ئیمپراتۆریەتیی ڕووسی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
تاگەکان: گەڕێندراوە دەستکاریی مۆبایل دەستکاری بە بەرنامەی مۆبایل دەستکاری بە بەرنامەی ئەندرۆید |
Aram (لێدوان | بەشدارییەکان) Reverted good faith edits by 1silent scientist (talk): تکایە سەرچاوەکان خۆیان دانێ نەک بە وتنی فڵان ویکیپیدیا لەکۆڵیان بکەینەوە |
||
| ھێڵی ١: | ھێڵی ١: | ||
{{داتابۆکس |
{{داتابۆکس}} |
||
[[پەڕگە:Flag of Russia.svg|230px|وێنۆک|چەپ|ئاڵای ئیمپراتۆری ڕووسیا]] |
|||
'''ئیمپراتۆریەتیی ڕووسی''' ( بە ڕێنووسی ڕووسیی ھاوچەرخ: Российская Империя؛ بە ڕووسیی کۆن: Россійская Имперія) (٢٢ی تشرینی یەکەمی ١٧٢١–١ی ئەیلوولی ١٩١٧) دەوڵەتێکی ڕووسی و جێنشینی ڕووسیای قەیسەری بوو، و پێش [[یەکێتیی سۆڤیەت]] بوو. دووەم گەورەترین ئیمپراتۆریەت بوو مێژوودا لەڕووی درێژبوونەوەی جوگرافییەوە، کە ڕووبەرەکەی تەنیا لەلایەن [[ئیمپراتۆریەتیی مەغۆل]]ەوە تێپەڕێندراوە، پاشان بوو بە سێیەم لە جیھاندا دوای [[ئیمپراتۆریەتیی بەریتانی|ئیمپراتۆریەتیی بەریتانیا]] و ئیمپراتۆریەتی مەغۆل. لە ساڵی ١٨٦٦ ئیمپراتۆریەتەکە لە [[ئەورووپای ڕۆژھەڵات]]ەوە بە [[ئاسیا]] تا [[ئەمریکای باکوور]] درێژبووەوە بە ڕووبەری ٢٢.٨ ملیۆن کیلۆمەتر چوارگۆشە، بۆ ئەوەی ١٥.٣٪ی کۆی ڕووبەری جیھان لەخۆبگرێت. |
|||
[[پەڕگە:Russian Empire (1867).svg|230px|وێنۆک|چەپ|شوێن و پانایی ئیمپراتۆری ڕووسیا]] |
|||
'''ئیمپراتۆریەتیی ڕووسی''' ({{بە ڕووسی|Российская империя}}) دەوڵەتێکە کە لە ٢١ی تشرینی یەکەمی ١٧٢١ تا ٢ی ئازاری ١٩١٧ لە سەرکار بوو، شێوازی حوکمڕانی ئەم دەوڵەتە پاشایی بوو، پایتەختەکەیشی شاری [[سەنت پیتەرزبورگ|سەن پیتربوروگ]] بوو، یەکەمین ئیمپراتۆری ئەم دەوڵەتە [[پیتەری مەزن|پیتەری گەورە]] بوو، و کۆتا ئیمپراتۆری ئەم دەوڵەتە [[نیکۆلای دووەم]] بوو کە تا کاتی [[شۆڕشی ڕووسیا]] دەسەڵاتدار بوو و دواتر بە دەستی [[بۆلشێڤیک]]ەکان کوژرا. <ref>http://www.loc.gov/exhibits/empire/</ref> |
|||
لە سەرەتای [[سەدەی نۆزدەھەم]]دا ڕووسیا گەورەترین وڵاتی جیھان بوو لە ڕووی ڕووبەرەوە، بەو پێیەی سنوورەکانی لە زەریای [[جەمسەری باکوور]]ەوە لە باکوور تا [[دەریای ڕەش]] لە باشوور، و لە [[دەریای باڵتیک]]ەوە لە ڕۆژاوا تا [[زەریای ھێمن]] لە ڕۆژھەڵات. ١٧٦.٤ ملیۆن ھاوڵاتی ئیمپراتۆریەتەکە لەم ڕووبەرە فراوانەدا بڵاوبوونەتەوە، و سێیەم گەورەترین کۆبوونەوەی مرۆییان پێکدەھێنا لەو سەردەمەدا دوای چین لە سەردەمی [[شانشینی چینگ]] و ئیمپراتۆریەتی بەریتانیا، بەڵام جیاوازی و نایەکسانیان لە باروودۆخی ئابووری و نەتەوەیی و ئایینی زۆر دیار بوو. ئەو حکوومەتەی کە ئیمپراتۆر سەرۆکایەتی دەکرد، یەکێک بوو لە دوا [[پاشایەتی|پاشایەتییە]] ڕەھاکانی [[ئەورووپا]]. ڕووسیا یەکێک بوو لە پێنج زلھێزەکەی کیشوەری ئەورووپا پێش دەستپێکردنی [[جەنگی جیھانیی یەکەم]] لە ئابی ١٩١٤. |
