دەروازە:گەردوون

بەخێربێی بۆ دەروازەی گەردوون! ھەنووکە ٢٩٢ وتار لە دەروازەی گەردووندا ھەیە! وتارێک بەھەڵکەوت ببینە  کەشتیی ئاسمانی •  کەشتیی بۆشایی •  گەردوون •  ئەستێرەناسی •  هەسارە •  ئەستێرە •  دەزگا بۆشاییەکان ناساندنی گەردوون گەردوون پێکدێت لە هەسارەکان و ئەستێرەکان و مانگەکان و کلکدارەکان و گەلەستێرەی چاوڕەش و گەڕەستێرۆچکە گەردوون گەورە بوە لە ئەنجامی تەقینەوە گەورەکە ... تەقینەوە گەورەکە (بەئینگلیزی: Big Bang) بریتییە لە ئەو بیردۆزەی کە باس لە دروست بوونی گەردوون دەکات لە سەرەتادا کە بە تەقینەوەیەک دەستی پێ کردووە.[١] بە پێی بیردۆزی تەقینەوە گەورەکە گەردوون لە سەرەتادا تەنێک بووە لە دۆخێکی زۆر گەرمدا و پاشان بە خێراییەکی زۆر کشاوە. زیاتر... وتاری هەڵبژێردراو نوێژی مانگ گیران و ڕۆژگیران جۆرێکە لە جۆرەکانی نوێژی سوونەت، بەپێی کاتە و بە ھۆکاری مانگ گیران و ڕۆژگیران دەکرێ، وە پێی دەگۆترێ (نوێژی مانگ گیران) یان (نوێژی رۆژ گیران)، وە ئەو نوێژە نوێژەکی خۆشەویست و بەردەوام بوە لە لای (پێغەمبەر) رەزای خوای لەسەر بێ، ناوەکانی ئەو نوێژانە کە پێیان دەگووترێ (نوێژی مانگ گیران یاخوود رۆژگیران، یاخوود نوێژی گیران) ئەو ناوانە بە ھۆکاری کاتەکەن ، چوونکە ھەر کاتێک دیاردەی مانگ گیران و ڕۆژگیران روودەدا ئەو نوێژانە سوونەتن کە بکرێن.زیاتر... بابەتەکان گەردوون دەزگا بۆشاییەکان ئامێرەکانی بۆشایی هەسارەکان گەلەستێرە ئەستێرە هەسارە کلکدار گەڕەستێرۆچکە بەردی ئاسمانی کونەڕەش دەزگای بۆشاییی ئەورووپی دەزگای بۆشاییی بەڕازیل ناسا دەزگای بۆشاییی ڕووسی دەزگای بۆشاییی ھیند دەزگای بۆشاییی کەنەدا نووسینگەی بۆشاییی ھەنگاریا کیوریاستی ئێگزۆمارس گەشتکەر ١ نیو ھۆرایزنز سیلین مەنجالین چاندریان١ ڤایکینگ ١ زەوی کەیوان مەریخ زاوە نێپتۆن ھورمز ھەسارەی کاپتین بی ھەسارەی کاپتین سی وێنەی هەڵبژێردرای ئاراستەکردنی لێزەر بۆ ناوەندی رێگای شیری لە ڕوانگەی پاراناڵ لە وڵاتی چیلی داتا و زانیاریەکانی هەسارەکانی کۆمەڵەی خۆر تایبەتمەندی هەسارەکان: ناوی هەسارە خوولگەی تەواو بەرە خوولگەی نیوە تیرەی بازنەیی (باڵانسی گەردوونی) خوولگەی چەرخ (بە ساڵ) لاری بۆ هێڵی یەکسانی لە رۆژەوە نا ناوەندی خوولگەیی سوورانەوە بە