لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
شێخ بابا سمایلی بەرزەنجی ناسراو بە «زەبیحی» کوڕی شێخ ئەحمەد، کوڕی شێخ سمایلی جاشێران مەشهوور بە شێخ سمایلی کڵاوقووچ، کوڕی شێخ محەممەدی ئۆتەمیش، کوڕی شێخ بابای لەگز، ساڵی ١٢٦٠ی هەتاوی ڕێکەوتی ١٨٨١ی زایینی لە گوندی غەوسابادی مەهاباد لەدایک بووە.
شێخ ئەحمەدی باوکی زەبیحی برای شێخ باباسەعیدی بەرزەنجی(١٨٥٩ـ١٩١٥)یە، کە بەهۆی فتوای دژ بە تورکانی عوسمانی، بە فەرمانی بابی‌عالی و بە دەستی ئەفسەری سوپای عوسمانی «عومەر ناجی بەگ» زستانی ساڵی ١٣٣٤ی کۆچی [١٩١٥ی.ز] لە گوندی «کەرێزەی گڵی» لە دار درا. زەبیحی شاعیرێکی بە توانا بووە و بە دوو زمانی کوردی و فارسی شێعری بەرزی لە دوا بەجێماوە کە تا ئێستا چاپ و بڵاونەکراونەوە. شێعرەکانی زەبیحی بە هۆی پێوەندی بنەماڵەیی بە تەریقەتەوە و پلەی شێخایەتی لە کوردستاندا، باری ئایینییان هەیە و دەکەونە خانەی غەزەلیاتی بەرزی عیرفانی. ئەوەی تا ئێستا لە شێعرەکانی زەبیحی وەدەست کەوتبێ، هەر ئەوانەن کە لە تەکیە و خانەقاکاندا بە دەفە لە لایەن دەنگخۆشانەوە گوتراون و بە هۆی وەرگرتنەوە لە زمان ئەم و ئەو، زۆر و کەم هەڵەیان تێکەوتووە. دەستنووسی دیوانی زەبیحی تا ئێستا وەدی نەهاتووە، بەڵام لە ناو دوو کوڕ و شەش کچ لە ئەولادانی زەبیحی، ئێستا دوو کچی لە ژیاندان و گۆیا دەستنووسێکی شێعرەکانی ئەم شاعیرە، لە لای حاجی خەجیج خانمی کچی، کە لە ورمێ دەژی، پارێزراوە.
نموونەی ھۆنراوەکانی زەبیحی[دەستکاری]
| ڕوویی تۆ خورشیدە قوربان، یا نە ماهی ئەنوەرە | | عاشقی بێچارە بۆ وەسڵی تۆ هەر سەوداسەرە |
| چاو لە ڕێگای دیتنی باڵای وەکوو شمشادی تۆم | | گەر دەبینم قامەتت بۆ من هەمیشە مەحشەرە |
| لەشکری زولفت لە بۆ قەتڵم هەمیشە حازرە | | وەرنە سەیری تیری موژگانی لە دڵدا نەشتەرە |
| ڕووت گوڵ و نارنج و لیمۆ یا هەناری گوڵبەدەم | | دانەیی یاقووتە خاڵت غەبغەبت وەک کەوسەرە |
| پێم‌دەڵێن مەستە «زەبیحی»، سەرخۆشە، نابێ خومار | | چۆن نەنۆشم جامی مەی؟ خۆی ساقیی و هەم دڵبەرە |
| لە ڕێگات دڵبەرا گەر من سەرم قوربان نەکەم چبکەم | | لە ژێر خاکی بەری پێی تۆ نیساری جان نەکەم چبکەم |
| لە کونجی سینە و دڵدا دەناڵێنم وەکوو بولبول | | لە سەر ڕوویی گوڵی جانان ئەگەر ئەفغان نەکەم چبکەم |
| سەراسەر لەت‌لەتە جەرگم بە نێشی تیری موژگانت | | بە خەندەی غونچەیی زارت ئەگەر دەرمان نەکەم چبکەم |
| لە ئاهی میجمەری سینەم مەلاییک زۆر هەراسانن | | بە ئاهی خۆم هەموو عالەم ئەگەر بریان نەکەم چبکەم |
