شانشینی سەفەوی
شانشینی سەفەوی یان ئێرانی سەفەوی یەکێک بوو لە گەورەترین ئیمپراتۆرییەتەکانی ئێران دوای لەشکرکێشی عەرەبەکان کە لەلایەن بنەماڵەی سەفەوییەکانەوە لە ساڵی ١٥٠١ تا ١٧٣٦ حوکمڕانی کرا.[١][٢][٣][٤] ئیمپراتۆرییەتی سەفەوی زۆرجار بە سەرەتای مێژووی ھاوچەرخی ئێران ناودەبرێت. گۆڕینی ئێرانییەکان لە سوننە بۆ شیعە لە ماوەی سەدەی ١٦ تا ١٨ لە سەردەمی شانشینی سەفەویدا بە شێوەیەکی بەرفراوان ڕوویدا.[٥][٦][٧][٨] سەفەوی خانەدانی ئێرانی،[٩][١٠][١١][١٢] کوردی[١٣][١٤][١٥][١٦][١٧][١٨][١٩][٢٠][٢١][٢٢][٢٣][٢٤][٢٥][٢٦][٢٧][٢٨][٢٩][٣٠] و ئەوان شیعە بوون کە نزیکەی ٢٣٥ ساڵ حوکمڕانی ئێرانیان کردووە لە ساڵانی ٨٨٠ تا ١١١٤ی زایینی (ھاوتا لەگەڵ ١١٤٨–٩٠٧ ز و ١٧٣٦–١٥٠١ ز).[٣١] ئیمپراتۆرییەتی سەفەوی لە تەورێز لەلایەن شا ئیسماعیلی یەکەم لەسەر بنەمای دیدگا و سیاسەتی سەفەوییە شیعەکان لە ساڵی ٨٨٠ دامەزرا و دوا پاشای سەفەوی شا سوڵتان حسێن بوو کە لە ساڵی ١١٠١ لەلایەن ئەفغانییەکانەوە شکستی ھێنا و دواتر لەلایەن ئەفغانییەکانەوە شکستی ھێنا نادر شا لە ساڵی ١١١٤. شانشینی سەفەوی لەناوچوو. سەردەمی سەفەوی بە یەکێک لە گرینگترین قۆناغە مێژوویییەکان لە ئێران دادەنرێت، چونکە ھەشت سەد و پەنجا ساڵ[٣٢] دوای لەناوچوونی ئیمپراتۆرییەتی ساسانییەکان، حکوومەتێکی مەرکەزی ئێران توانی بۆ یەکەمجار حوکمڕانی ھەموو ئێران بکات. دوای ئیسلام چەند شانشینی ئێرانی وەک تاھێری و سەفەری و سامانییەکان و بنەماڵەی تاھیرییەکان و زیاری و بۆی و سەربەدەر و مۆزەفەری ھاتنە سەر دەسەڵات، بەڵام ھیچیان نەیانتوانی ھەموو ئێران بگرێتەوە و یەکڕیزی لە نێوان ھەموو ناوچە جوگرافییەکانی ئێراندا دروست بکەن لەو کاتەدا کات؛ و یەکێتییەکی سەربەخۆ دروست بکەن.[٣٣]سەفەوییەکان شیعەیان کردە ئایینی فەرمی ئێران. شێوازی حوکمڕانی سەفەوی ناوەندی بوو و دەسەڵاتی ڕەھا لە دەستی پاشا بوو. لەدوای دەرکەوتنی حکوومەتی سەفەوی، ئێران گرنگتر بوو و سەقامگیری و یەکپارچەیی بەھرەمەند بوو و لە جیھاندا ناوبانگی دەرکرد.[٣٤] لەو ماوەیەدا پێوەندی ئێران و وڵاتانی ئەورووپا زۆر فراوانتر بوو بەھۆی دوژمنایەتی دەوڵەتی عوسمانی لەگەڵ سەفەوییەکان و ھەروەھا ڕەوتی بازرگانی (بەتایبەت بازرگانی ئاوریشم لە ئێرانەوە). لە سەردەمی سەفەویدا (بەتایبەت نیوەی یەکەمی) شەڕی زۆر لە نێوان ئێران و ئیمپراتۆرییەتی عوسمانی لە ڕۆژاوا و لەگەڵ ئۆزبەکەکان لە ڕۆژھەڵاتی وڵات ڕوویداوە، کە بەھۆی کێشەی وشکانی و مەزھەبییەوە بووە.[٣٥]
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ Helen Chapin Metz. Iran, a Country study. 1989. University of Michigan, p. 313.
