بۆ ناوەڕۆک بازبدە

یارییەکانی پارالۆمپیک

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
یارییەکانی پارالۆمپیک
لقیmulti-sport event، international competition
دامەزران١ی کانوونی دووەمی ١٩٦٠
وەرزشParalympic sports
وڵاتworldwide
Trophy awardedParalympic medal
ڕێکخەرInternational Paralympic Committee
وێبگەhttps://www.paralympic.org
ھاشتاگJeuxParalympiques، Paralympics
وەسفی ئاڵاParalympic flag


یارییەکانی پارالۆمپیک یان پارا ئۆڵۆمپیاد یاخود پارالمپیک زنجیرەیەکی خولییە لە ڕووداوە فرە وەرزشییە نێودەوڵەتییەکان کە وەرزشوانانی کەمتوانی تێدایە. یارییەکانی پارالمپیكی زستانە و هاوینە هەن کە لە ئۆڵۆمپیادی هاوینەی ساڵی ١٩٨٨ لە سیئۆلی کۆریای باشوورەوە نزیکەی ڕاستەوخۆ دوای یارییە ئۆڵۆمپیادییەکان بەڕێوەچوو. هەموو یارییەکانی پارالۆمپیک لەلایەن لیژنەی نێودەوڵەتی پارالۆمپیکەوە بەڕێوەدەبرێن. پارالۆمپیک وەک کۆبوونەوەیەکی بچووکی سەربازە دێرینەکانی جەنگی جیهانی دووەمی بەریتانیا لە ساڵی ١٩٤٨ دەستی پێکرد . یارییەکانی ساڵی ١٩٦٠ لە ڕۆما، ٤٠٠ وەرزشکاری خاوەن پێداویستی تایبەت لە ٢٣ وڵاتەوە بەشدارییان کرد. لە سەرەتای سەدەی بیست و یەکەمدا، یەکێک لە گەورەترین ڕووداوە وەرزشییە نێودەوڵەتییەکان ئەنجامدرا، کاتێک ٤,٥٢٠ وەرزشوان لە ١٦٣ لیژنەی نیشتمانی پارالۆمپیک لە پارالۆمپیکی هاوینەی ٢٠٢٠ دا بەشداریان کرد. [١] [٢]یارییەکانی پارالۆمپیک هاوتەریب لەگەڵ یارییەکانی ئۆڵمپیک و هاوشێوەی یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد ڕێکدەخرێن. [٣]

بە لەبەرچاوگرتنی جۆراوجۆری بەرفراوانی کەمتوانی وەرزشوانانی پارا, چەندین کۆمەڵەی جیاواز هەیە کە تێیدا ڕکابەری دەکەن. کەمئەندامییە ڕێگەپێدراوەکان دابەش دەکرێن بەسەر دە جۆردا. [٤]

پێشەنگەکان

[دەستکاری]
لودویگ گوتمان

وەرزشوانانی خاوەن پێداویستی تایبەت لە یارییە ئۆڵۆمپیەکان

[دەستکاری]

وەرزشوانانی کەمتوانی پێش هاتنی پارالمپیک بە شێوەی کرداری بەشدارییان لە یارییەکانی ئۆڵۆمپیاددا کردووە. یەکەم وەرزشوان کە ئەو کارەی کرد، لەشجوانی ئەڵمانی-ئەمریکی جۆرج ئایزەر بوو لە ساڵی ١٩٠٤ کە یەک قاچی دەستکردی هەبوو. ئۆلیڤێر هالاسی ، یاریزانی ئاوپۆلۆی مەجارستانی، لە سێ یاری ئۆڵۆمپیادی یەک لە دوای یەکدا بەشداری کردووە، کە لە ساڵی ١٩٢٨ دەستی پێکرد. [٥] کارۆلی تاکاچی مەجارستان لە هەردوو ئۆڵۆمپیادی هاوینەی ساڵی ١٩٤٨ و ١٩٥٢ لە پێشبڕکێکانی تەقەکردندا بەشداری کرد. قۆڵی ڕاستی بڕاوە بوو دەیتوانی بە دەستی چەپ تەقە بکات. وەرزشوانێکی دیکەی خاوەن کەمتوانی کە پێش یارییەکانی پارالۆمپیک لە ئۆڵۆمپیاددا دەرکەوت لیس هارتێل بوو کە وەرزشوانێکی سوارچاکی دانیمارکییە و لە ساڵی 1943 تووشی ئیفلیجی منداڵان بووە و لە ئۆڵۆمپیادی هاوینەی ساڵی 1952 لە پێشبڕکێی وەرزشی وەرزشی میدالیای زیوینی بەدەستهێناوە . [٦]

