بۆ ناوەڕۆک بازبدە

دیزاینی مەزن

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
دیزاینی مەزن (شێوەکاری مەزن)
ڕووبەرگی یەکەمین وەشانی چاپکراە
نووسەرستیڤن ھۆوکینگ
و لیۆنارد ملۆدینۆ
وەرگێڕحوسێن حوسێنی
و کامیار سابیر
وڵاتویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا
زمانزمانی ئینگلیزی
بڵاوکەرەوەBantam Books
ڕێکەوتی بڵاوبوونەوە
٧ی ئەیلوولی ٢٠١٠
جۆری کتێبچاپکراوە (Hardcover)
لاپەڕەکان٢٠٨
ژپنک (ISBN)0-553-80537-1
پێش ئەوGod Created the Integers
پاش ئەوکورتە مێژوویەکی کات

دیزاینی مەزن یان شێوەکاری مەزن (بە ئینگلیزی: The Grand Design) پەتووکێکی زانستی گشتیفام (popular-science) سەبارەت بە فیزیک، بیردۆزی بواری یەکگرتوو، سەچاوەی و بناخەی دروست بوونی گەردوون و... لە فیزیکزانان ستیڤن ھۆوکینگ و لیۆنارد ملۆدینۆە کە بۆ یەکەمین بار لە ٧ی ئەیلوولی ٢٠١٠ لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە چاپ دراوە. ئەم پەرتووکە لە لایەن حوسێن حوسێنی و کامیار سابیر بۆ زمانی کوردی وەرگێڕاو.[١] ئەو باس لەوە دەکات کە بانگھێشتکردنی خودا پێویست نییە بۆ ڕوونکردنەوەی سەرچاوەی گەردوون، و تەقینەوە گەورەکە تەنھا دەرئەنجامی یاساکانی فیزیایە. لە وەڵامی ڕەخنەکاندا، ھۆکینگ وتی: «کەس ناتوانێت بسەلمێنێت کە خودا بوونی نییە، بەڵام زانست خودا دەکاتە ناپێویست».[٢] کاتێک لەلایەن دۆکیومێنتارییەکەی کەناڵی ٤ی ساڵی ٢٠١٠ «بلیمەتی بەریتانیا»وە فشاری لێکرا دەربارەی بۆچوونە ئایینییەکانی خۆی، ڕوونیکردەوە کە باوەڕی بە خودایەکی کەسی نییە.

پەرتووکەکە لە ٧ی ئەیلوولی ٢٠١٠ لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بڵاوکرایەوە، و تەنھا چەند ڕۆژێک دوای بڵاوکردنەوەی بوو بە پڕفرۆشترینی ژمارە یەک لەسەر Amazon.com. لە ٩ی ئەیلوولی ٢٠١٠ لە شانشینی یەکگرتوو بڵاوکرایەوە، و ھەر لە ھەمان ڕۆژدا بوو بە دووەم پڕفرۆشترین لەسەر Amazon.co.uk. لە مانگەکانی ئەیلوول-تشرینی یەکەمی ٢٠١٠دا، لە سەرووی لیستی پەرتووکە ناخەیاڵییەکانی پێگەیشتووان لە لیستی پڕفرۆشترینەکانی نیویۆرک تایمزدا بوو.

پوختە

[دەستکاری]

پەرتووکەکە مێژووی زانیارییە زانستییەکان دەربارەی گەردوون دەکۆڵێتەوە. بە یۆنانییە ئایۆنییەکان دەست پێدەکات، کە بانگەشەیان دەکرد سروشت بەپێی یاسا کاردەکات، نەک بە ویستی خوداوەندەکان. دواتر کاری نیکۆلاس کۆپەرنیکۆس پێشکەش دەکات، کە پشتیوانی لەو چەمکە دەکرد کە زەوی لە چەقی گەردووندا نییە.

پەرتووکەکە ھەوڵدەدات بابەتەکان بە شێوازێکی ئاسانتر بۆ تێگەیشتن ڕوون بکاتەوە. زۆر نموونەی پەیوەست بە ژیانی ڕۆژانە، ئەفسانە و مێژوو وەرگیراون بۆ ڕوونکردنەوە، وەک ئەفسانەی ڤایکینگەکان دەربارەی سکۆل و ھاتی، فیلمی ماتریکس، و گەردوونی بەتڵیمۆسی.