دەوری تەوەری خۆی (بە رۆژ) رێژەی مانگەکان لە دەوری هەسارە بازنە تەوشک جۆری هەسارە (زاوە) عەتارد ٠,٣٨٢ ٠,٠٦ ٠,٣٩ ٠,٢٤ ٣,٣٨ ٠,٢٠٦ ٥٨,٦٤ — نیە نیە ھەسارەی بەردین ڤینوس ٠,٩٤٩ ٠,٨٢ ٠,٧٢ ٠,٦٢ ٣,٨٦ ٠,٠٠٧ ٢٤٣,٢ — نیە کاربۆن دووئۆکسید و نایترۆجین ھەسارەی بەردین زەوی ١,٠٠ ١,٠٠ ١,٠٠ ١,٠٠ ٧,٢٥ ٠,٠١٧ ١,٠٠ مانگ نیە ئۆکسجین و نایترۆجین ھەسارەی بەردین مەریخ ٠,٥٣٢ ٠,١١ ١,٥٢ ١,٨٨ ٥,٦٥ ٠,٠٩٣ ١,٠٣ ٢ نیە کاربۆن دووئۆکسید و نایترۆجین ھەسارەی بەردین ھورمز ١١,٢٠٩ ٣١٧,٨ ٥,٢٠ ١١,٨٦ ٦,٠٩ ٠,٠٤٨ ٠,٤١ ٤٩ هەیتی ھایدرۆجین و ھیلیۆم ھەسارەی گازی کەیوان ٩,٤٤٩ ٩٥,٢ ٩,٥٤ ٢٩,٤٦ ٥,٥١ ٠,٠٥٤ ٠,٤٣ ٥٢ هەیتی ھایدرۆجین و ھیلیۆم ھەسارەی گازی ئورانوس ٤,٠٠٧ ١٤,٦ ١٩,٢٢ ٨٤,١ ٦,٤٨ ٠,٠٤٧ -٠,٧٢ ٢٧ هەیتی ھایدرۆجین و ھیلیۆم ھەسارەی گازی نێپتۆن ٣,٨٨٣ ١٧,٢ ٣٠,٠٦ ١٦٤,٨ ٦,٤٣ ٠,٠٠٩ ٠,٦٧ ١٣ هەیتی ھایدرۆجین و ھیلیۆم ھەسارەی گازی فەلەکناسان پەیکەری یادکردنەوەی هەردوو فەلەکناسی جیهانی یۆھانس کێپلەر و تیچۆ براھی لە شاری پراگ سێر ئایزک نیوتن (بە ئینگلیزی: Sir Isaac Newton) (٢٥ی کانوونی یەکەمی ١٦٤٢ -٢٠ی ئازاری ١٧٢٧) فیزیکزان، بیرکار، ئەستێرەناس، فەیلەسوفی سروشتی، کیمیاگەر و زانای ئیلاھیاتی خەڵکی ئینگلیز و لە پیاوانی ئەنجومەنی پادشایی بوو. نیوتن لە لایەن لێکۆڵەران و خەڵکی ئاسایییەوە وەکوو یەکێک لەو کەسانە دەناسرێت کە گەورەترین کاریگەریی لەسەر مێژووی مرۆڤایەتی درووستکردووە. زیاتر... تیچۆ براھی زیاتر... سۆفیا براھی زیاتر... گالیلێو گالیلەی زیاتر... جۆردانۆ برونۆ زیاتر... یۆھانس کێپلەر زیاتر... تەلیسکۆب تەلیسکۆبێکی گەورە لە نیومەکسیکۆ لە ئەمەریکا تەلیسکۆپ زیاتر... (بە ئینگلیزی: Telescope) ئامێرێکە بەکاردێت بۆ بینین و شیکار کردنی تەنەکان بە کۆکردنەوەی ڕەنگەکانی (Electromagnetic Radiation) بۆ نموونە ڕەنگە بینراوەکان تەلیسکۆپ لە سەرەتاکاندا سەیرکردن و بینینی ئەستێرەکان و دیمەنە گەردوونییەکان تەنھا بە چاوی ئاسایی بوو. پاشان مرۆڤ توانیی تەلیسکۆپ سادە بەکار بھێنێت. دواتر ئەم تەلیسکۆپ پەرەیان سەند و دوای پێشکەوتن، تەلیسکۆبی زۆر زەبەلاح دروست کرا. دەتوانین بەشیان بکەین بۆ چوار بەشی سەرەکی... زیاتر... تەلیسکۆبی جەیمز وێب زیاتر... ، تەلیسکۆبی