یارییەکانی ستۆک ماندێڤیل

یەکەمین چالاکیی وەرزشی ڕێکخراو بۆ وەرزشوانانی خاوەن پێداویستی تایبەت کە هاوکات بوو لەگەڵ یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد لە ڕۆژی کردنەوەی ئۆڵۆمپیادی هاوینەی ساڵی ١٩٤٨ لە لەندەن بەڕێوەچوو. لودویگ گوتمانی ئەڵمانی-جوولەکە لە نەخۆشخانەی ستۆک ماندێڤیل [٧] کە بە یارمەتی ئەنجومەنی ئەکادیمی یارمەتیدانی پەنابەران (CARA) لە ساڵی ١٩٣٩ لە ئەڵمانیای نازی هەڵهاتبوو، [٨] پێشبڕکێیەکی وەرزشی کرد بۆ نەخۆشە دێرینەکانی جەنگی جیهانی دووەمی بەریتانیا ڕێکخست. یەکەم یارییەکانی تایبەت بە کەمتوانایان ناوی یارییە نێودەوڵەتییەکانی کورسی ویلچەر بوو لە ساڵی ١٩٤٨ ، هاوکات بوو لەگەڵ ئۆڵۆمپیادی ١٩٤٨. [٩] ئامانجی گۆتمان دروستکردنی پێشبڕکێیەکی وەرزشی بوو بۆ خاوەن پێداویستییە تایبەتەکان کە هاوتای یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد بێت. یارییەکان ساڵانە لە هەمان شوێن ئەنجام دەدرا و لە ساڵی ١٩٥٢دا سەربازە دێرینەکانی هۆڵەندی و ئیسرائیل شانبەشانی ئینگلیزەکان بەشدارییان کرد و بووە یەکەم پێشبڕکێی نێودەوڵەتی لە جۆری خۆیدا. لە ساڵی ١٩٦٠، ٩هەمین یارییە ساڵانەكان بۆ یەکەمجار لە دەرەوەی بەریتانیا بەڕێوەچوو، شاری ڕۆما میوانداری کرد کە هاوکات بوو لەگەڵ ئۆڵۆمپیادی هاوینەی ساڵی ١٩٦٠ . دواتر بڕیاردرا وەک یەکەم یارییەکانی پارالۆمپیک دەستنیشان بکرێن . [١٠]

یارییەکانی زستانە

[دەستکاری]

یەکەم پارالۆمپیکی زستانە لە ساڵی ١٩٧٦ لە شاری ئۆرنسکۆلدسڤیک لە سوێد بەڕێوەچوو. ئەمە یەکەم پارالۆمپیک بوو کە چەندین پۆلی وەرزشوانانی خاوەن پێداویستی تایبەت دەیانتوانی بەشداری بکەن. [١١] یارییەکانی زستانە هەر چوار ساڵ جارێک کە هاوتای هاوینەیان بەڕێوەدەچوو، هەروەک چۆن ئۆڵۆمپیادیش ئاهەنگ دەگێڕدرا. ئەم نەریتە لە ڕێگەی یارییەکانی ساڵی ١٩٩٢ لە ئەلبێرتڤیل لە فەرەنسا ئەنجامدرا؛ دوای ئەوە، لە یارییەکانی ساڵی ١٩٩٤ ەوە دەست پێدەکات، پارالۆمپیکی زستانە و یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی زستانە لەو ساڵانەدا بەڕێوەچووە کە ژمارەیان جووتە و جیاوازن لە ئۆڵۆمپیادی هاوینە. یارییەکانی زستانە دوو ساڵ دوای یارییەکانی هاوینە ڕێکدەخرێت. [١١]

لیژنەی نێودەوڵەتی پارالۆمپیک

[دەستکاری]
A white building with trees next to it fronting a street with a car driving past
بارەگای سەرەکی لیژنەی نێودەوڵەتی پارالۆمپیک لە شاری بۆن