پاشان نووسەران تیۆریی میکانیکی کوانتەم ڕوون دەکەنەوە بە بەکارھێنانی، وەک نموونە، جووڵەی ئەگەریی ئەلیکترۆنێک بە دەوری ژوورێکدا. پێشکەشکردنەکە لەلایەن ھەندێک پێداچوەرەوە وەک ئاسان بۆ تێگەیشتن وەسف کراوە، بەڵام لەلایەن ھەندێکی ترەوە ھەندێک جار وەک «تێنەپەڕیو» وەسف کراوە.

بانگەشەی سەرەکی پەرتووکەکە ئەوەیە کە تیۆریی میکانیکی کوانتەم و تیۆریی ڕێژەیی پێکەوە یارمەتیمان دەدەن تێبگەین چۆن گەردوونەکان دەکرا لە ھیچەوە دروست ببن.

نووسەران دەنووسن:

«لەبەر ئەوەی یاسایەک ھەیە وەک کێشکردن، گەردوون دەتوانێت و خۆی لە ھیچەوە دروست دەکات. دروستبوونی خۆبەخۆیی ھۆکاری ئەوەیە کە شتێک ھەیە لەبری ھیچ، بۆچی گەردوون بوونی ھەیە، بۆچی ئێمە بوونمان ھەیە. پێویست ناکات بانگھێشتی خودا بکرێت بۆ داگیرساندنی کاغەزی شین و دەستپێکردنی گەردوون.»[٣]

— ستیڤن ھۆکینگ و لیۆنارد ملۆدینۆڤ، دیزاینە مەزنەکە، ٢٠١٠

نووسەران ڕوونی دەکەنەوە، بە شێوازێک کە لەگەڵ تیۆریی ئێم (M-theory)دا دەگونجێت، کە ھەروەک چۆن زەوی تەنھا یەکێکە لە چەندین ھەسارەی کۆمەڵەی خۆر، و ھەروەک چۆن گەلەئەستێرەی ڕێی شیری تەنھا یەکێکە لە گەلەئەستێرە زۆرەکان، ھەمان شت لەوانەیە بۆ گەردوونەکەی خۆشمان ڕاست بێت: واتە، گەردوون لەوانەیە یەکێک بێت لە ژمارەیەکی زۆر گەردوون.

پەرتووکەکە بەو وتەیە کۆتایی دێت کە تەنھا ھەندێک لە گەردوونەکانی فرەگەردوون (multiverse) پشتگیری لە شێوەکانی ژیان دەکەن و ئێمە لە یەکێک لەو گەردوونانەداین. یاساکانی سروشت کە بۆ بوونی شێوەکانی ژیان پێویستن لە ھەندێک گەردووندا بە ڕێکەوتی تەواو دەردەکەون، ھۆکینگ و ملۆدینۆڤ ڕوونی دەکەنەوە (سەیری بنەمای مرۆڤی بکە).[٤]

کاردانەوەکان

[دەستکاری]

کاردانەوە ئەرێنییەکان

[دەستکاری]

زانای بایۆلۆجیی پەرەسەندن و داکۆکیکار لە بێباوەڕی ڕیچارد دۆکینز پێشوازی لە ھەڵوێستی ھۆکینگ کرد و وتی «داروینیزم خودای لە بایۆلۆجی دەرکرد بەڵام فیزیا نادیارتر مایەوە. ھۆکینگ ئێستا گورزی کوشندە دەوەشێنێت».[٥]

فیزیکزانی تیۆری شۆن ئێم. کارۆڵ، لە نووسینێکدا لە وۆڵ ستریت جۆرناڵ، پەرتووکەکەی وەک گریمانەیی بەڵام بە ئاواتەوە وەسف کرد: «وانە گرنگەکەی «دیزاینە مەزنەکە» ئەوەندە تیۆرییە تایبەتەکە نییە کە داکۆکی لێدەکرێت، بەڵکو ئەو ھەستەیە کە زانست لەوانەیە بتوانێت وەڵامی پرسیارە قووڵەکانی «بۆچی؟» بداتەوە کە بەشێکن لە حەزی بنەڕەتی مرۆڤ».[٦]