جەیمس وێب (بە ئینگلیزی: James Webb Space Telescope) کورتکراوەی (JWST) یەکێک دەبێت لە ڕوانگەی گەردوونیەکان، ئەو تەلیسکۆبە بە ھاوبەشی دروستکراوە لە لایەن ناسا و دەزگای بۆشایی ئەورووپی و دەزگای بۆشایی کەنەدا تەلیسکۆبەکی گچکە ئەو تەلیسکۆبە یەکێکە لە پرۆژەی پرۆژەی فلاگشیپ، ئەو پرۆژەیە یەکێکە لە پرۆژە گرنگەکانی دەزگای بۆشایی ئەمەریکا ناسا کە گرنگیەکی تایبەت بە ڕوانگە کردن و دۆزینەوە و بینینی ھەسارە و مانگەکانیان لە سیستەمی کۆمەڵەی خۆر ئاژانسی گەردونی ناسا بە ھەماھەنگی لەگەڵ دەزگای بۆشایی ئەورووپی و دەزگای بۆشایی کەنەدا، ھەڵدەستێ بەدروستکردنی گەورەترین و بەھێزترین تیلیسکۆپ لە جیھاندا، کە بوار دەدا بە زاناکان کە ڕووداوەکانی ١٣٫٥ میلیارد ساڵی پێش ئێستا ببین، واتا ٢٢٠ میلیۆن ساڵ پێش "تەقینەوە گەوەرەکە". پێی دەڵێن " تیلیسکۆبی جەیمس ویبی گەردوونی (JWST)"، گەورەترین تیلیسکۆبە وە ١٠٠ ھێندەی تێلیسکۆبی "تەلیسکۆبی ھەبڵ Hubble" بەھێزترە وە چاوەڕوان دەکرێ تیلیسکۆبی "JWST" بکەوێتەکار بە ھەموو وزەیەکیەوە.زیاتر... جۆرەکان تەلیسکۆپ چاوی تەلیسکۆپ فۆتۆگرافی تەلیسکۆپە مانگە دەستکردەکان و کەشتییە ئاسمانییەکان تەلیسکۆبە گرنگەکانی جیهان تەلیسکۆبی گەورە زیاتر... تەلیسکۆبی ھەبڵ زیاتر... تەلیسکۆبی جەیمز وێب زیاتر... تەلیسکۆبی مەزنی ئەورووپی زیاتر... تەلیسکۆبی پێوانی گەردوونی زیاتر... تەلیسکۆبی تەکنیکی نوێ زیاتر... لێکۆڵینەوەی زانستی گەردوونی ئاڵای ناوەند ڕوانگەی باشووری ئەورووپا ئەو ناوە ناوێکی زیندووی گەرانی بۆشایی ١٤ وڵاتی ئەورووپایە لە ساڵی ١٩٦٢ بە ئامانجی زانیاری و ئاشکراکردنی زانیاری دەربارەی گەردوون دایانمەزراند، ئەو روانگەیەش دەکەوێتە وڵاتی چیلی ، ئەو روانگەیە بەنێوبانگە بە ژمارەیەک تەلیسکۆبی گەورە وە پێکدێت لە ٤ تەلیسکۆبی گەورە بە پانتای ٨ مەتر جێگیرکراینە ئەو روانگەیە چەندین دەسکەوتی بۆ مرۆڤایەتی بەدەست خستوە ئەوانیش: ئاشکراکردنی (تەقینەوەی تیشکی گاما) سەلماندی کونی ڕەش لە ناوەندی رێکاکێشانەکەمان هەیە ڕێگای شیری لێدانی ڕەنگاڵە لە ساڵی ٢٠٠٤ تەلیسکۆبی گەورە بۆ یەکەمین جار وێنەی هەسارەیەکی گرت لە دەرەوەی کۆمەڵەی خۆر زیاتر... کۆمەڵەی خۆر پۆلەکان ◄ دەزگاکانی بۆشایی ھیچ ژێرھاوپۆلێک نییە