- ^ Emory C. Bogle. Islam: Origin and Belief. University of Texas Press. 1989, p. 145.
- ^ Stanford Jay Shaw. History of the Ottoman Empire. Cambridge University Press. 1977, p. 77.
- ^ Andrew J. Newman, Safavid Iran: Rebirth of a Persian Empire, IB Tauris (March 30, 2006).
- ^ «مقالات مرتبط با شیعه امامیه - نورمگز». www.noormags.ir.
- ^ «شاه اسماعیل نه خودش مذهبی بود، نه حکومتش دینی/ حکومت صفوی عمل‌گرا و سکولار بود» (بە فارسی). خبرگزاری ایلنا.
- ^ «ایرانیان چگونه شیعه شدند؟» (بە فارسی). مشرق نیوز. ١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢.
- ^ پوراحمدی، حسین. «ایرانیان و نقش کوفه در تشیع آنان». فصلنامه شیعه‌شناسی (بە Persian). 10 (39): 7. ISSN 1735-4722.
{{cite journal}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر) - ^ Petruşevski’den naklen, Efendiyev s.33
- ^ Floor، Willem (2013). «The Role of Azerbaijani Turkish in Safavid Iran». Iranian Studies. 46 (4): 569–581. doi:10.1080/00210862.2013.784516.
- ^ F. Daftary, "Intellectual Traditions in Islam", I.B.Tauris, 2001. pg 147: "But the origins of the family of Shaykh Safi al-Din go back not to Hijaz but to Kurdistan, from where, seven generations before him, Firuz Shah Zarin-kulah had migrated to Azerbaijan"
- ^ Barry D. Wood, The Tarikh-i Jahanara in the Chester Beatty Library: an illustrated manuscript of the "Anonymous Histories of Shah Isma'il", Islamic Gallery Project, Asian Department Victoria & Albert Museum London, Routledge, Volume 37, Number 1 / March 2004, Pp: 89 - 107.
- ^ «Safavid and qajar».
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر) - ^ «The Safavid empire of persia».
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر) - ^ «مێژووی شا ئیسماعیل و ڕەچەڵەکی کوردیی سەفەوییەکان».
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر) - ^ Oxford encyclopedia of the modern Islamic world. p. 457.
- ^ Safavids by Roger m. Savory. p. 259.
- ^ Shah abbas the ruthless king who became an Iranian legend. p. 1.
- ^ «The Safavid dynasty».
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر) - ^ Iran under the Safavids.
- ^ The history of iran. p. 83.
- ^ «The Body Politic and Rise of the Safavids».
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر) - ^ «Cambridge history of iran».
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر) - ^ The ghaznavids their empire in Afghanistan and eastern iran. p. 148.
- ^ The Persians by Gene r. Graithwaite. p. 159.
- ^ Allouche، Adel. The origins and development of the ottoman-Safavid conflict. p. 35.
- ^ «Ebn bazzaz».
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر) - ^ A short history: foundation of the safavid state (PDF). pp. 4 and 18.
- ^ «Safavid».
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر) - ^ «Safavid empire».
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕەوشی ناونیشان (بەستەر) - ^ Safavid Iran: Rebirth of a Persian Empire Safavid Iran: Rebirth of a Persian Empire
- ^ «ʿARAB ii. Arab conquest of Iran».
{{cite web}}: پارامەتری|ناونیشان=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ آگاه
- ^ تاریخ ایران (۲)، ص ۱۲۲
- ^ تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه (صص ۶–۲۸۴)
دەروازەی ئێران
دەروازەی مێژوو
دەروازەی شەڕ
دەروازەی ئازەربایجان
دەروازەی ئیسلام
دەروازەی ڕۆژھەڵاتی ناوین
دەروازەی عێراق
 |
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە شانشینی سەفەوی تێدایە. |