زانست و تەکنۆلۆژیا لە ئەمریکا
ئەمریکا لە کۆتایی سەدەی نۆزدەھەمەوە پێشەنگ بووە لە بواری توێژینەوەی زانستی و داھێنانی تەکنەلۆژی، کە ٣٥٣ ئەمریکی خەڵاتی نۆبڵیان لە بوارە جیاوازەکاندا بەدەستھێناوە،[١] و ٣١٧ خەڵاتی لە بوارەکانی زانستی و پزیشکیدا بەدەستھێناوە. لە ساڵی ١٨٧٦ ئەلێکساندەر گراھام بێڵ یەکەم پاتێنتی بۆ تەلەفۆن پێدرا. ھەروەھا تۆماس ئەدیسۆن فۆنۆگرافی داھێنا، یەکەم گڵۆپی کارەبایی کە ماوەیەکی زۆرە و یەکەم کامێرای ڤیدیۆیی پراکتیکی بوو. نیکۆلا تێسلا بە پێشەنگی کارەبای گۆڕاو و ماتۆڕی کارەبای گۆڕاو و ڕادیۆ دادەنرێت. لە سەرەتای ساڵانی ١٩٠٠ کۆمپانیاکانی ئۆتۆمبێل وەک ڕانسۆم و ئۆڵدز و ھێنری فۆرد ھێڵی کۆکردنەوەیان پەرەپێدا. لە ساڵی ١٩٠٣ برایانی ڕایت یەکەم گەشتی قورستریان لە ئاسمان ئەنجامدا.[٢]
سەرھەڵدانی نازیزم لە ساڵانی ١٩٣٠دا بووە ھۆی ئەوەی زۆرێک لە زانایانی ئەورووپی، لەوانە ئەلبێرت ئەنیشتاین و ئێنریکۆ فێرمی کۆچ بکەن بۆ ئەمریکا. لە کاتی جەنگی جیھانی دووەمدا، پڕۆژەی مانھاتن چەکی ئەتۆمی پەرەپێدا و سەردەمی ئەتۆمی ھێنایە ئاراوە. پێشبڕکێی بۆشایی ئاسمان بووەتە ھۆی پێشکەوتنی خێرا لە بەرھەمھێنانی موشەک , زانستی کەرەستە و کۆمپیوتەر. ھەروەھا ئەمریکا ئارپانێت و ئینتەرنێتی کە بەدوایدا ھاتبوو پەرەی پێدا. لە ئێستادا کەرتی تایبەت زۆرترین ڕێژەی توێژینەوە و پەرەپێدان دابین دەکات، کە ٦٤٪یە.[٣] ئەمریکا لە ڕووی ژمارەی توێژینەوە زانستییەکان و فاکتەری کاریگەرییەوە پێشەنگی جیھانە.[٤] ئەمریکییەکان ئاستی بەرزی کاڵای بەکاربەری تەکنەلۆژییان ھەیە،[٥] و نیوەی ماڵە ئەمریکییەکان لە ڕێگەی باندێکی فراوانەوە دەستیان بە ئینتەرنێت دەگات.[٦] ئەمریکا لە پێشەنگدایە بۆ پەرەپێدانی کێڵگەی خۆراکی دەستکاریکراوی بۆماوەیی، بەو پێیەی زیاتر لە نیوەی ئەو زەویانەی جیھان کە بە بەرھەمی دەستکاریکراوی بۆماوەیی چێنراون، دەکەوێتە ئەمریکا.[٧]
لە ساڵی ٢٠٢٣ ئەمریکا بەپێی پێوەرەکانی داھێنانی جیھانی پلەی سێیەمی بەدەستھێنا.[٨]
شوێنەکانی تەکنەلۆژیای زانیاری
[دەستکاری]
بە ئینگلیزی: Silicon Valley سلیکۆنە باشووری ناوچەی کەنداوی سانفرانسیسکۆیە لە ویلایەتی کالیفۆرنیا لە ئەمریکا. ئەم ھەرێمە بەھۆی بوونی ژمارەیەکی زۆر لە گەشەپێدەر و بەرھەمھێنەرانی چیپی سیلیکۆن ناوبانگێکی زۆری بۆ دروست بووە و لە ئێستادا ھەموو بزنسە تەکنەلۆژییە بەرزەکانی ناوچەکە دەگرێتەوە، بەو پێیەی ناوی ھەرێمەکە بووەتە ھاوواتای دەستەواژەی تەکنەلۆژیای بەرز.
سەرەڕای بوونی چەندین کەرتی ئابووری پێشکەوتووی تەکنەلۆژی، دۆڵی سیلیکۆن وەک یەکەم دەمێنێتەوە لە بواری گەشەپێدان و داھێنانی نوێ لە بواری تەکنەلۆژیای پێشکەوتوودا و بەشداری دەکات لە سێیەکی گەڕانەوەی وەبەرھێنان لە بواری پڕۆژەی نوێ لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا.
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ «Which country has the best brains?». ١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٠. لە ڕەسەنەکە لە ١٨ی تشرینی دووەمی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٠ ھێنراوە.
- ^ Benedetti, François (١٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٣). «FAI News (Air Sports): 100 Years Ago, the Dream of Icarus Became Reality». لە ڕەسەنەکە لە ١٢ی ئەیلوولی ٢٠٠٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٥ی ئابی ٢٠٠٧ ھێنراوە.
- ^ «Wayback Machine». لە ڕەسەنەکە لە ١٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٠٧ ھێنراوە.
- ^ MacLeod, Donald (٢١ی ئازاری ٢٠٠٦). «Britain Second in World Research Rankings». Guardian. London. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی تەممووزی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی ئایاری ٢٠٠٦ ھێنراوە.
- ^ «Televisions (per capita) statistics - countries compared - NationMaster Media». کانوونی یەکەمی ٢٠٠٣. لە ڕەسەنەکە لە ١٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. «Countries Compared by Media > Personal computers > Per capita. International Statistics at NationMaster.com». کانوونی یەکەمی ٢٠٠٣. لە ڕەسەنەکە لە ٩ی شوباتی ٢٠١٤ ئەرشیڤ کراوە. «Radios (per capita) statistics - Countries Compared - NationMaster». کانوونی یەکەمی ٢٠٠٣. لە ڕەسەنەکە لە ٢١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣ی حوزەیرانی ٢٠٠٧ ھێنراوە.
- ^ «Download 2007 Digital Fact Pack - Advertising Age - Digital». Advertising Age. ٢٣ی نیسانی ٢٠٠٧. لە ڕەسەنەکە لە ١٢ی شوباتی ٢٠٠٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٠ی حوزەیرانی ٢٠٠٧ ھێنراوە.
- ^ . لاپەڕە ١٥ https://web.archive.org/web/20180930213911/http://www.isaaa.org/resources/publications/briefs/39/download/isaaa-brief-39-2008.pdf. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٣٠ی ئەیلوولی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٦ی تەممووزی ٢٠١٠ ھێنراوە.
{{cite web}}: پارامەتری|title=ونە یانیش واڵایە (یارمەتی) - ^ WIPO. «Global Innovation Index 2023, 15th Edition». www.wipo.int (بە ئینگلیزی). doi:١٠.٣٤٦٦٧/tind.٤٦٥٩٦. لە ڕەسەنەکە لە ١٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