لێژنەی نێودەوڵەتی پارالۆمپیک(IPC) ،ڕێکحراوێکی تایبەتە بۆ بەڕێوەبردن و رێکخستنی یارییەکانی تایبەت بە پارالۆمپیک. پێکهاتووە لە ١٧٨ لیژنەی نیشتمانی پارالۆمپیک (NPC) و چوار فیدراسیۆنی وەرزشی نێودەوڵەتی تایبەت بە کەمئەندامان.[١٢] [١٣] . بارەگای نێودەوڵەتی IPC لە شاری بۆن لە ئەڵمانیایە. [١٤] بەرپرسیارە لە ڕێکخستنی یارییەکانی پارالۆمپیکی هاوینە و زستانە. هەروەها بەرپرسیارە لە ڕێکخستنی چەندین بۆنەی وەرزشی دیکەی تایبەت بە وەرزشوانانی کەمتوانی. [١٥] هەروەها ئەندامانى IPC پێکهاتوون لە لیژنە نیشتمانییەکانی پارالۆمپیک و فیدراسیۆنە وەرزشییە نێودەوڵەتییەکان و فیدراسیۆنە نێودەوڵەتییە وەرزشییە سەربەخۆکانن کە لەلایەن IPC وەک تاکە نوێنەر پارالۆمپیک ناسراون.[١٢][١٦] بەرپرسیارێتی فیدراسیۆنە نێودەوڵەتییەکان بریتین لە دەسەڵاتی تەکنیکی و ڕێنماییکردن لەسەر شوێنەکانی پێشبڕکێ و ڕاهێنانە وەرزشەکانیان لە کاتی یارییەکانی پارالۆمپیکدا. هەروەها IPC هاوبەشە میدیاییەکان دەناسێت، بڕوانامە بە بەرپرسان، دادوەرەکان دەدات و بەرپرسیارە لە جێبەجێکردنی پەیڕەوی ناوخۆی پارالۆمپیک . [١٧]لە ساڵی ١٩٨٩ەوە پەیوەندییەکی هاوبەشی لەگەڵ لیژنەی ئۆڵۆمپیادی نێودەوڵەتی (IOC) هەیە. هەروەها نوێنەرانی IPC ئەندامی IOCن و بەشداری لە لیژن و کۆمیسیۆنەکانی IOC . دوو دەستەی حوکمڕانی بە جیاوازی ماونەتەوە، لەگەڵ یارییە جیاوازەکاندا، سەرەڕای پەیوەندییەکی نزیک لە کارکردن. [١٨]

یارییەکانی پارالۆمپیک بە شێوەیەک داڕێژرابوو کە جەخت لەسەر دەستکەوتە وەرزشییەکانی بەشداربووان بکرێتەوە نەک کەمئەندامییان. یارییەکانی ئەم دواییە جەختیان لەوە کردووەتەوە کە ئەم یارییانە تایبەتن بە توانا نەک کەمئەندامی. [١٩] بزووتنەوەکە لە سەرەتای ژیانیەوە گەشەیەکی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە – بۆ نموونە ژمارەی وەرزشوانانی بەشداربوو لە یارییەکانی هاوینەی پارالۆمپیک لە ٤٠٠ وەرزشوان لە ڕۆما لە ساڵی ١٩٦٠ بۆ ٤٣٤٢ وەرزشوان لە ١٥٩ وڵاتەوە لە ڕیۆ دی جانیرۆ لە ساڵی ٢٠١٦ زیادی کردووە. [٢٠] هەردوو یارییەکانی پارالۆمپیکی هاوینە و زستانە لەسەر شانۆی جیهان دانپێدانراون.

بە پێچەوانەی یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد، زمانی ئینگلیزی زمانی فەرمی پارالۆمپیکەکانە. ئەو زمانانەی تر کە لە هەر یارییەکی پارالۆمپیکدا بەکاردەهێنرێن، زمانی فەرمی وڵاتی میواندار یان ناوچەی میواندارن. هەموو ڕاگەیاندنێک (وەک ڕاگەیاندنی هەر وڵاتێک لە کاتی نمایشی گەلان لە ڕێوڕەسمی کردنەوەیدا) بەم دوو زمانە یان زیاتر قسە دەکرێت.

ڕێوڕەسمەکان

[دەستکاری]

کردنەوە

[دەستکاری]
A portion of the stadium with stands full of people, a large artificial tree is on the right side of the image. A group of people are walking together on the stadium floor
ئاهەنگی کردنەوەی پارا ئۆڵۆمپیادی هاوینەی ٢٠٠٤ لە ئەتینا