گەردوونناس لۆڕێنس کراوس، لە وتارەکەیدا «گەردوونە خۆبەخۆکەمان»، نووسیویەتی «مشتومڕی سەرنجڕاکێش و شایەنی تاقیکردنەوە ھەن کە بەڵگەی ئەزموونیی پتەوتر بۆ ئەگەری ئەوە دابین دەکەن کە گەردوونەکەمان لە ھیچەوە سەریھەڵداوە. ... ئەگەر گەردوونەکەمان بە شێوەیەکی خۆبەخۆیی لە ھیچەوە سەریھەڵدابێت، لەوانەیە پێشبینی بکرێت کە کۆی وزەکەی دەبێت سفر بێت. و کاتێک کۆی وزەی گەردوون دەپێوین، کە دەکرا ھەر شتێک بێت، وەڵامەکە تاکە وەڵام دەردەچێت کە لەگەڵ ئەم ئەگەرەدا دەگونجێت. ڕێکەوت؟ لەوانەیە. بەڵام داتای وەک ئەمە کە لە ئامرازە شۆڕشگێڕە نوێیەکانمانەوە دێت بەڵێن دەدات زۆرێک لەوەی ئێستا میتافیزیکایە بیکات بە فیزیا. ئایا خودا دەمێنێتەوە یان نا، تەنھا گریمانەیەکە».[٧]

جەیمس ترێفیل، پرۆفیسۆری فیزیا لە زانکۆی جۆرج مەیسن، لە پێداچوونەوەکەیدا لە واشنتۆن پۆستدا وتی: «من ماوەیەکی زۆر چاوەڕێی ئەم پەرتووکە بووم. دەچێتە ناو قووڵترین پرسیارەکانی گەردوونناسیی مۆدێرنەوە بەبێ یەک ھاوکێشە. خوێنەر دەتوانێت بەناویدا تێپەڕێت بەبێ ئەوەی لە وردەکارییە تەکنیکییە زۆرەکاندا گیر بخوات و، ھیوادارم، ئارەزووی بۆ پەرتووکەکانی تری خاوەن ناوەڕۆکی تەکنیکیی قووڵتر زیاتر ببێت. و کێ دەزانێت؟ لەوانەیە لە کۆتاییدا تەواوی بیرۆکەی فرەگەردوون ڕاست دەرچێت!».[٨]

کارڵ ھارتمان، ڕۆژنامەنووسی کەنەدا پرێس، وتی: «گەردوونناسان، ئەو کەسانەی کە تەواوی گەردوون دەخوێنن، دەیانەوێت پەرتووکە نوێیەکەی فیزیکزان و بیرکاریزانی بەریتانی ستیڤن ھۆکینگ بخوێننەوە. «دیزاینە مەزنەکە» لەوانەیە ئارەزووەکان بۆ وەڵامی پرسیارەکانی وەک «بۆچی شتێک ھەیە لەبری ھیچ؟» و «بۆچی ئێمە بوونمان ھەیە؟» تیژتر بکاتەوە - پرسیارگەلێک کە بیریارانیان ھەر لە یۆنانییە کۆنەکانەوە ماندوو کردووە».[٩]

مایکڵ مۆرکۆک لە لۆس ئەنجلس تایمزدا نووسیویەتی: «مشتومڕەکانیان بەڕاستی ئێمە نزیکتر دەکاتەوە لە بینینی جیھانەکەمان، گەردوون و فرەگەردوون بە زاراوەگەلێک کە نەوەی پێشوو لەوانەیە بە ئاسانی وەک سەرووسروشتی ڕەتیان کردبێتەوە. ئەم پەرتووکە کورت و ئاسان ھەرسە لەوانەیە پێویستی بە گلەیی وشک و ئەکادیمیی کەمتر بووایە، بەڵام ھۆکینگ و ملۆدینۆڤ کۆمەڵێک بیرۆکەی زۆریان تێدا کۆکردووەتەوە و تێگەیشتنێکی ڕوونترمان بۆ فیزیای مۆدێرن بە ھەموو ئاڵۆزییە وروژێنەرەکەیەوە بەجێدەھێڵن».[١٠]

ڕۆژنامەی ڕۆژانەی ئەڵمانی «زویددۆیچە زایتوونگ» تەواوی لاپەڕەی یەکەمی بەشی ڕۆشنبیریی خۆی بۆ «دیزاینە مەزنەکە» تەرخان کرد. فیزیکزان و ڕۆماننووسی سێرن، ڕاڵف بونت، پێداچوونەوە بە مێژووی تیۆریی ھەموو شتێکدا دەکات لە سەدەی ھەژدەیەمەوە تا تیۆریی ئێم، و دەرەنجامەکەی ھۆکینگ دەربارەی بوونی خودا وەک نوکتەیەکی زۆر باش وەردەگرێت کە دیارە زۆر پێشوازی لێدەکات.