| بە نووری عالەمی وەحدەت مەکان جوملە مونەووەر بوون | | لە بورجی «لا» بە «ئیللەڵڵا» ئەگەر تەیران نەکەم چبکەم |
| لە خزمەت پیری مەیخانە «زەبیحی» مەحڕەمە دایم | | لە شادی فەخری ئەو ڕوتبەی ئەگەر ئیحسان نەکەم چبکەم. |
| هەر دەگریێم و دەناڵم من لە عیشقت ڕۆژ و شەو | | ئینتیزارە بولبولی دڵ بۆ گوڵی ڕووت ڕۆژ و شەو |
| تیری غەمزەی چاوی تۆ عاشق‌کوژ و جادوو فەریب | | بۆیە دڵ پابەندی زنجیری دوو زولفە ڕۆژ و شەو |
| شەوچرایی کوڵمەکەی تۆ بوو بە شەمعی مەجلیسم | | بۆیە وەک پەروانە دایم جان‌نیسارم ڕۆژ و شەو |
| گەنجی وەسڵی تۆ خودایە کەی نەسیبی من دەبێ | | چونکە ڕەشماری دوو زولفت زۆر لە جەنگە ڕۆژ و شەو |
| ئەی ڕەقیب تۆ مەنعی عوششاقانی دڵ پڕ خوێن مەکە | | چونکە سەرمەستی شەڕابی عیشقی یارن ڕۆژ و شەو |
| کۆیی تو بۆ عاشقان دایم لە جەننەت خۆشترە | | ئارەزوومەندی نیگاهی چاوی بازن ڕۆژ و شەو |
| بووم بە جێگای سەرزەنشتی قەوم و خێش و ئەقرەبا | | چونکە ئەز سەوداسەری عیشقم لە دنیا ڕۆژ و شەو |
| من بە جان و دڵ خەریداری مەتاعی وەسڵی تۆم | | بۆیە وەک مەجنوون بە دایم دوور لە شارم ڕۆژ و شەو |
| موستەحەققم ساقیا گەر پێم کەڕەم کەی جورعەیێ | | بادە‌نۆشم چون بە یادی چاوی جانان ڕۆژ و شەو |
| تۆ دەزانی بۆچ لە کن عالەم «زەبیحی» کافرە؟ | | قیبلەگاهی ئێمەیە میحڕابی ئەبرۆت ڕۆژ و شەو |
| عەزیزان، دڵبەران ئەمڕۆ نیقابی ڕوویی لاداوە | | لە خەتت و خاڵی ڕەنگینی هەموو عالەم خرۆشاوە |
| خەدەنگی قەوسی ئەبرۆی تۆ وەهای لەت کردووە جەرگم | | دەڵێی ئەسفەندیارە، ڕۆستەمە چەند تیری لێداوە |
| کەمەندی زولفی پڕ چینت دەکێشێ گیانی موشتاقم | | دەڵێی دەعوای دەماوەند، ڕۆستەم و کاووسی‌کەی شاوە |
| لە چاهی غەبغەبت جانا دوو زولفت بۆتە پابەندم | | دەڵێی شاهی سیاوەحشە لە توورانێ ئەسیر ماوە |
| تەجەللایی جەماڵی تۆ دەکا بریان دڵ و جەرگم | | بە میسلی کێوی توورە، دڵ لە عیشقی نوورە سووتاوە |
| وەکوو لەیلی مەکە جانا کە من مەجنوون لە عیشقی وی | | دەڵێی خوێنی سیاوەحشە کە ئێستا جۆشی هەر ماوە |
| نەتەنیا هەر «زەبیحی» غەمزەدەی سەودایی عیشقت بوو | | دەبینم کوشتەکانی تۆ لە مەشریق تاکوو ڕۆژئاوا |
لە پەسنی حاجی شێخ کاک ئەحمەدی سلێمانی (١٧٩٣ـ١٨٨٨)
| شاهبازی ئەوجی عیرفان حەزرەتی کاکەحمەدە | | مەنبەعی ئەسراری ڕەحمان حەزرەتی کاکەحمەدە |
| خۆشەچینی خەرمەنی باتینییە بۆ هەر وەلی | | چون ڕەئیسی قوتبی ئاوان حەزرەتی کاکەحمەدە |
| فاتحی بابی شەریعەت گەنجی عیلمی مین‌لەدون | | ڕەهنومایی خاس و عامان حەزرەتی کاکەحمەدە |
