ویلیام واڵاس کامپبێل

ویلیام واڵاس کامپبێل
لەدایکبوون	١١ی نیسانی ١٨٦٢ هانکۆک کاونتی، ئۆهایۆ
مەرگ	١٤ی حوزەیرانی ١٩٣٨ (تەمەن ٧٦ ساڵ) سان فرانسیسکۆ، کالیفۆرنیا
نەتەوە	ئەمریکی
پیشە	زانای فەلەکناسی
خەڵاتەکان	مەدالیای لالاندە، مەدالیای زێڕی RAS، مەدالیای دراپەر، مەدالیای یانسن، مەدالیای بروس

ویلیام واڵاس کامپبێل (بە ئینگلیزی: William Wallace Campbell) (١١ی نیسانی ١٨٦٢ - ١٤ی حوزەیرانی ١٩٣٨) فەلەکناسی ئەمریکی بووە، و بەڕێوەبەری ڕوانگەی لیک بووە لە ساڵی ١٩٠١ تا ١٩٣٠. پسپۆڕی لە بواری سپێکترۆسکۆپیدا بووە. لە ساڵی ١٩٢٣ تا ١٩٣٠ دەیەمین سەرۆکی زانکۆی کالیفۆرنیا بووە.

ژیاننامە

لە کێڵگەیەک لە شاری هانکۆک کاونتی لە ویلایەتی ئۆهایۆ لەدایکبووە، کوڕی ڕۆبەرت ویلسۆن و هاریەت وێڵش کامپبێل بووە. دوای چەند ساڵێک لە خوێندنی ناوخۆیی لە ساڵی ١٨٨٢ چووە زانکۆی میشیگان بۆ خوێندنی ئەندازیاری شارستانی، لە ساڵی ١٨٨٦ بەکالۆریۆسی لە زانست دەرچوو. لە کاتێکدا لە زانکۆ بوو پەرەی بە ئارەزووی خۆی بۆ فەلەکناسی پەرەپێدا کاتێک کتێبی فەلەکناسی بەناوبانگی سیمۆن نیوکۆمبی خوێندەوە.

دوای تەواوکردنی خوێندن وەک پرۆفیسۆری بیرکاری لە زانکۆی کۆلۆرادۆ دەستنیشانکرا بەڵام زۆری نەخایاند وەک ڕاهێنەری فەلەکناسی ڕووی لە میشیگان کردەوە. لە ساڵی ١٨٩١ بانگهێشت کرا بۆ کارکردن لەسەر سپێکترۆسکۆپی لە ڕوانگەی لیک لە کالیفۆرنیا. کامپبێل پێشەنگی سپێکترۆسکۆپی فەلەکناسی بووە و خێرایی تیشکی ئەستێرەکانی کەتەلۆگ کردووە. هەروەها بەهۆی کارەکانی لە بواری وێنەگرتنی خۆرگیراندا ناسێندرا. لە ساڵی ١٨٩٣ ئەستێرەی Wolf–Rayet HD 184738 (کە بە ئەستێرەی زەرفی هایدرۆجینی کامپبێل ناسراوە) دۆزیەوە. لە ساڵی ١٩٠١ تا ١٩٣٠ کراوە بە بەڕێوەبەری ڕوانگەی لیک.

