بۆ ناوەڕۆک بازبدە

شەوی یەڵدا

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
شەوی یەڵدا
شەوی یەڵدا
سفرەی شەوی یەڵدا
ناوی فەرمیئایینی شەوی یەڵدا
شەوی چلە
جێژنی چلە
جێژنی یەڵدا
دەگێڕدرێ لەلایەن کوردستان
 ئێران
 ئازەربایجان
 ئەفغانستان
 تاجیکستان
 پاکستان
لە ناو کورد و ئێرانییەکانی  ویلایەتە یەکگرتووەکان
 یەکێتیی ئەورووپا
 کەنەدا
 ئوسترالیا
ڕێکەوت٢١ی کانوونی یەکەم
ئاھەنگەکان

شەوی یەڵدا یان شەوی چلە ئەو شەوەیە کە تیایدا خۆروەگەڕی زستان تیایدا ڕوو ئەدات، لە کەلتوری فارسدا جەژنێکە لە درێژترین و تاریکترین شەودا. لە کوردیدا وشەی یەڵدا زیاتر بەکاردێ نەک چلە کە ئەکرێ هەندێ بەکاری بهێنن. نالیش هەڵبەستێکی بەناوی شەوی یەڵدا هەیە و گۆرانیبێژی کورد عەدنان کەریم کردویەتی بە گۆرانی و ناوی ئەلبومێکی هەڵگرتوە.

شەوی یەڵدا، لە نیوەگۆی باکوری زەویدا و لە جوگرافیای کوردستانی گەورەدا شەوی ٢١ لەسەر ٢٢ درێژترین شەو ئەبێت، چونکە کاتی خۆروەگەڕ بۆ هەرجێگایەکی سەر زەوی جیاوازە و ئەکرێ بەپێی هێڵەکانی پانی و درێژی زەوی کاتەکەی دیاری بکرێت، وە ئەو شەوەی خۆروەگەڕی تێدا ڕوو ئەدات درێژترین شەوە.

واتای یەڵدا

[دەستکاری]

"یەڵدا" لە بنەڕەتدا وشەیەکی سوری بە واتای لەدایکبوون و لەدایک بوون دێت. چونکە سورییەکان پێیان وابوو کە شەوی یەڵدا هاوکاتە لەگەڵ زیندووبوونەوەی عیسا مەسیح. لە فەرهەنگی ئێراندا یەڵدا یان شەوی ژانویە شەوی لەدایک بوونی خۆشەویستی و بەزەییە. ڕۆژئاواییەکان لەگەڵ جەژنی کریسمسدا یەڵدایان پێکەوە گرێداوە و ڕۆمییەکان وشەی ناتالیسیان بۆ لەدایکبوون بەکارهێناوە. مەسیحییەکانی سوریا وشەی یەڵدایان هێنایە ئێران و لەو کاتەوە نزیکەی وەک خۆی ماوەتەوە.[١]

داب و نەریتی

[دەستکاری]

