تاریق کوڕی زیاد
 | ھەندێک لە سەرچاوەکانی ئەم وتارە لەوانەیە پشت پێ بەستراو نەبن. (فێربە کەی و چۆن ئەم داڕێژەیە لابەریت) |
 | لەوانەیە ئەم وتارە پێویستی بە بەسەرداچوونەوەی ڕێزمان، ڕێنووس، یان شێواز بێت. (فێربە کەی و چۆن ئەم داڕێژەیە لابەریت) |
تاڕیق کوڕی زیاد | |
|---|---|
 | |
| ناو(ەکان)ی تر | تاریق بن زیاد بن عەبدوڵڵا بن وەلگۆ (ڕەفھۆ) بن وارفجوم بن نەبەرگەسین بن وەلھاس بن یەتوەفات بن نەفزاو>[١] |
| لەدایکبوون | ٥٠ھجری/ بەرامبەر ٦٧٠ز یان ٥٧ھجری/ بەرامبەر ٦٧٩ز |
| مردن | ١٠١ ھجری /بەرامبەر ٧١٩ز دیمەشق، شام، لە دەوڵەتی ئەمەوی |
| دڵسۆزی | دەوڵەتی ئەمەوی  |
| پلە | فەرماندەی سوپا |
| پێکدادانەکان/جەنگەکان | داگیرکردنی ئیسپانیا لەلایەن ئەمەویەکانەوە جەنگی وادی لەکە |
تاریق کوڕی زیاد (بە عەرەبی: طارق بن زیاد، ڕۆمانی: Ṭāriq ibn Ziyād)، فەرماندەیەکی ئومەوی ئەمازیغی بوو، سەرکردەیەکی سەربازی موسڵمانان، لە ماوەی نێوان ساڵانی نێوان ٧١١ بۆ ٧١٨ زایینی بە فەرمانی موسا بن نەسیر، پارێزگاری ئیفریقییە لە سەردەمی خەلیفەی ئەمەوی ئەلوەلید بن عەبدولمەلیک، سەرکردایەتی داگیرکردنی ئیبەریا کرد. تاریق کوڕی زیاد شانازی بە کۆتاییھێنان بە دەسەڵاتی ڤیزیگۆتی ئیسپانیا دەکات. ھەروەھا دەگەڕێتەوە بۆ ئەو «گیبرالتار»، کە ئەو شوێنەیە کە سوپاکەی لەسەرەتای داگیرکردنی ئەندەلوسدا پێی دا. تاریق بن زیادیش بە یەکێک لە بەناوبانگترین سەرکردە سەربازییەکانی مێژووی ئیبەری و ئیسلامیدادەنرێت و ژیاننامە سەربازییەکەی بە یەکێک لە سەرکەوتووترین سەرکردەکانی مێژوو دادەنرێت.[٢]
مێژوونووسان لەسەر بنەچەی تاریق بن زیاد جیاوازییان ھەبوو، ھەندێکیان دەیانگوت ئەمازیغییە، وەک ئیبن خەلکان وئیبن عەدری و محەممەد ئیدریسی، ھەندێکیشیان دەڵێن عەرەبە وەک ئەلزەرکالی و مەقری ئەل -تیلمیسانی، و کەسانی دیکەدەیانگوت فارسییە، لەکاتێکدا ئینسایکلۆپیدیای ئیسلامی کامبریج ئاماژە بە ڕەچەڵەکی عەرەبی دەکات. ھەروەھا ئەمە بۆچوونی مێژوونووسی ئیتاڵی پاولۆ جیۆڤیۆیە.[٣][٤]
ھەروەھا مێژوونووسان لەسەر کۆتایی ئەم پیاوە و چۆنییەتییەوە ناکۆکییان ھەبووە، و زانراوە کە لەگەڵ موسا کوڕی نوسەیر گەڕاوەتەوە بۆدیمەشق دوای بانگکردنی لەلایەن خەلیفە الوەلید بن عەبدولمەلیکەوە و دەوترێت ھۆکاری ئەوە بووە ناکۆکییەک کە لە نێوانیاندا ڕوویدا وچڕتر بووەوە و لە ھەموو حاڵەتەکاندا ھەریەکەیان لە پۆستەکەی دوورخرانەوە و تاریق بن زیادی بەسەر برد دوا ڕۆژەکانی بوو لە دیمەشق تاساڵی ٧٢٠ی زایینی کۆچی دوایی کرد.