|||
== مێژوو == |
|||
ئیمپراتۆریەتیی ڕووسیا میراتگری سروشتی قەیسەری مۆسکۆڤییە. ھەرچەندە دامەزراندنی ئیمپراتۆریەتەکە بە فەرمی لەلایەن قەیسەر پیتەری گەورەوە دوای پەیمانی نیستاد لە ساڵی ١٧٢١ ڕاگەیەندرا، بەڵام ھەندێک لە مێژوونووسان دەڵێن کە ئیمپراتۆریەتەکە درووستبووە کاتێک پیتەر لە ساڵی ١٦٨٢ تەختی پاشایەتی وەرگرتووە. |
|||
پێش سەردەمی پیتەر، دووکایەتی مۆسکۆڤی لە ھاوتا ئەورووپیەکانی دیکە دواکەوتبوو، بەھۆی ئەو گۆشەگیرییەی کە وڵاتی ڕووسیا لە دوای داگیرکردنی مەغۆلەکانەوە تێیدا دەژیا، ھەروەھا بەھۆی ئەو سیستمە ئایینییە توندەی کە [[کڵێسای ئۆرتۆدۆکسی ڕۆژھەڵات|کڵێسای ئۆرتۆدۆکس]] تێیدا پەیڕەو دەکرا. ھەروەھا مەیلە فراوانخوازی و داگیرکارییەکانی بەرەو ئاسیا بوو. |
|||
== ڕۆمانۆڤەکان == |
|||
ڕۆمانۆڤەکان بنەماڵەیەکی ئەرستۆکراتی بەھێز بوون لە [[مۆسکۆ]]. یەکەم قەیسەری ڕووسیا، ئیڤان ماخۆڤ (١٥٣٠–١٥٨٤) (ئەو ماوەیە پێش ڕاگەیاندنی ئیمپراتۆیەتیی ڕووسی بوو لە ساڵی ١٧٢١) پەیوەندی بە بنەماڵەی ڕۆمانۆڤەوە کرد. ڕۆمان زاخارین، باپیرە گەورەی ڕۆمانۆڤەکان، برای ئەناستازیای ھاوسەری قەیسەر ئیڤانی ڕووسیا بوو، کوڕێکی ھەبوو بە ناوی نیکیتا، کە باپیرەی یەکەم قەیسەری ڕۆمانۆڤە بەناوی میخائیل فیۆدۆرۆڤیچ ڕۆمانۆڤ. ئەم بنەماڵەیە لەنێو خەڵکی ڕووسیادا جێی بایەخ بوون بەھۆی ھاوچەرخییان لەگەڵ ئیڤان (ئیڤانی چوارەم) و بەشدارییان لە پیلانگێڕییەکان نەکرد دەربارەی ڕووداوەکانی دوای مردنی ئیڤان، جگە لەوەش فیۆدۆر نیکتاڤیچ ڕۆمانۆڤ، باوکی میخائیل ڕۆمانۆڤ، یەکەم قەیسەری ڕووسیا، لەلایەن دەسەڵاتداری ڕۆحیی لە ڕووسیا پەسەندکرا، کە لەکاتی شەڕ لەگەڵ پۆلەندییەکان لەکاتی ئاژاوەگێڕیدا سەرکردایەتی گەلی ڕووسیای دەکرد. دوای شکستی پۆلەندییەکان، گەل مایکڵی یەکەمیان بۆ تەختی پاشایەتی ھەڵبژارد. بنەماڵەکە بۆ ماوەی ٣٠٠ ساڵ تا کۆتایی جەنگی جیھانیی یەکەم و سەرھەڵدانی کۆمۆنیزم فەرمانڕەوایەتی ڕووسیایان دەکرد. |
|||
== سەرچاوەکان == |
== سەرچاوەکان == |
||
{{سەرچاوەکان}} |
{{سەرچاوەکان}} |
||
{{بیرخستنەوەی ویکیی عەرەبی | سەردان = ٥ی ٩ی ٢٠٢٣}} |
|||
{{بیرخستنەوەی ویکیی فارسی | سەردان = ٥ی ٩ی ٢٠٢٣}} |
|||
{{تووڵی دەروازە|مێژوو|جوگرافیا|ئیمپراتۆریەتیی ڕووسی|ڕووسیا}} |
{{تووڵی دەروازە|مێژوو|جوگرافیا|ئیمپراتۆریەتیی ڕووسی|ڕووسیا}} |
||
{{مێژوو-کۆلکە}} |
{{مێژوو-کۆلکە}} |
||