دیپاک چۆپرا، نووسەری پڕفرۆش، لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ سی ئێن ئێن وتی: «پێویستە پیرۆزبایی لە لیۆنارد و ستیڤن بکەین بۆ ئەوەی دواجار، دواجار، بەشدارییان کرد لە ڕووخاندنی لووتکەیی خورافاتی ماددییەتدا. چونکە ھەموو شتێک کە پێی دەڵێین ماددە لەم بوارەوە دێت کە نادیارە، کە لە دەرەوەی کات و شوێنە. ھەموو ئەزموونێکی ئایینی لەسەر تەنھا سێ بیرۆکەی بنەڕەتی دامەزراوە... و ھیچ شتێک لە پەرتووکەکەدا ھیچ کام لەم سێ بیرۆکەیە بەتاڵ ناکاتەوە».[١١]

کاردانەوە ڕەخنەییەکان

[دەستکاری]

جۆن لێنۆکس، پرۆفیسۆری بیرکاری لە زانکۆی ئۆکسفۆرد، ڕایگەیاند «قسەی بێمانا ھەر بێمانایە، تەنانەت ئەگەر لەلایەن زانا بەناوبانگەکانی جیھانیشەوە بوترێت».[١٢] ئەو ئاماژە بە چەندین توخمی دژ بەیەک لەناو بانگەشەی سەرەکیی دەقەکەدا دەکات، ھەروەھا چەندین ھەڵەی لۆژیکی کە لە سەرتاسەری پەرتووکەکەدا کراوە کە بانگەشەی ئەوە دەکات «فەلسەفە مردووە».[١٣]

ڕۆجەر پێنرۆز لە فاینانشیاڵ تایمزدا گومانی ھەیە کە تێگەیشتنی گونجاو لەم ڕێگایەوە بەدەست بێت، و ئاماژە بەوە دەکات کە «بە پێچەوانەی میکانیکی کوانتەمەوە، تیۆریی ئێم ھیچ پشتیوانییەکی چاودێریکراوی نییە».[١٤] جۆو سیلک لە گۆڤاری ساینسدا پێشنیار دەکات: «کەمێک خۆبەکەمزانی لێرەدا جێی پێشوازی دەبوو... سەدەیەک یان دوو سەدەی تر... پێشبینی دەکەم تیۆریی ئێم بە ھەمان شێوەی کە ئێمە ئێستا گەردوونناسیی فیساگۆرسی سازانی گۆکان بە سادە و ساکار دەزانین، بۆ گەردوونناسانی داھاتوو ساویلکانە دەربکەوێت».[١٥]

جێراڵد شرۆدەر لە «دروستبوونی تەقینەوە گەورەکە: خودا یان یاساکانی سروشت»دا ڕوونی دەکاتەوە کە ««دیزاینە مەزنەکە» ھەواڵێک ڕادەگەیەنێت، کە بۆ ھەندێک تاڵە، کە ... بۆ دروستکردنی گەردوونێک لە ھیچی ڕەھاوە خودا پێویست نییە. ھەموو ئەوەی پێویستە یاساکانی سروشتە. ... ئەوەی کەواتە ھەمانە یاسای تەواو نامادییە، لە دەرەوەی کات، کە گەردوونێک دروست دەکەن. ئێستا ئەو وەسفە لەوانەیە تا ڕادەیەک ئاشنا بێت. زۆر لە چەمکی خودای ئینجیلی دەچێت: ناماددی، لە دەرەوەی کات، توانای دروستکردنی گەردوونێکی ھەیە».[١٦]