تاریق بن زیاد میراتێکی گەورەی بەجێھێشت دوای مردنی نوێنەرایەتی لە مانەوەی نیمچە دوورگەی ئیبەریا لەژێر دەسەڵاتی موسڵمانان بۆماوەی نزیکەی ٨ سەدە، و دواتر لە ماوەی سەدەی بیستەمدا ناوی درا بە ژمارەیەک شوێن لە وڵاتانی ئیسلامی، بە تایبەت لە مەغریب.[٥]
داگیرکردنی ئەندەلوس (ئیسپانیای ئێستا)
[دەستکاری]دوای سەرکەوتنی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانی تاریق بن زیاد، موسا بن نوسەیر کۆنترۆڵی تەواوی مەغریبی دووری گرتەوە و کاریگەری ئیسلامی ئومەوییەکان بۆ ئەو ناوچانە درێژ بووەوە و لەو کاتەوە بوو بە بەشێک لە جیھانی ئیسلامی، بەڵام تەنیا جەوتا کە فەرمانڕەوایی دەکرا لەلایەن فەرمانڕەوایەکی گۆتیکەوە بە ناوی جوولیان، لە دەرەوەی کۆنترۆڵی موسڵمانان مایەوە.[٦]
داب و نەریتی ئاغاکانی گووەتەکان بوو کە منداڵەکانیان دەنێرن بۆ دەرباری پاشایان بۆ پەروەردە و پەروەردەکردن لەوێ. و ڕوویدا کەدەستدرێژی کردە سەر کچی جوولیان، پاشای گووەتەکان، ئەمەش ئەم دووەمیان توڕە کرد، بڕیاریدا تۆڵە بکاتەوە بە بانگھێشتکردنی موسڵمانانبۆ داگیرکردنی گووەتەکان. ھەروەھا وا دیارە ئەم جوولیانە خاوەنی ھەندێک فیف بووە لە باشووری ئیبەریا و لەگەڵ فەرمانڕەواکانیپێشووی ئەو وڵاتەدا کە غیشە بوون، پەیوەندییەکی باشی ھەبووە و لەگەڵ ئەکیلێس کە ئیدیعای تەختی ئیسپانیا بووە، ھاوپەیمانی کردووە بۆئەوەی لە دەسەڵات ڕزگاری بێت لە لازاریک، وەک چۆن ئەو پەیامبەری بنەماڵەی غیشە بوو بۆ موسڵمانان. کاتێک موسوڵمانان سنووریسنوورەکانی وڵاتەکەی دەبوون، باشترین کەسی لە ھێزی ئەواندا بینی کە یارمەتیی بدات بۆ گەیشتن بە ئامانجەکەی، ھەروەھا ویستیخزمەتێکی گەورەیان بۆ دابین بکات دوای ئەوەی بوون بە ئاغای ناوچەکە، بۆیە بڕیاریدا ئەو ڕۆڵە بگێڕێت نێوەندگیری لە ھاندانی ئەوان بۆپەڕینەوە بۆ ئیسپانیا، بۆیە موسا کوڕی نوسەیر نارد، تارق کوڕی زیاد، بانگھێشتیان دەکات بۆ پەڕینەوە لە گەرووەکە و داگیرکردنیگووەتەکان، و ئەو کەشتیانەیان بۆ ئامادە دەکات کە پێویستن بۆ پەڕینەوە، و ئەو چاکە و فەزیلەتەکانی وڵات و ئەو شتە باشانەی کە تێیدایەنیشانیان دەدات و بارودۆخی پیاوەکانی کەم دەکاتەوە و بە لاواز وەسفیان دەکات.
وا دیارە تاریق بن زیاد خەونی ئەوەی ھەبووبێت کە ئاوەکان بپەڕێتەوە بۆ کەناری بەرامبەر و لە ڕاستیدا موسا کوڕی نوسەیر ھیچ ھۆکارێکی نەبووە بۆ ڕەتکردنەوەی ئەم بیرۆکەیە، چونکە ڕەنگە بابەتەکە پەرەبسێنێت و ببێتە وێنەی فەتحێکی گشتگیری ئیسلامی لەسەر ئەموڵاتە، ھێنانی بۆ ناو بازنەی دەوڵەتی ئیسلامی. بەڵام کارێکی گەورەی لەم جۆرە دەبێت ڕەزامەندی خەلیفە لە دیمەشق بەدەست بھێنێت، بۆیە موسا کوڕی نوسەیر نامەیەکی بۆ ئەلوەلید بن عەبدولمەلیک نووسی و لە پێشنیارەکەی جوولیان ئاگاداری کردەوە و داوای مۆڵەتیلێکرد بۆ پەڕینەوە. ئەلوەلید لە سەرەتادا دوودڵ بوو لە ترسی ئەوەی موسڵمانان ھەڵخەڵەتێن، فەرمانی بە موسا کرد کە خاو بێت لەو بابەتەدا، و وڵاتەکە بە کۆمپانیاکان تاقی بکاتەوە. مووسا لەسەر بنەمای ئەمە یەکێک لە ئەفسەرەکانی بە ناوی «تاریف کوڕی مەلیک» کە خەڵکی ئەلمازیغی بوو، نارد بۆ سەرۆکایەتی ھێزێکی سەربازی و فەرمانی پێکرد ھەڵبکوتنە سەر کەناراوەکانی باشووری ئیسپانیا. تاریف وسەربازەکانی لە دوورگەی پالۆماس نیشتنەوە، و ھەڵیانکوتایە سەر ئەو ناوچانەی کە بەدوایدا ھاتبوون تا دوورگەی سەوز، و چەندین دیلیانبریندار کرد، و بە بارگاویکردنەوە بە غەنیمەت گەڕانەوە، ئەم ھەڵمەتە ھەردوو خەلیفە و موسا بن نوسەیری قەناعەتیان بە لاوازی بەرگری ئیسپانییەکان کرد.
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ 20 July 2018[Date mismatch لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە. داڕێژە:وصلة مكسورة
- ^ «من هو طارق بن زياد». موضوع (بە عەرەبی). لە ٢٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ aboosala7 (١٧ی نیسانی ٢٠٢٢). «جزائري أم مغربي؟ قصة طارق بن زياد التي لن تملَّ من سماعها». ساسة بوست. لە ڕەسەنەکە لە ٢١ی ئازاری ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ناوە ژمارەیییەکان: authors list (بەستەر) - ^ https://arabicpost.net/ثقافة/2022/04/07/طارق-بن-زياد/.
{{cite web}}: پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر) - ^ الصلابي، د علي. «الفاتح الإسلامي الكبير طارق بن زياد في المصادر التاريخية.. الأصل والدور التاريخي». www.aljazeera.net (بە عەرەبی). لە ٢٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Al Moqatel - فتوحات طارق بن زياد». www.moqatel.com. لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
 |
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە تاریق کوڕی زیاد تێدایە. |