ھێڵی کەمەرەیی

0°

ھێڵی کەمەرەیی بریتییە لە خوڵگە و ھێڵێکی خەیاڵی گریمانەیی کە ھەردوو نیوەگۆی ھەسارەکان دەکات بە دوو لەتەوە بەیەکسانی. ھێڵی کەمەرەیی ھەسارەی زەوی زەمین دابەش دەکات بۆ دوو بەش: نیوەگۆی باکووری زەوی و نیوەگۆی باشووری زەوی. بەدیاریکراوی لە ڕوانگەی جوگرافی ھێڵی کەمەرەیی زەوی ھێڵی پانییە و بڕەکەی یەکسانە بە «سفر» کە بووەتە پێوەرێکی بنەڕەتی بۆ ھەڵسەنگاندنی کەش و ھەوای زەوی.

درێژی ھێڵی کەمەرەیی ٤٠٬٠٧٠ کم ە کە دەکاتە (٢٤٬٨٩٨ میل بە نزیکەیی).

کەش و وەرزی کەمەرەیی

لەسەرجەم ناوچەکانی ھێڵی کەمەرەیی و ناوچەکانی نزیکی جیاوازییەکی ئەوتۆ بەدی ناکرێت لە نێوان وەرزەکانی، چونکە پلەی گەرما بە بەردەوامی بەرزە بە درێژایی ساڵ (ھاوین)، جگە لەھەندێ ناوچەی دەگمەن نەبێت کە بەھۆی بەرزی و نزمی زەوییەوە کەشێکی شێداریان دەبێت کە پێی دەڵێن وەرزی شێ (زستان نییە)، دەکرێت ناوچە کەمەرەیییەکان دابەش بکەین بۆ دوو وەرز: وەرزی وشکاوی و وەرزی شێداری.^[١] زۆرینەی ناوچەکانی نزیک لە ھێڵی کەمەرەیی شێدارن بە درێژایی ساڵ ھەروەھا ھەندێک جیاکاری وەرزیشیان ھەیە ئەمەش بەھۆی جیاوازی بەرزو نزمی و دوور و نزیکیان لە دەریا و زەریاکان، زۆرینەی ناوچە کەمەرەیییەکانی زەوی بە ئاو داپۆشراون. بەرزترین خاڵی زەوی لە ھێڵی کەمەرەیی لە ئیکوادۆرە کە ٤٦٩٠ مەتر بەرزە کەوتووەتە سەرھێڵی پانی سفر و ھێڵی درێژی ٧٧٬٥٩٬٣٣.

وڵاتە کەمەرەیییەکان

وڵاتانی کەمەرەیی ئەوانەی کەوتوونەتە سەر ھێڵی کەمەرەیی بریتین لە:گابوون ،کۆنگۆ ،ئۆگەندا ،کینیا ،سۆماڵ، ئەندۆنیزیا ،ئیکوادۆر ،بەڕازیل ،کۆڵۆمبیا.

جیۆدیسیای ھێڵی کەمەرەیی

ھێڵی کەمەرەیی بڕێکی نەگۆڕە کە سفرە. بەھۆیەوە دووری شوێنەکان دیاری دەکرێت لە جەمسەرەکانی زەوییەوە، ھەروەھا ھێڵەکانی درێژی دەیبڕن کە بەھۆیەوە شوێنی وڵاتانی پێ دیاری دەکرێت لەبارەی خۆڕھەڵات و خۆڕئاوا. درێژی ھێڵی کەمەرەیی ٤٠٬٠٧٦ کم ە، ھەروەھا درێژی ھێڵەکانی درێژی ١١١٬٣٢کم. دەکرێت دووریمان لە ھێڵی کەمەرەیی دیاری بکەین بەھۆی ئەستێرەی جەمسەرەوە. ھەروەھا لەسەر ھێڵی کەمەرەیی ئەستێرەی باکوور (ئەستێرەی جەمسەر) نابینرێت، بۆیە زۆرینەی دەریاوانان کاتێک ئەستێرەی باکوور نابینن ئەوە دەزانن کە لەسەر ھێڵی کەمەرەیی یان نیوەگۆی باشووری زەویین.