دوایت گارنەر لە نیویۆرک تایمزدا ڕەخنەی لە پەرتووکەکە گرت و وتی: «ھەواڵی ڕاستەقینە دەربارەی «دیزاینە مەزنەکە» ئەوەیە کە چەند بێھیواکەرانە بێ بەھا و ناشرینە. ئەو دەنگە سادە و جددییەی کە بەڕێز ھۆکینگ بەو شێوە سەرنجڕاکێشە لە «کورتە مێژوویەکی کات»دا بەکاری ھێنابوو، لێرەدا بە دەنگێک گۆڕاوە کە جاروبار خۆبەزلزانانەیە، وەک ئەوەی بەڕێز ڕۆجەرز ھەورەکانی باران بۆ منداڵانی ساوا ڕوون بکاتەوە، و جاروباریش تێنەپەڕیوە».[١٧]

کرەیگ کالێندەر لە نیو ساینتیستدا، بە تیۆرییەکەی ناو پەرتووکەکە قەناعەتی نەبوو: «تیۆریی ئێم ... زۆری ماوە تەواو بێت. بەڵام ئەوە نووسەران ناوەستێنێت لەوەی کە دووپاتی بکەنەوە کە نھێنییەکانی بوون ڕوون دەکاتەوە ... بەڵام لە نەبوونی تیۆریدا، ئەمە ھیچی تر نییە جگە لە گریمانەیەک کە چارەنووسی ئەوەیە ... بە تاقینەکراوەیی بمێنێتەوە. وانەکە ئەوە نییە کە ئێمە ڕووبەڕووی دووڕیانێک بووینەتەوە لەنێوان خودا و فرەگەردووندا، بەڵکو ئەوەیە کە نابێت لەگەڵ یەکەم نیشانەی ڕێکەوتەکاندا لە ڕێگا لابدەین».[١٨]

پۆڵ دەیڤیس لە گاردیاندا نووسیویەتی: «فرەگەردوون کۆمەڵێک شتی تری لەگەڵدایە، وەک بۆشایی و کاتێکی گشتگیر بۆ میوانداریکردنی ھەموو ئەو تەقینەوانە، میکانیزمێکی دروستکردنی گەردوون بۆ دەستپێکردنیان، بوارە فیزیاییەکان بۆ پڕکردنەوەی گەردوونەکان بە ماددە، و ھەڵبژاردەیەک لە ھێزەکان بۆ ئەوەی شتەکان ڕووبدەن. گەردوونناسان ئەم تایبەتمەندییانە بە وێناکردنی «مێتا-یاسا»ی گشتگیر لە باوەش دەگرن کە بەناو فرەگەردووندا بڵاودەبنەوە و یاسای لاوەکی لەسەر بنەمای گەردوون بە گەردوون دروست دەکەن. مێتا-یاساکان خۆیان بە ڕووننەکراوەیی دەمێننەوە – بوونەوەری ھەتاھەتایی، نەگۆڕ و سەروو سروشتی کە تەنھا ھەن و دەبێت وەک خۆیان قبوڵ بکرێن. لەو ڕووەوە مێتا-یاساکان ھەمان پێگەیان ھەیە وەک خودایەکی سەروو سروشتی ڕووننەکراوە». دەیڤیس بەم شێوەیە کۆتایی پێ دێنێت «ھیچ پێویستییەکی ناچارکەر نییە بۆ بوونەوەرێکی سەرووسروشتی یان جووڵێنەری یەکەم بۆ دەستپێکردنی گەردوون. بەڵام کاتێک دێتە سەر یاساکان کە تەقینەوە گەورەکە ڕوون دەکەنەوە، ئێمە لە ئاوێکی لێڵداین».[١٩]

دکتۆر مارسێلۆ گلایزەر، لە وتارەکەیدا «ھۆکینگ و خودا: پەیوەندییەکی نزیک»، ڕایگەیاند کە «بیرکردنەوە لە تیۆرییەکی کۆتایی لەگەڵ جەوھەری فیزیادا ناتەبایە، کە زانستێکی ئەزموونییە و لەسەر کۆکردنەوەی وردە وردەی داتا دامەزراوە. چونکە ئامێرمان نییە کە بتوانین ھەموو سروشت بپێوین، ھەرگیز ناتوانین دڵنیا بین کە تیۆرییەکی کۆتاییمان ھەیە. ھەمیشە جێگا بۆ سوپرایز دەمێنێتەوە، وەک چۆن مێژووی فیزیا چەندین جار نیشانی داوە. لە ڕاستیدا، من بە کارێکی زۆر خۆبەزلزانانەی دەزانم کە وێنای ئەوە بکەین ئێمەی مرۆڤ دەتوانین شتێکی وا بەدەست بھێنین. ... لەوانەیە ھۆکینگ دەبێت واز لە خودا بھێنێت».[٢٠]