زۆربەی ڕێورەسمەکان هەمان ڕێوڕەسمی ئۆڵۆمپیادی هاوینەی ساڵی ١٩٢٠ لە ئەنتۆربن و لەگەڵ یارییە ئۆڵۆمپیادەکاندا هاوبەشن . [٢١] بە شێوەیەکی گشتی ئاهەنگی کردنەوە بە هەڵکردنی ئاڵای وڵاتی میواندار پێشکەشکردنی سروودی نیشتمانی و پێشکەشکردنی نمایشی جۆراوجۆر دەستپێدەکات.زۆربەی ئەم ڕێوڕەسمانە دامەزراون هەمان ڕێوڕەسمی ئۆڵۆمپیادی هاوینەی ساڵی ١٩٢٠ لە ئەنتۆرب و لەگەڵ یارییە ئۆڵۆمپیادەکاندا هاوبەش بوون . [٢١] بە ڕاستەوخۆ دوای ووتەی بەخێرهاتن و سروودی وڵاتی میواندار و وەرزشوانانی وڵاتەکان بە ئاڵاکانیان دێنە ناو یاریگاوە بۆ ناو یاریگاکە کە بەپێی نەتەوە گرووپکراون. لە ساڵی ١٩٦٠ەوە لە پارالۆمپیکی هاوینەی ساڵی ١٩٦٠ ەوە، گەلان بەپێی ئەلفوبێ و بەپێی زمانی فەرمی وڵاتی میواندار یان ناوچەکە دەچنە ناو یاریگاکە، هەرچەندە وەرزشوانانی وڵاتی میواندار دوا وەرزشوانن کە دەچنە ناو یاریگاکە. نەتەوەی میواندار نمایشی هونەری کولتوور و فۆلکلۆری خۆیان پێشکەش دەکەن. دوای ڕاگەیاندنی کردنەوەی یارییەکە، ئاڵای پارالۆمپیک دەچێتە ناو یاریگاکە و لەگەڵ سروودی پارالۆمپیکدا میوانداری دەکرێت، جگە لە ئاڵای وڵاتی میواندار، و سوێندخواردن لەلایەن وەرزشوانان و ڕاهێنەران و دادوەرەکانەوە دەگیرێت. لە کۆتاییدا بڵێسەی پارالۆمپیک دەهێنرێتە ناو یاریگاکە و دەگوازرێتەوە تاوەکو دەگاتە کۆتا هەڵگری مەشخەڵەکە- زۆرجار وەرزشوانێکی پارالۆمپیک لە وڵاتی میواندارەوە- کە بڵێسەی پارالۆمپیک لەناو دەفری یاریگاکە دادەگیرسێنێت. [٢٢]

داخستن

[دەستکاری]

ئاهەنگی کۆتاییی یارییەکانی پارالۆمپیک دوای کۆتایی هاتنی هەموو ڕووداوە وەرزشییەکان بەڕێوەدەچێت. ئاڵا هەڵگرانی هەر وڵاتێکی بەشداربوو دەچنە یاریگاوە،ئاڵای نیشتمانی ئەو وڵاتە کە میوانداری یارییەکانی پارالۆمپیکی هاوینە یان زستانەی داهاتوو دەکات هەڵدەگیرێت کاتێک سروودی نیشتمانی هاوتا دەژەنرێت. یارییەکان بە فەرمی دادەخرێن، و بڵێسەی پارالۆمپیک دەکوژێتەوە. [٢٣] دواتر وڵاتی میوانداری یارییەکانی داهاتوو بە کورتی بە نمایشی هونەری سەما و شانۆ خۆی دەناسێنێت.

پێشکەشکردنی مەدالیا

[دەستکاری]

دوای کۆتاییی هاتنی هەر یارییەکی پارالۆمپیک مەراسیمی وەرگرتنی مەدالیا بەڕێوەدەچێت. براوە، یان تیمەکانی پلەی دووەم و سێیەم لە سەر ڕووی یاریگایەکی سێ قاتییەوە وەستاون کاتێک مەدالیای خۆیان لەلایەن ئەندامێکی پارالۆمپیک دەبەخشرێت. پاشان ئاڵای نیشتمانیی خاوەن مەدالیاکان بەرز دەکرێتەوە کاتێک سروودی نیشتمانی خاوەن مەدالیای زێڕ دەژەنرێت. [٢٤] هەروەها هاوڵاتیانی وڵاتی میواندار لە کاتی مەراسیمی مەدالیاکاندا وەک خۆبەخش کاردەکەن، چونکە یارمەتی ئەو بەرپرسانە دەدەن کە مەدالیاکان پێشکەش دەکەن و وەک ئاڵا هەڵگر مامەڵە دەکەن. [٢٥] بۆ هەموو ڕووداوێکی پارالۆمپیک، ئاهەنگی مەدالیای تایبەت بە خۆیان بەڕێوەدەچێت، زۆرترینكات ڕۆژێک دوای یاری کۆتایی پێشبڕکێکە دەبەخشرێت.