کەش و ھەوای کەمەرەیی

دیاریکردنی کەش و ھەوای ناوچە کەمەرەیییەکان پشت دەبەستێت بە بەرزی و نزمیان لەگەڵ دووری و نزیکیان لە دەریا و زەریاکانەوە، زۆرینەی ناوچە کەمەرەیییەکان زەوی تەخت و نیشتەنیین، بارانی بە چڕی لێ دەبارێت و پلەی گەرمیشی بەرز و نەگۆڕە بەدرێژایی ساڵ. جگە لە کەناراوەکانی خۆڕھەڵاتی ئەفریقا کە ھیچ بڕە بارانێکی لێ نابارێت و زەوییەکی وشکی ھەیە.^[٢] ھەروەھا شوێنێکی ترمان ھەیە لەسەر ھێڵی کەمەرەیی کە بەھۆی بەرزییەوە کە ٢٬٨٥٠ م بەرزە لە ئیکوادۆر ھەڵکەوتووە پلەی گەرما ناگۆڕدرێت کە ١٤ پلەی سلیلیزییە، کە بەھۆیەوە بە ساردترین شوێنی کەمەرەیی دادەنرێت.

پاڵەپەستۆی کەش و با

ناوچە کەمەرەیییەکان لەژێر پاڵەپەستۆی نزمی ھەوا دان کە پێی دەڵێن گەرمەتاو، کە بەھۆیەوە پلەی گەرمی بە بەردەوامی بەرزە و ئاراستەی بایەکان بەردەوام بەرەو ژوور ھەڵدەکشێن، و بەھۆی تایبەتمەندی «ھەڵگرتنی با» کە تۆزێکی زۆر لەخۆ دەگرێت پلەی گەرمی زیاتر بەرز دەکاتەوە، ھەروەھا ڕێژەی شێ زۆر دادەبەزێنێت ، بەھۆیەوە پاڵەپەستۆ بەرەو ڕێژەی نزمتر دەڕوا. ھەروەھا ھەرێمەکانی کەمەرەیی بایان ھەیە، پێی دەڵێن بای ھەرێمی، کە تەندروستی مرۆڤ ناجێگیر دەکات و ڕێگری لە بەرزبوونەوەی شێ دەکات. ئەم ھەڵکردنی بایە سەرجەم ھەرێمەکان دەگرێتەوە؛ جوولەی بایەکان بەھۆی گەرماوە کەم دەبێت کە لەئەنجامدا پاڵەپەستۆش نزم دەبێتەوە. ئەم بارودۆخە پتر دەبێت بە نزیک بوونەوەی زیاتر لە ھێڵی سفری کەمەرەیی، کە تێیدا جوولەی ھەوا تەواو ڕادەوەستێت، بەمەش بایەکان وەک ستوون بەرەو سەرەوە دەڕۆن کە لمێکی زۆریان لەگەڵ خۆیان ھەڵگرتووە. ھێز و توانای بایەکە تاوەکو بەرزتر بێتەوە فراوانتر و بەھێزتر دەبێت تا دەگاتە چینە بەرزەکانی کەش لەو شوێنە بەرزەفڕانەی کە پلەی گەرمی نزمە کە بەھۆیەوە بایەکە بەو لمەش کە ھەڵی گرتووە دەگۆڕدرێن بۆ بارانێکی بەلێزمە و لەناوچەکانی دەورووبەری دای دەبارێنێت . بەڵام تاوەکو لە ھێڵی سفری کەمەرەیی دوور بکەوینەوە دەبینین ئەم پاڵەپەستۆیەی ھەوا بەرزتر دەبێتەوە بەجۆرێک ھەست بە جیاوازییەکەی دەکرێت؛ کە بڕی خێرایی با زیاترە و ھەست بە بای بازرگانی دەکەین، کە بایەکی ڕێکە و بە پوختی جوولە دەکات بەتایبەت لەسەر ڕووی دەریاکان کە ئاوی بەھەڵم بووی سەر دەریاکان لەگەڵ خۆی دەھێنێت بۆ سەر وشکانی و دای دەبارێنێت .