| بۆ سەفی ئەبراری حەق خۆی سەدر و بەدری مەجلیسە | | شۆعلەوەر وەک ماهی تابان حەزرەتی کاکەحمەدە |
| سەیید و حاجی و موحەددیس پێشەوا و موقتەدا | | غازی و حافز بە قورئان حەزرەتی کاکەحمەدە |
| دوڕڕی بەحری مستەفا و غونچەیی باغی بەتوول | | نووری چەشمی شێری یەزدان حەزرەتی کاکەحمەدە |
| زینەتی دینی نەبی و زیوەری شەرعی موبین | | تانجی فەرقی شەهریاران حەزرەتی کاکەحمەدە |
| غەم مەخۆ چیدی «زەبیحی» گەر دڵی تۆ عاسییە | | موژدە بێ ئەمڕۆکە لوقمان حەزرەتی کاکەحمەدە |
| لە بۆت دڵ بولبولی شەیدایە ئەمشەو | | وەکوو مەجنوونی بێ‌مەئوایە ئەمشەو |
| سرووری عەیش و شادیی مەجلیسی مە | | بەیت وێرانە وەک سەحرایە ئەمشەو |
| خەرامان هاتە نێو مەجلیسی عوششاق | | لە بۆیە شین و واوەیلایە ئەمشەو |
| لە مەیخانە بوو عاشق ساقی یارە | | عەجایب ناڵە و غەوغایە ئەمشەو |
| دڵم شێواوە بۆ غەمزەی دوو چاوی | | خوماران بادەیی سەهبایە ئەمشەو |
| ئەگەر بێهۆش و غەمگین و خەمۆشم | | لە دەردی فورقەتی لەیلایە ئەمشەو |
| دەڵێن بۆچی پەرێشانە «زەبیحی» | | خەرابی نەرگسی شەهلایە ئەمشەو |
ئەم غەزەلە لە کەشکۆڵێکی خەتی وەرگیراوە و دەسخەتەکەی هی خوالێخۆشبوو میرزا ئەحمەدی ئیسماعیل‌زادە(١٨٨٩ـ١٩٧٢)، کوڕی میرزا سمایلی ئاغاتەهایە، کە لە لای مامۆستای خەت‌خۆشی شاری مەهاباد، جەنابی قاسم ئیسماعیل زاده، کوڕی میرزا ئەحمەد، پارێزراوە.
| بە نازی چاوەکەی مەستت چووە ڕوح و ڕەوانی من | | دەخیلت بم سەبا زوو بێنە نامەی چاوەکانی من |
| بە تیری غەمزەیی چاوت چووە سەبر و قەراری خۆم | | دەسا ڕەحمێک بکە دیدەم بە فرمێسکی دوو چاوی من |
| لەوێ ڕۆژێ کە عاشق بووم بە تۆ ئەی سەروی ڕەعنایی | | وەکوو شێتان هەموو ڕۆژێ دەڵێم کوا نووری چاوی من |
| لە عیشقی تۆ وەها شێت بووم وەکوو مەجنوونی سەرگەردان | | دەسا تایێکی زولفی خۆت بکە زنجیری حەلقەی من |
| گرفتار بووم بە عیشقی تۆ بە میسلی شیرن و فەرهاد | | خودا بۆخۆت بکە ڕەحمێ بە حاڵی بێنەوایی من |
| کەمەندی تۆم لە گەردن دا هەتا ڕۆژی قیامەت دێ | | مەگەر ئەو ڕۆژە خۆی یەزدان بکا ڕەحمێ بە حاڵی من |
| دڵ و جانی «زەبیحی» بێ بە قوربانی دوو چاوانت | | ئیتر وەعدەی ویسال هاتۆ ڕەحمێ بکە بە سینەی من |
(فارسی)، لە پەسنی شێخ‌بابا سەعید(سەدروسسادات)
| این بارگه شاه زمان، صدر جهان است | | سر زمرە اقطاب هما کون و مکان است |
| این مادر گیتی که دگر بار نبیند | | طفلی به مثالش تو بگو عین فلان است |
| بر خاک درش روی نهند عالم اعلی | | زوار مطافش مَڵک و حور جنان است |