لە زەردەشتی نەریتی درێژترین و تاریکترین شەوی ساڵ ڕۆژێکی ناخۆشی تایبەت بوو، و پراکتیزەکانی ئەو ڕۆژەی ئێستا بە "شەب-ی چەللە/یەڵدا" ناسراوە لە بنەڕەتدا داب و نەریتێک بوون کە مەبەست لێی پاراستنی مرۆڤەکان بوو لە خراپە ( سەیری dews) بکە لەو شەو درێژەدا،[rs ١] کە لەو کاتەدا هێزە خراپەکانی ئەهریمان خەیاڵ دەکرا کە لە... لوتکەیان. ئامۆژگاری خەڵک دەکرا کە زۆربەی شەوەکە بەئاگا بمێننەوە، نەک بەدبەختی بەسەریاندا بێت و دواتر خەڵک لە سەلامەتی کۆمەڵێک هاوڕێ و خزم کۆدەبنەوە و دوا میوەی ماوەتەوە لە هاویندا هاوبەشی بکەن و ڕێگایەک بدۆزنەوە بۆ ئەوەی ئەو شەو درێژە پێکەوە تێپەڕێنن لە کۆمپانیایەکی باشدا.[rs ١] ڕۆژی دواتر (واتە یەکەم ڕۆژی مانگی دای) دواتر ڕۆژی ئاهەنگگێڕان بوو،[note ١] و (لانی کەم لە سەدەی ١٠دا، وەک لەلایەن البیرونی)، جەژنی یەکەم ڕۆژی مانگی داع بە حوڕەم-روز (ڕۆژی خۆشی) یان نەواد-روز (نەوەد ڕۆژ بەجێهێڵراوە بۆ نەورۆز]) ناسرابوو.[rs ٣] هەرچەندە گرنگی ئایینی شەوی تاریکی درێژخایەن لەدەستچووە، بەڵام نەریتە کۆنەکانی مانەوە لە درەنگانی خەبەر لە کۆمەڵگەی دۆست و خێزاندا تا ئێستا لە کولتوری ئێراندا ماوەتەوە.ئاماژەکان بۆ فێستیڤاڵە کۆنەکانی تر کە لە دەوروبەری وەرزی وەرزی زستاندا بەڕێوەدەچن، لە هەردوو دەقی فارسی ناوەڕاست و هەروەها دەقەکانی سەرەتای سەردەمی ئیسلامییەوە ناسراوە.[rs ٣] لە سەدەی ١٠دا، البیرونی باسی فێستیڤاڵی ناوەڕاستی ساڵ دەکات (مەیدیارم گەهانبەر) کە لە 11-15 . Dae. ئەمە فێستیڤاڵ بەگشتی وا گریمان دەکرێت کە لە بنەڕەتدا لەسەر وەرزی وەرزی زستانە بووبێت،[rs ٢][rs ٤] و کە وردە وردە لە ڕێگەی ناساندنی [ [تێکەڵکردن (کاتپارێزی)|گۆڕانکاری]].cf. [rs ٤] هەروەها ئەلبیرونی [ [عەتار|ئادار جاشان]] جەژنی ئاگر لە یەکتربڕینی ئادار ڕۆژی (٩)ی مانگی ئادار (٩)، کە کۆتا مانگی پاییزە.[rs ٣] ڕەنگە ئەمە هەمان فێستیڤاڵی ئاگر بووبێت بە ناوی شەهرەڤاراگان (شەهریوار ڕۆژی مانگی شەهریڤەر)، کە سەرەتای... win ter لە تۆکارستان.[rs ٣] لە ساڵی ١٩٧٩، ڕۆژنامەنووس هاشم ڕازی تیۆریزەی کرد کە مێهریگان — جەژنی ناوی ڕۆژانەی میترا کە لە سەردەمی پێش ئیسلامدا لە هاوسەنگی پاییزدا بەڕێوەدەچوو و ئەمڕۆش لە پاییزدا ئاهەنگ دەگێڕدرێت {{mdash}. } لە سەرەتای سەردەمی ئیسلامیدا گواسترابووەوە بۆ وەرزی زستان.[rs ٥] ڕازی گریمانەکەی لەسەر ئەو ڕاستییە دانا کە بەشێک لە شیعری سەرەتای ئیسلامی لە پەیوەندی لەگەڵ بەفردا ئاماژە بە میهراگان دەکات و ساردی. تیۆری ڕازی لە ئینتەرنێتدا شوێنکەوتوویەکی بەرچاوی هەیە، بەڵام لە کاتێکدا بەڵگەنامەکانی ڕازی لە ڕووی ئەکادیمییەوە وەرگیراون، بەڵام وەرگرتنی نەبووە.[rs ٦] سۆفیزم's Chella. ، کە ماوەی ٤٠ ڕۆژە بۆ پاشەکشە و ڕۆژووگرتن،[rs ٧] هەروەها پەیوەندی بە فێستیڤاڵی وەرگەڕانی خۆری زستانەوە نییە.[ژێدەر پێویستە] خواردن ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت لە فۆڕمی ئێستای ئاهەنگەکاندا. لە زۆربەی ناوچەکانی ئێران خێزانە فراوانەکە کۆدەبنەوە و چێژ لە ژەمێکی ئێوارەی خۆش وەردەگرن. جۆرەها میوە و گۆشتی شیرینی کە بە تایبەتی ئامادەکراون یان هەڵگیراون بۆ ئەم شەو پێشکەش دەکرێن. خۆراکە هاوبەشەکانی ئاهەنگەکە بریتین لە هەروەز، هەنار، گوێز و میوەی وشککراوە.[٢] ئەم شتانە و زۆر شتی تر بە شێوەیەکی باو لەسەر دادەنرێت کۆرسیێک، کە خەڵک لە دەوری دادەنیشن. لە هەندێک ناوچەدا داب و نەریتە کە لە کاتی مەراسیمی شەوی چەلێدا چل جۆری خواردنی خواردن پێشکەش بکرێت.[ژێدەر پێویستە]

شەوی چێلە لای کوردانی خوراسان

[دەستکاری]

شەوی چەلێ بۆ کوردانی خوراسان گرنگییەکی تایبەتی هەیە. لەم شەوەدا ئەو خێزانانەی دەیانویست تازەگەرییەک بۆ کوڕەکەیان و کوڕەکەش تا ئێستاش لە دەستبەسەردایە، دیاری زێڕ و زیو و جل و بەرگی بووک و خواردنی ڕۆژانە دەدەنە ماڵی بووک. ناوی ئەم خەڵاتە شێڤچەلێگییە. یارییە ئاگرینەکان و یاریکردن بە ئاگر یەکێکە لە تایبەتمەندییەکانی ئەم شەو.[٣]

سەرچاوەکان

[دەستکاری]
  1. ^ «شەوی یەڵدا لە کوردەواری». ڕۆژپڕێس | Rojpress (بە کوردی). 2017-01-06. لە 2022-12-21 ھێنراوە.
  2. ^ بەهرامی، عەسکەر، جاشنها-یە ئێرانی، تاران، ١٣٨٣، ل ٧٥-٧٦.
  3. ^ لەم شەو درێژ و تاریکەدا ماڵەکەت گەرمە، دڵت گەشاوە
  1. ^ ئ ا ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی <ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری Culture نەدراوە
  2. ^ ئ ا ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی <ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری EIr_FestivalsI نەدراوە
  3. ^ ئ ا ب پ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی <ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری EIr_Sada نەدراوە
  4. ^ ئ ا ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی <ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری CHI_Festivals نەدراوە
  5. ^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی <ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری Razi نەدراوە
  6. ^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی <ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری FO_Chella نەدراوە
  7. ^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی <ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەری EIr_Chella2 نەدراوە


ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگەکانی <ref> بۆ گرووپێک بەناوی «note» ھەن، بەڵام ھیچ تاگێکی ھاوتای <references group="note"/> نەدۆزرایەوە