پلەی گەرما

پلەی گەرما لە زۆرینەی ناوچە کەمەرەیییەکان بەرزە، جۆرە کەشێکی تایبەتی ھەیە کە پێی دەڵێن کەش و ھەوای کەمەرەیی، زۆر گەرمە، بە درێژایی ساڵ، بەجۆرێک بەھیچ شێوەیەک لە ٢٧ سلیلیزی زیاتر دانابەزێت؛ ھەست بە وەرزەکانی ساڵ ناکرێت؛ ھەروەھا خۆڕ زۆر نزیکە لە ڕووی زەوی. کە بەشێوەی ستوونی تیشکەکەی بەر زەوی دەکەوێت، بە تایبەت ئەوکاتانەی کە خۆڕ ڕاستەوخۆ دەگاتە سەر ھێڵی سفری کەمەرەیی.

بارانبارین

بەگشتی ئەوبارانانەی لە ناوچە کەمەرەیییەکان دەبارێت بارانی بەلێزمە و خوڕن کە پێیان دەڵێن «شەستەباران»، ئەمەش بەھۆی چڕی ئەو لم و خۆڵانەیە کە بایەکان ھەڵیان گرتووە، بەھۆی ئەوەی بایەکان لە ناوچە وشکاوەکییەکان بەشێوەی ستوون بەرەو بەرزی ھەڵدەکشێن، لەگەڵ خۆیان خۆڵێکی زۆر دەبەن بۆ چینە بەرزەکان کاتێک دەگەنە پلەی گەرمی نزم دەگۆڕدرێن بۆ باران و لە ناوچەکانی نزیک ھێڵی کەمەرەیی دای دەبارێنن. بۆیە دەبینین لەبەرە بەیانێکی زوودا تەم و مژ دروست دەکەن،^[٣] لەگەڵ ھەڵھاتنی خۆڕ و بەرزبوونەوەی پلەی گەرما نامینێن و لەسەر ڕووی زەوییەکان دەنیشن (بڕوانە سەرچاوەی ئاوی ڕوەکەکانی بیابانی ئەتەکاما)، پلەی گەرما لەھەر ساتێکدا یەک پلەی سلیلیزی بەرزدەبێتەوە بە ڕووبەری ١٠٠ مەتر، بەمە ھەوایەکە بەرەو بەرزی دەڕوا و ھەندێک لە تەمەکان لەگەڵ خۆی دەبات و لەگەڵ گەردەتۆزەکانی بای گەرم تێکەڵ دەبن و دەبنە باران بۆیە لەھەندێک شوێنی کەمەرەیی بە بەردەوامی باران دەبارێت بە درێژایی ساڵ، بارانەکان بە ڕێکی و بە ڕێکخراوەیی دێنە خوارەوە ھەموو ڕۆژێک لەھەمان ساتدا، ئەمە چووەتە ناو کەلتوری دانیشتووانەکانەوە بەجۆرێک دەزانن کەی دەبارێت و کەی تەواو دەبێت، بۆیە زۆر جاران لەنێوان خۆیان دەڵێن “بە نیازی دیدار تا دوای باران".

نموونەی ھەندێک ھەرێمی کەمەرەیی

ھەرێمی ئاوەزێی ئەمازۆن

ھەرێمی ئەمازۆن کەوتووەتە ئەمریکای باشوور (بڕوانە شێوەی ڕووباری ئەمازۆن)، ئەم ھەرێمە زۆرینەی خاکی بەڕازیل و بەشێکی بۆلیڤیا و پێروو و ئیکوادۆر و کۆڵۆمبیا و فەنزەوێلا و گینیا پێکدێنێت . زەوییەکی دەشتەنییە لەبەری خۆڕھەڵاتدا بۆیە پێشی کراوەیە بۆ بای بازرگانی کە بارانێکی زۆری لەگەڵ خۆی ھێناوە لە زەریای ئەتڵەسی، بۆیە بارانێکی ڕێکی لێ دەبارێت بە درێژایی ساڵدا لەھەموو بەشەکانی. بۆنموونە ڕێژەی بارانبارینی ساڵانە لە شاری پارا(Para)دەگاتە (٢١٨سم)؛ ھەروەھا لە شاری مەناوس (Manaus)دەگاتە (١٦٥سم). ئەم ڕێژەیە زیاتر دەبێت تاوەکوو زیاتر بچیتە ناو قۆڵایی ئەمازۆن و نزیک ببیتەوە لە زنجیرەچیاکانی ئەندێز، بۆ نموونە لە شارێکی وەک ئیکیتۆس(Iquitos)لە پێروو ڕێژەی باران دەگاتە (٢٥٠سم).

