بەخێربێی بۆ دەروازەی گەردوون!
ھەنووکە ٤٩٤ وتار لە دەروازەی گەردووندا ھەیە!
|
کەشتیی ئاسمانی •
کەشتیی بۆشایی •
گەردوون •
ئەستێرەناسی •
هەسارە •
ئەستێرە •
دەزگا بۆشاییەکان
ناساندنی گەردوون[دەستکاری]
گەردوون پێکدێت لە هەسارەکان و ئەستێرەکان و مانگەکان و کلکدارەکان و گەلەستێرە و گەڕەستێرۆچکە و تەمەئەستێرە
گەردوون گەورە بوە لە ئەنجامی تەقینەوە گەورەکە ...
تەقینەوە گەورەکە (بەئینگلیزی: Big Bang) بریتییە لە ئەو بیردۆزەی کە باس لە دروست بوونی گەردوون دەکات لە سەرەتادا کە بە تەقینەوەیەک دەستی پێ کردووە.[١] بە پێی بیردۆزی تەقینەوە گەورەکە گەردوون لە سەرەتادا تەنێک بووە لە دۆخێکی زۆر گەرمدا و پاشان بە خێراییەکی زۆر کشاوە.
زیاتر...
- لە ١٢ی تەمموزی ٢٠٢٢ تەلیسکۆبی جەیمس وێب یەکەمین وێنەی ناردەوە کە بە ڕوونترین وێنەی بۆشایی هاتە هەژمارکردن.
- لە ٢٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١ تەلیسکۆبی جەیمز وێب بە سەرکەوتووی هەڵدرایە بۆشایی، لە ناوەندی بۆشاییی گویانا لە وڵاتی فەڕەنسا بە هۆکاری مووشەکی ئاریان ٥.
- لە ١٠ی شووباتی ٢٠٢١ کەشتی ئاسمانی چینی (تیان وین-١) گەیشتە هەسارەی سۆر و یەکەمین وێنەی ناردەوە سەر زەوی.
- لە ١٣ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ وڵاتی تورکیا بە هەماهەنگی کۆمپانیای (بۆشایی ئێکس) مانگی دەستکردی (A5-turksat) بە مووشەکی فاڵکۆن٩ لە بنکەی بۆشایی کیپ کانیڤیرال هەڵدرا، ئەو ناردنە یەکەمین هەڵدانی بۆشاییگەری کۆمپانیای (بۆشایی ئێکس) بوو لە ساڵی ٢٠٢١ و مانگەکی دەستکردی تایبەت بە بواری ڕاگەیاندن بوو سەر بە وڵاتی تورکیا.
- وڵاتی ئیمارات پاشی دووجار گواستنەوەی هەڵدانی کەشتی ئاسمانی هیوا، لە ٢٠ی تەمموز کەشتی ئاسمانی هیوا ناردە دەرێی زەوی بە ئامانجی ناردنە سەر هەسارەی بارام و لێکۆڵینەوە لەسەر هەسارەکە، کەشتیەکە لە ناوەندی بۆشاییی تانیگاشیما لە وڵاتی یابان نێردرا دەرێی زەوی.
- دەزگای بۆشاییی چین لە ٢٣ی تەمموزی ٢٠٢٠ کەشتی ئاسمانی تیان وین١ ناردە دەرێی زەوی بە ئامانجی لێکۆڵینەوە لە هەسارەی بارام.
وتاری هەڵبژێردراو[دەستکاری]
پشتوێنی کویپێر پشتوێنی کویپێر ناوچەیەکی کۆمەڵەی خۆرە کە دەکەوێتە دوای خولگەی نێپتۆن (لە مەودای ٣٠ یەکەی ئەستێرەناسیەوە) تا ٥٠ یەکەی ئەسێرەناسی لە خۆرەوە. زیاتر...
گەردوون
|
دەزگا بۆشاییەکان
|
ئامێرەکانی بۆشایی
|
هەسارەکان
|
|
|
|
|
وێنەی هەڵبژێردرای[دەستکاری]
داتا و زانیاریەکانی هەسارەکانی کۆمەڵەی خۆر[دەستکاری]
تایبەتمەندی هەسارەکان:
ناوی هەسارە
|
خوولگەی تەواو
|
بەرە
|
خوولگەی نیوە تیرەی بازنەیی (باڵانسی گەردوونی)
|
خوولگەی چەرخ (بە ساڵ)
|
لاری بۆ هێڵی یەکسانی لە رۆژەوە
|
نا ناوەندی خوولگەیی
|
سوورانەوە بە دەوری تەوەری خۆی (بە رۆژ)
|
رێژەی مانگەکان لە دەوری هەسارە
|
بازنە
|
تەوشک
|
جۆری هەسارە
|
(زاوە) عەتارد
|
٠,٣٨٢
|
٠,٠٦
|
٠,٣٩
|
٠,٢٤
|
٣,٣٨
|
٠,٢٠٦
|
٥٨,٦٤
|
—
|
نیە
|
نیە
|
ھەسارەی بەردین
|
ڤینوس
|
٠,٩٤٩
|
٠,٨٢
|
٠,٧٢
|
٠,٦٢
|
٣,٨٦
|
٠,٠٠٧
|
٢٤٣,٢
|
—
|
نیە
|
کاربۆن دووئۆکسید و نایترۆجین
|
ھەسارەی بەردین
|
زەوی
|
١,٠٠
|
١,٠٠