وەک پێداچوونەوەی ١٤:٢٦، ٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٣
| ئیمپراتۆریەتیی ڕووسی | |
|---|---|
| بە ڕووسی: Российская империя | |
 | |
| دامەزران | ٢٢ی تشرینی یەکەمی ١٧٢١ |
| ناو بە زمانی فەرمی | Российская империя |
| بەشداربووە لە | پەیمانی گوڵستان، Treaty of Saint Petersburg، Serbian-Ottoman War، Third Silesian War |
| دامەزرێنەر | پیتەری مەزن |
| زمانی فەرمی | ڕووسی، پۆڵەندی، زمانی فینلاندی، زمانی سویدی |
| سروودی نیشتمانی | God Save the Tsar! |
| کیشوەر | ئوراسیا، ئەمریکای باکوور |
| وڵات | ئیمپراتۆریەتیی ڕووسی |
| پایتەخت | سەنت پیتەرزبورگ |
| پۆتانی شوێن | ٥٨°٣٩′٠″N ٧٠°٧′٠″E |
| شێوەی بنەڕەتیی حکوومەت | dual monarchy، absolute monarchy، پاشایەتیی دەستووری |
| Office held by head of state | Emperor of all the Russias |
| سەرۆکی حکوومەت | نیکۆلاسی دووەمی ڕووسیا |
| نووسینگەی بەڕێوەبردن | list of heads of government of Russia |
| سەرۆک | Nikolay Rumyantsev، Ivan Shcheglovitov |
| Diplomatic relation | ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، Empire of Japan |
| ئەندامی | Holy Alliance |
| دانیشتووان | ١٨١٬٥٣٧٬٨٠٠ |
| دراو | gold rouble، ruble |
| پاشکۆ | ڕووسیای تێزاری، Kingdom of Imereti |
| لەدوای ئەو | کۆماری ڕووسیا |
| گۆڕدراوە لەلایەن | کۆماری ڕووسیا |
| جێگەی دەگرێتەوە | Talysh Khanate، Principality of Abkhazia، Shahrisabz beylik، Russian State |
| زمانەکان | ڕووسی، پۆڵەندی، زمانی فینلاندی، زمانی سویدی |
| کۆتاییھاتن | ١ی ئەیلوولی ١٩١٧ |
| Cause of destruction | February Revolution، شۆڕشی بۆلشێڤیکەکان |
| ڕووبەر | ٢٣٬٧٠٠٬٠٠٠ کیلۆمەتر چوارگۆشە |
| وەسفی ئاڵا | flag of Russia |
| وەسفی نیشان | coat of arms of Russian Empire |
| ئایینی فەرمی | کەنیسەی ئۆرتۆدۆکسی ڕووسیا، مەسیحییەتی ئۆرتۆدۆکس، کڵێسەی ئۆرتۆدۆکسی ڕۆژھەڵات |
| ئابووری بابەت | economy of the Russian Empire |
| دیمۆگرافیای بابەت | demographics of the Russian Empire |
 | |
.svg)
ئیمپراتۆریەتیی ڕووسی (بە ڕووسی: Российская империя) دەوڵەتێکە کە لە ٢١ی تشرینی یەکەمی ١٧٢١ تا ٢ی ئازاری ١٩١٧ لە سەرکار بوو، شێوازی حوکمڕانی ئەم دەوڵەتە پاشایی بوو، پایتەختەکەیشی شاری سەن پیتربوروگ بوو، یەکەمین ئیمپراتۆری ئەم دەوڵەتە پیتەری گەورە بوو، و کۆتا ئیمپراتۆری ئەم دەوڵەتە نیکۆلای دووەم بوو کە تا کاتی شۆڕشی ڕووسیا دەسەڵاتدار بوو و دواتر بە دەستی بۆلشێڤیکەکان کوژرا. [١]
سەرچاوەکان
 | ئەم مێژوو وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت. |