لە مانگی ئابی ساڵی ١٩١٤، کامپبێل و ئێروین فرۆندلیچ لە ڕوانگەی بەرلین لە ڕووسیا بوون بۆ وێنەگرتنی خۆرگیران، ئەمەش لە هەوڵێکی سەرەتاییدا بۆ تاقیکردنەوەی ڕەوایەتی تیۆری گشتی ڕێژەییئەلبەرت ئاینشتاین، سەرهەڵدانی جەنگی جیهانی یەکەم (و بەتایبەتی ڕاگەیاندنی جەنگی ئەڵمانیا لە دژی ڕووسیا) بووە هۆی دەستبەسەرداگرتنی فرۆندلیچ و کەرەستەکانی لە کریمیا لەلایەن ئەفسەرانی ڕووسیاوە. کامپبێل، خەڵکی ئەمریکای بێلایەنە، ڕێگەی پێدرا بەردەوام بێت لە پلانەکانی، بەڵام داپۆشینی هەورەکان مانگگیرانەکەی تەمومژاوی کرد. کامپبێل هەوڵێکی دیکەی گرتە ئەستۆ بۆ وێنەگرتنی خۆرگیرانێک لە ٨ی حوزەیرانی ١٩١٨ لە شاری گۆڵدندەیل لە ویلایەتی واشنتۆن. بەڵام ئامێرە وردەکانی فۆتۆگرافی چوار ساڵ پێشتر لە ڕووسیا هێڵدرابوونەوە و ناچار بوو ئامێرە پێویستەکان لە ئامێرە هەبووەکانی ڕوانگەی لیکەوە دروست بکات. ئەو کامێرایانەی کە بەکاریان هێنا بەس نەبوون بۆ دابینکردنی وردی پێوانەکردن کە پێویست بوو بۆ پشتڕاستکردنەوەی لێشێواوی ڕووناکی ئەستێرەکان کە لەلایەن تیۆری ئەنیشتاینەوە پێشبینی کراوە، دواجار ئامێرەکان لە ڕووسیا لە ١٥ی ئابی ١٩١٧ بە کەشتی گەڕێنرانەوە و ساڵی دواتر لە ٢١ی ئابی گەیشتن.

پشتڕاستکردنەوەی تیۆری ئەنیشتاین لە ساڵی ١٩١٩ لە دوای گەشتێک بە سەرۆکایەتی ئارسەر ئێدینگتۆن بۆ وێنەگرتنی مانگگیرانی ٢٩ی ئایاری ١٩١٩. بەڵام هەندێک نادڵنیایی مابووەوە، هەروەها گومانێک کە بەشێکی بەهۆی هەستی دژە ئەڵمانییەوە لە دوای جەنگی جیهانیدا سووتەمەنی بوو I. پشتڕاستکردنەوەی کۆتایی و بێ کێبڕکێ بەگشتی دەگەڕێتەوە بۆ گەشتەکەی کامپبێل لە ساڵی ١٩٢٢ی ڕوانگەی لیک بۆ ئوسترالیا بۆ وێنەگرتنی خۆرگیران. ڕاپۆرتی کامپبێل سەبارەت بە ئەنجامەکان دەڵێت کە تێبینییەکان "بەهایەک دەبەخشن کە بە تەواوی لەگەڵ پێشبینییەکەی ئەنیشتاین هاوڕایە."

لە ساڵی ١٩٢٣ تا ١٩٣٠ وەک سەرۆکی ١٠ی زانکۆی کالیفۆرنیا کاری کردووە، هەروەها لە دەستەی ئەمینداری خزمەتگوزاری زانستدا کاری کردووە، کە ئێستا بە کۆمەڵەی زانست و گشتی ناسراوە، لە ساڵی ١٩٢٣ تا ١٩٢٦. سێ خول وەک سەرۆکی زانکۆی کالیفۆرنیا کاری کردووە کۆمەڵەی فەلەکی زەریای هێمن (لە ساڵانی ١٨٩٥ و ١٩٠٩ و ١٩١٨).

لە تەمەنی ٧٦ ساڵیدا لە ویلایەتی کالیفۆرنیا بە بازدان لە پەنجەرەیەکی نهۆمی چوارەمی شاری سانفرانسیسکۆ کۆتایی بە ژیانی خۆی هێنا. زیاتر نابینا بووە و تووشی هێرشی ئافازیا بووە. ئەمەش نەک هەر زۆر بێزارکەر بوو بۆی، بەڵکو هەستی کرد کە بارگرانییەکی بۆ بەجێهێشتووە بۆ خێزانەکەی لەڕووی چاودێری و خەرجییەوە، بەپێی ئەو تێبینیانەی کە لە کاتی مردنیدا بەجێی هێشتووە. لە ساڵی ١٨٩٢ لەگەڵ ئەلیزابێس بالارد تۆمپسۆن هاوسەرگیری کردووە؛ سێ کوڕیان هەبوو (یەکێکیان دۆگلاس کامپبێل بوو کە یاریزانی جیهانی یەکەم بوو).