پیتەر ویت، فیزیکزان لە زانکۆی کۆڵۆمبیا، ڕەخنەی لە پەرتووکەکە گرتووە: «یەکێک لەو شتانەی کە بە دڵنیاییەوە فرۆش بۆ پەرتووکێکی لەم جۆرە دروست دەکات ئەوەیە کە بە جۆرێک لە جۆرەکان ئایین تێکەڵ بکرێت. بانگەشە تاڕادەیەک باوەکەی پەرتووکەکە کە «خودا پێویست نییە» بۆ ڕوونکردنەوەی فیزیا و گەردوونناسیی سەرەتایی، بانگەشەیەکی زۆری بۆ پەرتووکەکە کردووە. من وەک ھەر کەسێکی تر لایەنگری سروشتگەراییم و وازھێنانم لە خودا لە فیزیادا، بەڵام ئەگەر تۆ لەو جۆرە کەسانە بیت کە دەتەوێت بچیتە شەڕی زانست/ئایینەوە، بۆچی چەکێکی گوماناوی وەک تیۆریی ئێم ھەڵدەبژێریت، ئەمە من سەرسام دەکات».[٢١]

جۆن ھۆرگان لە سایەنتیفیک ئەمەریکان، ھاوسۆز نییە لەگەڵ پەرتووکەکەدا: «تیۆریی ئێم، وەک تیۆریزانان ئێستا تێدەگەن، بە ژمارەیەکی نزیکەی بێکۆتا لە وەشانەکان دێت، کە «پێشبینی» ژمارەیەکی نزیکەی بێکۆتایی گەردوونی ئەگەری دەکەن. ڕەخنەگران ئەمە بە «کێشەی چێشتخانەی ئەلیس» ناو دەبەن... بێگومان، تیۆرییەک کە پێشبینی ھەموو شتێک بکات، لە ڕاستیدا ھیچ شتێک پێشبینی ناکات... بنەمای مرۆڤی ھەمیشە لام ئەوەندە گێلانە بووە کە تێناگەم بۆچی کەس بە جددی وەریدەگرێت. ئەوە وەشانی گەردوونناسییە بۆ بەدیھێنانخوازی... ھۆکینگ پێمان دەڵێت کە تیۆریی ئێمی پشتڕاستنەکراوە و دووپاتکردنەوەی بنەمای مرۆڤی کۆتایی ئەو گەڕانەیە. ئەگەر باوەڕی پێ بکەین، نوکتەکە لەسەر ئێمەیە».[٢٢]

ئیکۆنۆمیستیش ڕەخنە لە پەرتووکەکە دەگرێت: ھۆکینگ و ملۆدینۆڤ «... دەڵێن کە ئەم بیرۆکە سەرسوڕھێنەرانە لە ھەموو تاقیکردنەوەیەکی ئەزموونیدا دەرچوون کە بۆیان کراوە، بەڵام ئەوە بە شێوەیەک چەواشەکارانەیە کە بەداخەوە تایبەتە بە نووسەران. ئەوە ئێسکەپەیکەری ڕووتی میکانیکی کوانتەمە کە سەلمێنراوە لەگەڵ ئەوەی ئێستا لەبارەی جیھانی ژێر ئەتۆمییەوە دەزانرێت، گونجاوە. لێکدانەوە و زیادەڕۆییەکانی نووسەران بۆی، نەکەوتوونەتە بەر ھیچ تاقیکردنەوەیەکی یەکلاکەرەوە، و ڕوون نییە کە ھەرگیز بتوانرێت بکرێت. ڕۆژانێک لە ڕۆژان فەلسەفە بواری ئەوە بوو کە تیۆریی بە ئاوات و سەیر و سەمەرە پێش ھەر بەڵگەیەکی بەرجەستە بۆیان پێشنیار بکات. لەوانەیە زانست، وەک چۆن پرۆفیسۆر ھۆکینگ و بەڕێز ملۆدینۆڤ لە ساتە ھەواییەکانیاندا پەیڕەوی دەکەن، بەڕاستی شوێنی لەگەڵ فەلسەفەدا گۆڕیبێتەوە، ھەرچەندە لەوانەیە بەو شێوەیە نەبێت کە ئەوان بیری لێدەکەنەوە».[٢٣]

