نادر شا
نادر شا ئەفشار | |
|---|---|
نادرشاه افشار | |
 | |
| لەدایکبوون | نادر قولی بەگ ٢٢ی تشرینی یەکەمی ١٦٨٨ |
| مەرگ | حوزەیرانی ١٧٤٧ (تەمەن ٥٨ ساڵ) لە فەتحاباد |
| ناوەکانی تر | ناپلیۆنی فارس، نادر خان |
| پیشە | شای ئێران |
| ناسراوە بە | دروستکردنەوەی دەوڵەتی ئێران |
کارە ناودارەکان | داگیرکردنی ئاسیای ناوەڕاست، قەفقاز، خۆراسان، هیندستان و عێراق |
نادر شا یان نادر قولی بەگ (بە فارسی: نادرقلیبگ) شاییەکی مەزنی ئێران بوو و توانی دەوڵەتی ئێران دروست بکاتەوە، لە ئەنجامدا ئیمپراتۆریەتیی هۆتاکی تێکشکاند[١][٢][٣] دەوڵەتەکەی نادر شا ناوی لە هۆزەکەی هاتووە کە ئەفشار بوو، ئەفشار بە نەژاد کورد بووە.[٤][٥][٦][٧]
لە ناو شیعری کوردی
[دەستکاری]نادر شا زۆر کات لە نێو شیعری کوردی لەگەڵ کەریم خان و سەڵاحەددین باس دەکرێ.
دیوانی لوتفی
[دەستکاری]دڵە تۆ دائیم بۆچ وا بێ هۆشی
بۆ چی عەوداڵی بۆچ تێ ئەکۆشی
بۆ چی ڕەنگەکەت دائیم وا زەردە
بۆ چی دەروونت وا پڕ لە دەردە
بۆ چی شێواوی بۆچ پەشۆکاوی
وەک گوڵی بێ ئاو هەڵبزرکاوی
بۆ چی وێڵ بویتە لە دەشت و کۆسار
بۆچ ڕۆژی ڕوونت بۆتە شەوی تار
بۆ چی بۆ تەماع وا هەر بەتاوی
بۆچ وا گێژ و وێژ شێت و شێواوی
بۆچ سەیرێ ناکەی لە ئەرز و ئاسمان
بۆچ فکرێ ناکەی لە کەون و مەکان
بۆچ ئەوەن خەریک نیعمەتی دونیای
بۆچ ئەوەن موشتاق بازاڕی فەنای
بۆچ ئەوەن ئومێد سەمەری دونیای
بۆچ ئەوەن دائیم لە ڕەج و جەفای
چاوت هەڵبڕە سەیری دونیا کە
سەیری کردەوەی زاتی خودا کە
هەرچی کە هەیە لە زۆر هەتا کەم
گشتی ڕا ئەکا لە بوون بۆ عەدەم
هەرچی کۆ ئەکەی بۆ بەجیمانە
حەسرەتە بۆ تۆ ماڵت وێرانە
دڵە سەیری کە ئاساری قەدیم
لەمەو پێش شاهان وزەرا و نەدیم
کوا سەلاحەدین خاوەن ڕوتبە و شان
کوانێ نادر شاهـ کوانێ کەریم خان
کوا ئەسەفەندیار چی لێهات ڕوستەم
کوا ئەفراسیاب کوا سفرەی حاتەم
کوانی کەیخوسرەو کوانی کەیقوباد
کوا ناڵەی مەجنوون کوا سۆزی فەرهاد
کوا جێگە و ڕێگە کوا خان و مانیان
کوانێ خزمەتکار کوا ئاش و نانیان
یەک یەک ئەجەل بە بەر پاڵی دان
بۆ ژێر ئەم خاکە ڕەوانە کران
غەم و خەفەتی زۆریان جێماوە
لە هەر دوو دونیا ماڵیان ڕووخاوە
هەتا هەژاری فیکری خوات زۆرە
لەبەر کە کەوا ڕەشە یا بۆرە
نانت گەر وشکە و ئەگەر شۆربایە
ئەمەش چەن ڕۆژە ڕوو لە فەنایە
شوکری خودا کە بە ڕۆژ و بە شەو
بۆ ماڵی دونیا مەکە شین و کەو
لوتفی ڕجا کە هەتاکوو ماوی
چەندی کرژ ئەکرێ ئەتوو هەر خاوی[٨]
دیوانی زێوەر