دەستکەوت و خەڵاتەکان

• خەڵاتی لالاندێ ئەکادیمیای زانستی فەرەنسی (١٩٠٣)
• مەدالیای هێنری دراپەر لە ئەکادیمیای نیشتمانی زانستەکانەوە (١٩٠٦)
• مەدالیای زێڕی کۆمەڵەی فەلەکناسی شاهانە (١٩٠٦)
• مەدالیای یانسن (١٩١٠)

ڤمەدالیای بروس (١٩١٥) ڤئەندامی بیانی کۆمەڵەی شاهانەی لەندەن (1918)

• هاوڕێی فەخری کۆمەڵەی شاهانەی ئەدینبۆرگ (١٩٢٠)
• ئەمینداری دامەزراوەی کارنێگی (١٩٢٩-١٩٣٨)
• کراتەر کامپبێل لەسەر مانگ
• کراتەر لەسەر مەریخ
• ئەستێرەی بچووک ٢٧٥١ کامپبێل
• هۆڵی کامپبێل لە زانکۆی کالیفۆرنیا لە کەمپی بێرکلی

گەشتەکانی کرۆکەر بە سەرۆکایەتی کامپبێل

چارڵز فرێدریک کرۆکەر و ویلیام هێنری کرۆکەر پارەی چەندین گەشتی خۆرگیرانی لیک-کرۆکەریان دابین کرد. کامپبێل سەرکردایەتی چەندین لەو گەشتانەی کرد.

• خۆرگیرانی ٢٢ی کانوونی دووەمی ١٨٩٨، جیور، مەھاراشترا، هیندستان
• خۆرگیرانی ٢٨ی ئایاری ١٩٠٠، تۆماستۆن، جۆرجیا
• خۆرگیرانی ٣٠ی ئابی ١٩٠٥ لە شاری ئەلهاما لە ئیسپانیا
• خۆرگیرانی ٣ی کانوونی دووەمی ١٩٠٨، دوورگەی فلینت، کیریباتی
• خۆرگیرانی ٢١ی ئابی ١٩١٤، برۆڤاری، ئۆکرانیا
• خۆرگیرانی ٨ی حوزەیرانی ١٩١٨، گۆڵدندەیل، واشنتۆن
• خۆرگیرانی ٢١ی ئەیلولی ١٩٢٢، والال، ئوسترالیا

ژیانی خێزانی

لە ساڵی ١٨٩٢ لەگەڵ ئەلیزابێس بالارد تۆمپسۆن هاوسەرگیری کرد سێ کوڕیان هەبوو (یەکێکیان دۆگلاس کامپبێل بوو) ئەلیزابێس بەشدارییەکی زۆری لە کارەکانی کامپبێلدا کرد و ڕۆڵێکی گرنگی هەبوو لە سەرکەوتنەکانی وەک زانایەک. ئەو ڕۆڵی خانەخوێی وەرگرت لە ماوەی بەڕێوەبەری ڕوانگەی لیک، هەروەها کاری پەیوەندییە گشتیەکانی بەناوی ڕوانگەیەوە ئەنجامدا بە نووسینی نامە بۆ ستاف و بەخشەرە ئەگەرییەکان و لایەنگرانی کارەکانی هاوسەرەکەی. ئەلیزابێس زۆرێک لەو گەشتانەی ڕێکخست کە کامپبێل سەرکردایەتی دەکرد، گەشت و خواردن و پێداویستی و شوێنی ژیانی ئەندامانی گەشتەکەی ڕێکخست. ئەو بەشداری لە کارەکانی گەشتەکاندا کردووە بە ئەنجامدانی سپێکترۆسکۆپی فەلەکی، پەرەپێدانی پلێتەکان و بە شێوەیەکی بەرفراوان بەڵگەنامەکردنی گەشتەکانی لەنێویاندا نووسینی دوو دەستنووس.

بەستەری دەرەکی

• لاپەڕەی مەدالیای بروس
• بیرەوەری ژیاننامەی ئەکادیمیای نیشتمانی زانستەکان