|
١,٠٠
|
١,٠٠
|
٧,٢٥
|
٠,٠١٧
|
١,٠٠
|
مانگ
|
نیە
|
ئۆکسجین و نایترۆجین
|
ھەسارەی بەردین
|
مەریخ
|
٠,٥٣٢
|
٠,١١
|
١,٥٢
|
١,٨٨
|
٥,٦٥
|
٠,٠٩٣
|
١,٠٣
|
٢
|
نیە
|
کاربۆن دووئۆکسید و نایترۆجین
|
ھەسارەی بەردین
|
ھورمز
|
١١,٢٠٩
|
٣١٧,٨
|
٥,٢٠
|
١١,٨٦
|
٦,٠٩
|
٠,٠٤٨
|
٠,٤١
|
٤٩
|
هەیتی
|
ھایدرۆجین و ھیلیۆم
|
ھەسارەی گازی
|
کەیوان
|
٩,٤٤٩
|
٩٥,٢
|
٩,٥٤
|
٢٩,٤٦
|
٥,٥١
|
٠,٠٥٤
|
٠,٤٣
|
٥٢
|
هەیتی
|
ھایدرۆجین و ھیلیۆم
|
ھەسارەی گازی
|
ئورانوس
|
٤,٠٠٧
|
١٤,٦
|
١٩,٢٢
|
٨٤,١
|
٦,٤٨
|
٠,٠٤٧
|
-٠,٧٢
|
٢٧
|
هەیتی
|
ھایدرۆجین و ھیلیۆم
|
ھەسارەی گازی
|
نێپتۆن
|
٣,٨٨٣
|
١٧,٢
|
٣٠,٠٦
|
١٦٤,٨
|
٦,٤٣
|
٠,٠٠٩
|
٠,٦٧
|
١٣
|
هەیتی
|
ھایدرۆجین و ھیلیۆم
|
ھەسارەی گازی
|
وێنەیەکی دروستکراوی ئیبن هەیسەم
ئەبو عەلی حەسەن کوڕی حەسەنی کوڕی ھەیسەم (بە عەرەبی: ابن الهيثم، بە لاتینی: Alhacen، Alhazen)، ناسراو بە ئیبن ئەلھەیسەم، فەیلەسووف و زانای فیزیا و بیرکاری و پزیشکی و زانستی دەروونییە. لە ساڵی ٩٦٥ لە بەسرە لەدایک بووە و لەنێوان ساڵانی ١٠٣٨ ھەتا ١٠٤٠ لە شاری قاھیرە مردووە.
گرنگترین بۆچوونەکانی ئەم زانایە لە بواری ھاوێنەسازی و ڕووناکیزانیدایە (علم البصریات)، کە لێکۆڵینەوەی کردووە لەسەر دیاردەی شکانەوەی ڕووناکی و گەڕانەوەی ڕووناکی لە ئاوێنەکانەوە، جا چ تەخت بن یان ئاوێنەی گۆیی (چاڵ و قۆقز) یان لوولەیی بن و چۆنێتی درووست بوونی وێنە تیایاندا، بۆچوونەکانی تا ئەمڕۆش لە ھەموو زانستەکاندا باکاردێن با تایبەتی لە بواری فەلەکدا، تەلیسکۆب و تەلیسکۆبی ئاسمانی ھابڵ (Hubble space telescope) و تەلیسکۆبی ئاسمانی ئەوروپی بۆچوونەکانی ئەویان بۆ بەکارھێنراوە لە بواری ھاوێنەسازیدا .زیاتر...
کەشتی ئاسمانی زیاتر... (بە ئینگلیزی: Space probe) (بە عەرەبی: مسبار فضائی) ئامێرێکی بێ مرۆڤە دەنێردرێتە دەرەوەی زەوی (بۆشایی) بە ئامانجی ئاشکراکردن و زانیاری زیاتر دەربارەی گەردوون،
کەشتی ئاسمانی دەبێ ئەو ئامێرانەی لەگەل بێ
- وزەی خۆری بۆشایی بۆ بەردەوام بوون لە ڕۆیشتن
- کامێرا بۆ وێنەگرتنی دیمەنەکان
- پاتری بۆ تەمەنی زیاتر و خۆ ڕاگری زیاتری ھەر کەشتیەکی ئاسمانی
- ھێزی کارەبای، خودی ھەر کەشتیەکی ئاسمانی دەبێ ھێزی کارەبای تێدابێ
- جۆری پاتری بچووک (accumulator) زیاتر...
کەشتیە ئاسمانیە جیاوازەکان[دەستکاری]
مێرنێر ١٠ زیاتر...
مێسنجەر (کەشتیی ئاسمانی) زیاتر...
ڤایکینگ ١ زیاتر...
پایۆنیر ١٠ زیاتر...
کەشتیی ئاسمانیی جونۆ زیاتر...
لێکۆڵینەوەی زانستی گەردوونی[دەستکاری]
ڕوانگەی باشووری ئەورووپا ئەو ناوە ناوێکی زیندووی گەرانی بۆشایی ١٤ وڵاتی ئەورووپایە لە ساڵی ١٩٦٢ بە ئامانجی زانیاری و ئاشکراکردنی زانیاری دەربارەی گەردوون دایانمەزراند، ئەو روانگەیەش دەکەوێتە وڵاتی چیلی ، ئەو روانگەیە بەنێوبانگە بە ژمارەیەک تەلیسکۆبی گەورە وە پێکدێت لە ٤ تەلیسکۆبی گەورە بە پانتای ٨ مەتر جێگیرکراینە
ئەو روانگەیە چەندین دەسکەوتی بۆ مرۆڤایەتی بەدەست خستوە ئەوانیش:
- ئاشکراکردنی (تەقینەوەی تیشکی گاما)
- سەلماندی کونی ڕەش لە ناوەندی رێکاکێشانەکەمان هەیە ڕێگای شیری
زیاتر...
|