یەکسانی

[دەستکاری]

پەیوەندی لەگەڵ ئۆڵۆمپیاد

[دەستکاری]

پارالمپیەکان لە ئۆڵۆمپیاد

[دەستکاری]

پارەدان

[دەستکاری]

ڕوومالی مێدیایی

[دەستکاری]

لە دەرەوەی یارییەکان

[دەستکاری]

بەشداریکردنی نەخۆشیانى داون

[دەستکاری]

پۆلێنکردن

[دەستکاری]

پۆلەکان

[دەستکاری]

تێبینی

[دەستکاری]
  1. ^ Dehghansai، Nima (January 2017). «A Systematic Review of Influences on Development of Athletes With Disabilities». Adapted Physical Activity Quarterly. 34 (1): 72–90. doi:10.1123/APAQ.2016-0030. PMID 28218871.
  2. ^ Vritika (2017-04-25). «Difference between Olympics and Paralympics». www.differencebetween.info. لە 2021-09-08 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 2021-09-08 ھێنراوە.
  3. ^ Special Olympics and the Olympic Movement, Official website of the Special Olympics,1669
  4. ^ «Classification». Official website of the Paralympic Movement. لە 2014-03-16 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە.
  5. ^ «Olivér Halassy Bio, Stats, and Results | Olympics at Sports-Reference.com». 2016-12-03. لە ڕەسەنەکە لە 2016-12-03 ئەرشیڤ کراوە. لە 2023-02-25 ھێنراوە.
  6. ^ DePauw and Gavron (2005), p. 38
  7. ^ Correia, Susana (February 2008). «Paralympics History». Accessible Portugal Online Magazine. لە ڕەسەنەکە لە February 6, 2009 ئەرشیڤ کراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |archive-date= (یارمەتی) ٦ی شوباتی ٢٠٠٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  8. ^ «SPSL Archive». Rsl.ox.ac.uk. 1933-12-24. لە 2012-08-28 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 2012-08-17 ھێنراوە. ٢٨ی ئابی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  9. ^ «History of the Paralympic Movement». Canadian Paralympic Committee. لە ڕەسەنەکە لە August 2, 2009 ئەرشیڤ کراوە. لە 2010-04-07 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |archive-date= (یارمەتی) ٢ی ئابی ٢٠٠٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  10. ^ «Rome 1960». International Paralympic Committee (بە ئینگلیزی). لە 2023-02-25 ھێنراوە.
  11. ^ ئ ا «History of the Paralympic Games». Government of Canada. لە ڕەسەنەکە لە 2010-03-12 ئەرشیڤ کراوە. لە 2010-04-07 ھێنراوە.
  12. ^ ئ ا «National Paralympic Committees». International Paralympic Committee. لە 2018-12-15 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 25 December 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  13. ^ «International Organisations of Sports for the Disabled». International Paralympic Committee. لە 2017-07-11 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 25 December 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  14. ^ «IPC Management team». International Paralympic Committee. لە 2018-11-30 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 25 December 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  15. ^ «About the IPC». International Paralympic Committee. لە 2013-12-24 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 2010-04-06 ھێنراوە.
  16. ^ «International Sport Federations». International Paralympic Committee. لە 2018-11-30 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 25 December 2018 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
  17. ^ «IPC Handbook». International Paralympic Committee. لە 2010-04-21 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 2010-04-29 ھێنراوە.
  18. ^ Gilbert and Schantz (2008) p. 170
  19. ^ «About the IPC». International Paralympic Committee. لە 2013-12-24 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 2010-04-06 ھێنراوە.
  20. ^ «Paralympic Games». International Paralympic Committee. لە 2013-09-28 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 2010-04-07 ھێنراوە.
  21. ^ ئ ا «The Modern Olympic Games» (PDF). International Olympic Committee. p. 5. لە 2015-04-15 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە (PDF).
  22. ^ «Paralympic opening ceremony to be 'family friendly'». The Vancouver Sun. Canwest News Service. 2010-03-12. لە ڕەسەنەکە لە 2010-03-17 ئەرشیڤ کراوە. لە 2010-05-03 ھێنراوە. ١٧ی ئازاری ٢٠١٠ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
  23. ^ IPC Handbook June 2009 Bylaws Governance and Organizational and Organizational Structure Error in webarchive template: Check |url= value. Empty. (Google Quick View), International Paralympic Committee (IPC)
  24. ^ Victory Ceremony podiums at 2010 Winter Games a testament to the mountains athletes have climbed en route to Olympic and Paralympic success, The Official website of the 2010 Olympic and Paralympic Winter Games Error in webarchive template: Check |url= value. Empty.
  25. ^ «Ceremony volunteers». Vancouver Organizing Committee for the 2010 Olympic and Paralympic Winter Games. لە 2010-05-27 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 2010-05-04 ھێنراوە. ٢٧ی ئایاری ٢٠١٠ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

سەرچاوەکان

[دەستکاری]

بەستەری دەرەکی

[دەستکاری]