[دەستکاری]سەلاحەدین سوڵتان، کەریم خان شاهی ئێران
نادر شاهی حوکمڕان، هاتەوە یادی کوردان
ئازادیمان داوا کرد، سەربەستیمان پەیا کرد
ئۆردووی کوردمان ئینشا کرد
ئۆردووی خاکی کوردستان، هەر یەکە شێری مەیدان
پڵنگی دەشت و کێوان لە حیمایەی خودا دان
ئازادیمان داوا کرد، سەربەستیمان بەرپاکرد
ئۆردووی کوردمان ئینشا کرد
بۆداق بەگی شێر ئەفگەن، سەلیم بەگی ڕووبیتەن
دلێرانی سەف شکەن، هاتەوە یادی وەتەن
ئازادیمان داوا کرد، سەربەستیمان بەرپا کرد
ئۆردووی کوردمان ئینشا کرد[٩]
لە دیوانی شێخ ڕەزای تاڵەبانی
[دەستکاری]ماینە کوێت جاران دەتوت ڕەوتی ڕەوتی ئاهووە
ئێستە هەستانی لەسەر ئاخوڕ بە یاهوو یاهووە
قەت لە یەک قسناغ کەمی جۆ نادەمێ هێشتا لەڕە
ساڵ دوانگزەی مانگ سواری نابم و هەر ماندووە
عومقی چاڵی مەقعەدی بێ شک مەسافەی قەسر ئەبێ
درزی دەروازەی کوزی لۆچ لۆچ بەسەر یەکدا چووە
گەر بەئاوزەنگی پەراسووی ئەم سەر ئەو سەر هەڵدڕم
هێندە نابزوێ بزانم ماوە یاخۆ مردووە
خاوەنی پێشووشی نازانێ کە تەئریخ و سەنەی
چەندە ئەمما من لە پیرانی قەدیمم بیستووە
وەختێ نادر شا هوجوومی کردە سەر ئیقلیمی ڕۆم
تازە گۆیا ئەو لە کوز دایکی خورووجی کردووە[١٠]
لە دیوانی ئەسیری
[دەستکاری]ئەی برا مەڕوانە ماڵ و خانەیی وێرانی من
تێبگە زانین و فەن و کردەوە و عیرفانی من
ڕۆڵەیی کوردم، سیلاحشوورم لەمەیدانی شەڕا
عالەم ئەیزانێ چلۆن بوو ڕۆستەمی مەیدانی من
گەر بڕۆی گەشت و گوزاری باغ و باغاتم بکەی
تێدەگەی ئەوجا چلۆنە جەننەتی عەدنانی من
سەیری کێو و دامەنی کێوانی کوێستانم بکەی
هەر دەڵێی اللە اکبر چەن خۆشە سەیرانی من
ئاوی بەرماوەی منە نیوەی جیهان تێر ئاو ئەکا
بۆ عیراق و ئەلجەزیرە ڕۆحە ئەم ئاوانی من
مەزرەعە و کێڵگەی وڵاتم بۆتە عەمباری جیهان
ڕزقی ئێران و عەرەب تەئمین ئەکا خەرمانی من
بۆ بڵندیی خۆی بەقوربانی ژیانی گەل دەکا
گیان و ماڵی هیچە لا، سەرکردە وو گەورانی من
ڕووبدا بۆ دین و میللەت زەڕەیێ کورتی و بەدی
گیان ئەدەن ناکەن تەحەممول عالیم و شێخانی من
ئەو کەسە بەدبینە ئیسپاتی جەهل بۆ خۆی ئەکا
وا ئەکا ئینکاری زۆر و دەبدەبە و دەورانی من
لاپەڕەی تەئریخی عالەم شاهیدە بۆ دەوری من
دیارە هێشتا تاقی کیسرای دەوڵەتی ساسانی من
ئیددیعای عیلمی مۆسیقا ئاهی من ئیسپات ئەکا
ڕاست و سێگا وو بەیات و لاوک و حەیرانی من
دیزە وو بێژنگ و تەشپی، پەستەک و شاڵ و کڵاش
شاهیدە بۆ کردە وو کاری دەسی کۆنانی من
دەبدەبەی جەمشید و داراو و فەرەیدوون و کەیی