قەشەی سویندن، دکتۆر لی ڕەیفیڵد، وتی: «زانست ھەرگیز ناتوانێت نەبوونی خودا بسەلمێنێت، ھەروەک چۆن ھەرگیز ناتوانێت بوونی خودا بسەلمێنێت».[٢٤] قەشەی ئەنگلیکان، خواناسی کامبریج و دەرونناس ڕێڤرەند دکتۆر فرەیزەر ئێن. واتس وتی «خودایەکی بەدیھێنەر ڕوونکردنەوەیەکی ژیرانە و باوەڕپێکراو بۆ ئەوەی بۆچی گەردوونێک ھەیە دابین دەکات، و ... تا ڕادەیەک ئەگەری ئەوە زیاترە کە خودایەک ھەبێت لەوەی کە نەبێت. ئەو بۆچوونە بە وتەکانی ھۆکینگ کەمناکرێتەوە».[٢٥]

زانای بەریتانی بارۆنێس گرینفیڵدیش لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ بی بی سی ڕادیۆ ڕەخنەی لە پەرتووکەکە گرت: «بێگومان دەتوانن ھەر لێدوانێک کە بیانەوێت بیدەن، بەڵام کاتێک وادادەنێن، تا ڕادەیەک بە شێوازێکی تاڵیبانانە، کە ھەموو وەڵامەکانیان لایە، ئەوا من ھەست بە ناڕەحەتی دەکەم».[٢٦] دواتر بانگەشەی ئەوەی کرد کە لێدوانەکانی دەربارەی تاڵیبان «مەبەستی کەسی نەبووە»، وتی کە «زۆر سەرسامە بە ستیڤن ھۆکینگ» و «ھیچ ئارەزوویەکی نەبووە بە تایبەتی بە تاڵیبان بەراوردی بکات».[٢٧]

دێنیس ئەلێکساندەر وەڵامی «دیزاینە مەزنەکە»ی ستیڤن ھۆکینگی دایەوە بەوەی کە «ئەو «خودا»یەی ستیڤن ھۆکینگ ھەوڵدەدات بە درۆی بخاتەوە، خودای بەدیھێنەری ئایینە ئیبراھیمییەکان نییە کە بەڕاستی ڕوونکردنەوەی کۆتاییە بۆ ئەوەی بۆچی شتێک ھەیە لەبری ھیچ»، وتیشی «خوداکەی ھۆکینگ خودای-کەلێنەکانە کە بۆ پڕکردنەوەی کەلێنەکانی ئێستای زانینە زانستییەکانمان بەکاردێت». «زانست گێڕانەوەیەکی نایابمان پێدەدات کە چۆن [بوون] لەوانەیە ڕووبدات، بەڵام خواناسی باسی مانای گێڕانەوەکە دەکات».

بیرکار و فەیلەسوفی زانست وۆڵفگانگ سمیت پوختە و ڕەخنەیەکی بەش بە بەشی پەرتووکەکەی نووسی، کە سەرەتا لە گۆڤاری سۆفیا: گۆڤاری لێکۆڵینەوە نەریتییەکان بڵاوکرایەوە، و دواتر وەک «لە فیزیاوە بۆ خەیاڵی زانستی: وەڵامێک بۆ ستیڤن ھۆکینگ» لە چاپی ٢٠١٢ی کۆمەڵە وتارەکەیدا، زانست و ئەفسانە، بڵاوکرایەوە.[٢٨]

ئەمانەش ببینە

[دەستکاری]