ھەرێمی ئاوەزێی کۆنگۆ

ناوچەی کۆنگۆ کەوتووەتە ناوجەرگەی کیشوەری ئەفریقا (بڕوانە شێوەی ڕووباری کۆنگۆ). زۆرینەی بەشەکانی کۆنگۆ کەش و ھەوایەکی کەمەرەیی ھەیە؛ بۆ نموونە لەباکووری کۆنگۆ تا دەگاتە ھێڵی پلە پێنجی کەمەرەیی پلەی گەرما لە ٢٦ سلیلیزی جێگیر بووە. جیاوازی پلەی گەرمای ھەموو کۆنگۆ لەساڵێکدا تەنھا دوو پلەیە بەڵام جیاوازی گەرمای نێوان شەو و ڕۆژی ١٢ پلەی سەدییە. باران لە کۆنگۆ بەردەوام دەبارێت ساڵانە ڕێژەی بارینی (١٥٠سم).

ھەرێمی کەناراوەکانی گانا

ھەرێمە کەناراوەکانی گانا کەوتووەتە بەری خۆڕئاوای کیشوەری ئەفریقا (بڕوانە نەخشەی گانا)، کەوتووەتە بەری باکووری ھێڵی کەمەرەیی زەوی (٥ تا ١٠ پلەی پانی)، کەش و ھەوایەکی کەمەرەیی ھەیە. ڕێژەی بارانبارینی بەرزە ساڵانە (٤٢٥سم) بارانی لێ دەبارێت، بەتایبەت کاتێک دەکەوێتە بەر شەپۆڵی بای باشووری خۆڕئاوا کە لە زەریای ئەتلەسییەوە ئاوێکی زۆری ھەڵگرتووە. ئەم بارانبارینە ناوچەکانی کەنداوی گینیاش دەگرێتەوە بە درێژایی ساڵ، ساڵانە بڕی (١٢٠٠سم) بارانی لێ دەبارێت.

ھێڵی کەمەرەیی ئاسمانی

ھەروەک ھێڵی کەمەرەیی زەوی ھێڵێکی گریمانەیی زانستییە بەڵام کەوتووەتە سەر ڕووی ئاسمان، بەھۆیەوە شوێن و جوولەی ئەستێرەکان دیاری دەکەین بۆ پتر زانیاری بڕوانە گەردوون و ئاسمان ناسی.

ھێڵی کەمەرەیی موگناتیسی

ھێڵێکی گریمانەیی فیزیایییە، بۆ دیاریکردنی توانستی ھێزی کێشکردنی زەوی سوودی لێ دەبینرێت بۆ زانیاری زیاتر بڕوانە زانستی فیزیا.

ئەو وڵاتانەی کە کەوتوونەتە سەر ھێڵی کەمەرەیی

ھێڵی کەمەرەیی بە وشکانی و دەریادا ڕەت دەبێت بۆیە ١٤ وڵات و چەندین ئاوی ھەرێمی و نێودەوڵەتی لەخۆ دەگرێت ئەم خشتەیە زانیاری باشتری تێدایە:


پۆتانەکان	وڵاتەکان، ھەرێمەکان یان دەریاکان	تێبینییەکان
0°N 0°E / 0°N 0°E / 0; 0	ئۆقیانووسی ئاتلانتیک	کەنداوی گینیا
0°0′N 6°31′E / 0.000°N 6.517°E / 0.000; 6.517	ساوتۆمێ و پرینسیپی	Ilhéu das Rolas
0°0′N 9°21′E / 0.000°N 9.350°E / 0.000; 9.350	گابۆن	passes ٨٫٩ kiloمەتر (٥٫٥ mi) south of Ayem, ١٠٫٦ kiloمەتر (٦٫٦ mi) north of Mayene, Booue
0°0′N 13°56′E / 0.000°N 13.933°E / 0.000; 13.933	کۆماری کۆنگۆ	مرورا عبر the town of ماکوا.
0°0′N 17°46′E / 0.000°N 17.767°E / 0.000; 17.767	کۆماری دیموکراتیی کۆنگۆ	Passing ٩ kiloمەتر (٥٫٦ mi) south of central پۆتمبۆ
0°0′N 29°43′E / 0.000°N 29.717°E / 0.000; 29.717	ئووگاندا	Passing ٣٢ kiloمەتر (٢٠ mi) south of central کامپالا
0°0′N 32°22′E / 0.000°N 32.367°E / 0.000; 32.367	دەریاچەی ڤیکتۆریا	style="background:#b0e0e6;" ئووگاندا
0°0′N 34°0′E / 0.000°N 34.000°E / 0.000; 34.000	کینیا	٦ kiloمەتر (٣٫٧ mi) north of central کیزیمۆ
0°0′N 41°0′E / 0.000°N 41.000°E / 0.000; 41.000	سۆماڵیا	کیسمایۆ
0°0′N 42°53′E / 0.000°N 42.883°E / 0.000; 42.883	ئۆقیانووسی ھیند	Passing between Huvadhu Atoll و فوملک of the ماڵدیڤ
0°0′N 98°12′E / 0.000°N 98.200°E / 0.000; 98.200	ئیندۆنیزیا	The دوورگەکانی پاتۆ, سۆمەترە و دوورگەکانی لینگا
0°0′N 104°34′E / 0.000°N 104.567°E / 0.000; 104.567	نۆکەندی کاریماتا
0°0′N 109°9′E / 0.000°N 109.150°E / 0.000; 109.150	ئیندۆنیزیا	پۆرنیۆ
0°0′N 117°30′E / 0.000°N 117.500°E / 0.000; 117.500	تەنگەبەری ماکاسار
0°0′N 119°40′E / 0.000°N 119.667°E / 0.000; 119.667	ئیندۆنیزیا	سولاوسی
0°0′N 120°5′E / 0.000°N 120.083°E / 0.000; 120.083	Gulf of Tomini
0°0′N 124°0′E / 0.000°N 124.000°E / 0.000; 124.000	دەریای مالۆکا
0°0′N 127°24′E / 0.000°N 127.400°E / 0.000; 127.400	ئیندۆنیزیا	Kayoa و ھالماھیرا islands
0°0′N 127°53′E / 0.000°N 127.883°E / 0.000; 127.883	دەریای ھەلماھەرا
0°0′N 129°20′E / 0.000°N 129.333°E / 0.000; 129.333	ئیندۆنیزیا	گێبی و دوورگەی کێوی
0°0′N 129°21′E / 0.000°N 129.350°E / 0.000; 129.350	ئۆقیانووسی ئارام	Passing between Aranuka و Nonouti atolls, کیریباس (فی 0°0′N 173°40′E / 0.000°N 173.667°E / 0.000; 173.667)
0°0′N 80°6′W / 0.000°N 80.100°W / 0.000; -80.100	ئێکوادۆر	Passing ٢٤ kiloمەتر (١٥ mi) north of central کیتۆ, near سیوداد میتاد دل موندو Also, جزیرة إیزابیلا in the دوورگەکانی گالاپاگۆس
0°0′N 75°32′W / 0.000°N 75.533°W / 0.000; -75.533	کۆلۆمبیا	Passing ٤٫٣ kiloمەتر (٢٫٧ mi) شمالی border with پێروو
0°0′N 70°3′W / 0.000°N 70.050°W / 0.000; -70.050	بەڕازیل	ئەمازۆن ڕۆرایما پارا ئەمابا
0°0′N 49°21′W / 0.000°N 49.350°W / 0.000; -49.350	ئۆقیانووسی ئاتلانتیک	لە the Perigoso Canal on the mouth of the ئەمازۆن (ڕووبار)

ئەمانەش ببینە

سەرچاوەکان

بەستەرە دەرەکییەکان

[1] ttps://web.archive.org/web/20181218054401/http://iers-conventions.obspm.fr/2010/2010_official/chapter1/tn36_c1.pdf

[2] ttps://web.archive.org/web/20190709143132/http://worldweather.wmo.int/en/city.html?cityId=653

[3] ttps://web.archive.org/web/20170630111215/http://www.worldweather.org/136/c01071.htm

[١]

[٢]

[٣]