| حاجیست به اخلاص کند هر که طوافش | | بهر همه عشاق یقین کعبە جان است |
| در رتبە توحید مقامات ولایت | | سر زمرە خاصان همان پیر مغان است |
| بیچاره «ذبیحی» نتوان گفت ثنایت | | صد چند بود شعر او حاجت به بیان است |
(فارسی)
| ای به قد عرعر به بو سنبل به رخ چون (میم) و (ه) | | مرغ دل شد حبس اندر قید (ز) و (لام) و (ف) |
| کی توانم جان برم در عرصه‌گاه رزم او | | می‌زند پی‌پی به جانم (خ) و (نون) و (ج) و (ر) |
| قلعە وصلت نگیرد رستم و چندین یلان | | زان سبب بگرفت زلفت (سین) و (نون) و (گاف) و (ر) |
| گر تو بنمایی جمال خویش نزد گلستان | | نیست گردد عطر گل هم (عین) و (نون) و (با) و (ر) |
| عاشقان پروانه‌وار جمعند بر شمع رخش | | ساقیا پی‌پی بده آن جام (شین) و (را) و (ب) |
| مظهر طه تو هستی ای شه صاحب حشم | | در وجودت گشت ظاهر ید (عین) و (لام) و (ی) |
| دستگیری کن مرا افتاده‌ام در بحر غم | | ای ملقب نزد حق اسمت به (غین) و (واو) و (ث) |
| خرقە سر ولایت حق به قد تو برید | | سر نهاده زیر پایت جمع (قاف) و (طا) و (ب) |
| در صف رتبە ولایت حق ترا کرده امام | | بهره‌ور از فیض تو شد جمع (واو) و (لام) و (ی) |
| تو میاور در دل خود بغض از اشعار ما | | چون «ذبیحی» هست نسل (ح) و (یا) و (دال) و (ر) |
(فارسی)
| پروانە شمع توام ای غوث دخیلک | | سرگشتە عشق توام ای غوث دخیلک |
| محوست که چون جمله وجودم به همه دم | | جنبش ز شعاع توام ای غوث دخیلک |
| چون بلبل شیدای گل گلشن عشقم | | در نالە وصل توام ای غوث دخیلک |
| جز تو نبود ملجأ عشاق جفاکش | | افتادە کوی توام ای غوث دخیلک |
| گرگین سگ درگاه تو شاه‌است به عالم | | پروردە خوان توام ای غوث دخیلک |
| حبس قفس عشق تو جانهای دو عالم | | دلبستە روی توام ای غوث دخیلک |
| بار غم هجران تو بر قافلە دل | | تن خسته ذلیل توام ای غوث دخیلک |
| والده کنیز است و پدر بوده غلامت | | من زادە عبد توام ای غوث دخیلک |
| گر نیکم و گر بد بتو نازم به دو کونین | | امید به لطف توام ای غوث دخیلک |
| بیچاره‌ام و دست توقع به تو دارم | | ایستاده گدای توام ای غوث دخیلک |
| مقصود از اشعار و غزلیات «ذبیحی» | | مداح جمال توام ای غوث دخیلک |
زەبیحی ساڵی ١٣٢٠ی هەتاوی(١٩٤١ی.ز) لە تەمەنی شەست ساڵیدا کۆچی دوایی کردووە و لە گوندی جاشێرانی نزیک شنۆ نێژراوە. جگە لە غەزەلێکی کوردیی زەبیحی [١]، ناوی باباسمایلی زەبیحی تا ئێستا لە هیچ سەرچاوەیەکی ئەدەبیی کوردیدا نەهاتووە.
- ^ گۆڤاری مەهاباد، ساڵی دەیەم، ژمارە ١١٢، پووشپەڕی ١٣٨٩، ل٣١..