سەرچاوەکان

[دەستکاری]
  • بەکارھێنەرانی ویکیپیدیا، وتاری «طرح بزرگ»، ویکیپیدیای فارسی (٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠١٧).
  • بەکارھێنەرانی ویکیپیدیا، وتاری «The Grand Design (book)»، ویکیپیدیای ئینگلیزی (٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠١٧).
  1. ↑ ستیڤن ھۆوکینگ / لیۆنارد ملۆدینۆ. دیزاینی مەزن. ٢٠١٥[بەستەری مردوو][بەستەری مردووی ھەمیشەیی]
  2. ↑ https://www.google.com/books/edition/The_Grand_Design/i0d_3fI094AC?hl=en&gbpv=1&dq=%22One+can%27t+prove+that+God+doesn%27t+exist,+but+science+makes+God+unnecessary%22&pg=PA172&printsec=frontcover
  3. ↑ Hawking, Stephen; Mlodinow, Leonard (2010). The Grand Design. Bantam Press. p. 180. ISBN 978-0-553-80537-6. "Because there is a law like gravity, the universe can and will create itself from nothing. Spontaneous creation is the reason there is something rather than nothing, why the universe exists, why we exist. It is not necessary to invoke God to light the blue touch paper and set the universe going."
  4. ↑ Hawking, Stephen; Mlodinow, Leonard (2010). The Grand Design. Bantam Press. p. 164. ISBN 978-0-553-80537-6.
  5. ↑ Richard Dawkins (2010-09-04). "Why I am signing up for the multiverse". The Times.
  6. ↑ Sean M. Carroll (2010-09-09). "The Important Lesson of 'The Grand Design'". The Wall Street Journal.
  7. ↑ Lawrence Krauss (2010-09-09). "Our Spontaneous Universe". The Wall Street Journal.
  8. ↑ James Trefil (2010-09-04). "Review of 'The Grand Design,' a book on physics by Stephen Hawking and Leonard Mlodinow". The Washington Post.
  9. ↑ Karl Hartman (2010-09-06). "Book review: 'The Grand Design' by Stephen Hawking and Leonard Mlodinow". The Canadian Press.
  10. ↑ Michael Moorcock (2010-09-05). "Book review: 'The Grand Design' by Stephen Hawking and Leonard Mlodinow". Los Angeles Times.
  11. ↑ "Atheists, believers, scientists weigh in on Hawking's new book". CNN. 2010-09-09.
  12. ↑ John Lennox (2010-09-03). "Stephen Hawking is wrong. You can't explain the universe without God". Daily Mail.
  13. ↑ John Lennox (2010-09-03). "Stephen Hawking is wrong. You can't explain the universe without God". Daily Mail.
  14. ↑ Roger Penrose (2010-09-04). "The Grand Design". Financial Times.
  15. ↑ Joe Silk (2010-10-22). "The theory of everything?". Science. 330 (6003): 456–457. Bibcode:2010Sci...330..456S. doi:10.1126/science.1195747. S2CID 118228340.
  16. ↑ Gerald Schroeder. "The Big Bang's creation: God or the laws of nature".
  17. ↑ Dwight Garner (2010-09-07). "Many Kinds of Universes, and None Require God". The New York Times.
  18. ↑ Craig Callender (2010-09-02). "Stephen Hawking's 'new' theory of everything is the same old story". New Scientist.
  19. ↑ Paul Davies (2010-09-04). "Hawking's grand design is based on what we don't know". The Guardian.
  20. ↑ Marcelo Gleiser (2010-09-09). "Hawking And God: An Intimate Relationship". NPR.
  21. ↑ Peter Woit (2010-09-02). "The Grand Design". Not Even Wrong (blog).
  22. ↑ John Horgan (2010-09-13). "Cosmic Clowning: Stephen Hawking's "new" theory of everything is the same old CRAP". Scientific American.
  23. ↑ "Has physics made philosophy and religion obsolete?". The Economist. 2010-09-09.
  24. ↑ "Stephen Hawking's "new" theory; a new religion for the 21st century?". Bishop of Swindon blog. 2010-09-03.
  25. ↑ "God's place in a rational world". The Times. 2010-09-11.
  26. ↑ Martin Beckford (2010-09-10). "Stephen Hawking 'is like a Taliban' says fellow scientist". The Daily Telegraph.
  27. ↑ Richard Allen Greene (2010-09-14). "Scientist who compared Hawking to Taliban 'very sorry'". CNN.
  28. ↑ Smith, Wolfgang (2012). "From Physics to Science Fiction: An-d-back". Science and Myth. Sophia Perennis. pp. 219–254.
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?title=دیزاینی_مەزن&oldid=1464822»