قابیلە ئینکاری عەدلی شاهی نەوشیروانی من
خێڵی دەوری ئەنقەرە و عێلاتی سەرکەی بایەزید
چاخی دنیا گرتنم بوو ما لەوێ کوردانی من
میسر و یۆنان و یەمەن، هیندستان و تورک و ڕۆم
چۆن موسەخخەر بوو بەگورز و خەنجەر و چەوگانی من
ئەی برا ئەو قەومە ژوورەی شوهرەتی سوریانییە
هەر ئەوە گۆڕاوە لەفزی میللەتی سۆرانی من
حەزرەتی ئیبراهیم دەڵێن ئاسوورە، ئاغا سوورییە
بەم وتە کوردە، دیارە سیلسیلەی عەدنانی من
حەزرەتی نوعمانی سابیت بوو حەنیفەی سەرمەزەب
کوردە خاوەن عیلمی بەحری بێ پایانی من
پیاوی وەک سوڵتان سەلاحەدینی ئەیوبیم بووە
فەخرە بۆ ئیسلامی عالەم، کردەوەی سوڵتانی من
ئینقیلابێ چۆنی پێکهێنا لە ئیسلام و عەرەب
میر ئەبو موسلیم بوو سەرکردەی گەلی شێرانی من
نادری ئەفشاری وو عەبدولکەریم خانی زەنی
دوێنێ دەنگی دا لە عالەم سەتوەتی شاهانی من
گفتوگۆبا ئینتیهای بێ، خاتیمەش بێ بەم وتە
نیسبەتی ئاری بەسە بۆ عەنعەنە و عینوانی من
مەسلەکی من هەر چەنێ لەم تەرحە بەحسە دوورشە
ئەی ئەسیری پێم دەڵێی میللییەت و ویژدانی من[١١]
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ↑ «Nadir Shah | Biography, Empire, & Peacock Throne | Britannica». www.britannica.com (بە ئینگلیزی). لە ١٧ی ئەیلوولی ٢٠٢٥ ھێنراوە.
- ↑ «Nader Shah, du général au souverain perse (1/2)». www.lesclesdumoyenorient.com. لە ١٧ی ئەیلوولی ٢٠٢٥ ھێنراوە.
- ↑ Paşa، Ahmet Cevdet (١٨٩٠). تاريخ جودت (بە عەرەبی). مطبعة جريدة بيروت،. لاپەڕە ٧٣.
{{cite book}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: خاڵبەندیی زیادە (بەستەر) - ↑ A practical kurdish grammar.
- ↑ Voyage dans la Cilicie et dans les montagnes du Taurus : exécuté pendant les années 1851-1853... لاپەڕە ٢٣ و ١٣١.
- ↑ نادر صاحقبران. لاپەڕە ٤.
- ↑ Travels in Little-known Parts of Asia Minor. لاپەڕە ٩٦.
- ↑ «دڵە تۆ دائیم بۆچ وا بێ هۆشی کوا سەلاحەدین». ڤەژین.
{{cite web}}: line feed character لە|سەردێڕ=لە 28 (یارمەتی) - ↑ «گۆرانی لەسەر کێشی ئوردومز ایتدی یمین». ڤەژین.
- ↑ «ماینە کوێت جاران دەتوت ڕەوتی ڕەوتی ئاهووە هەجوی ماینەکوێت».
{{cite web}}: line feed character لە|سەردێڕ=لە 42 (یارمەتی) - ↑ «اللە اکبر». ڤەژین.
- بەشداربووانی ویکیپیدیا، «Nader Shah»، ویکیپیدیای ئینگلیزی. سەردان لە ١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠.
