ئۆبژەکتیڤیزم
ئۆبژەکتیڤیزم سیستمێکی فەلسەفییە لەلایەن «ئاین ڕاند»ی نووسەر و فەیلەسووفی ڕووسی-ئەمریکییەوە پەرەی پێدراوە و ناوی لێنراوە. وەکوو خۆی دەیگێڕێتەوە، پوختەی فەلسەفەکەی ئەمەیە: «مرۆڤ لە گوێن بوویەکی قارەمان تێگەیین، کە بەختیاریی خۆی ئامانجی ئەخلاقیی ژیانییەتی و، پێکھێنانی کاری بەبەرھەم شەریفترین کردەوەیەتی و، ئەقڵ تاقانە یەکلاییکەرەوەیە بۆی.»[١]
ڕاند یەکەمجار باوەڕە فەلسەفییەکانی لە چیرۆکە خەیاڵییەکانیدا دەربڕیوە، بە تایبەتی لە ڕۆمانەکانی سەرچاوکە (١٩٤٣) و ئەتڵەس شانی ھەڵتەکاند (١٩٥٧)، دواتریش لە وتار و کتێبە ناخەیاڵییەکاندا.[٢] لیۆنارد پیکۆف، مامۆستای فەلسەفە و جێگەداری فیکریی ناودێرکراوی ڕاند،[٣] دواتر پێکھاتەیەکی فەرمیتری پێبەخشی. پیکۆف ڕای گەیاند ئۆبژەکتیڤیزم تا دەگاتە حاندی «پرەنسیپە بنەڕەتییەکانی» کە لەلایەن خودی ڕاندەوە دانراون، وەکوو سیستمێکی داخراو وایە و ناگۆڕدرێ. بەڵام، وتیشی «ھەمیشە دەتوانرێ مانای شاراوە و بەکاربردن و یەکخستنی نوێ بدۆزرێتەوە.»[٤]
دۆزە سەرەکییەکانی ئۆبژەکتیڤیزم بریتین لەوەی کە:
- وشیاری ببێ یا نەبێ، واقیع ھەیە،
- ئینسان و ئەم واقیعە، لە ڕێگەی بەھرەی پێزانین و ھەستپێکردنەوە، کە ھیی ئینسانە، ڕاستەوخۆ لێک دەکەون (بڕوانە ڕیالیزمی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ)،
- ئینسان دەتوانێ زانیارییەکان لەمەڕ واقیع کە لە ڕێگەی ھەستەکانی جەستەیەوە دەستی کەوتووە، بخاتە ناو پرۆسەی تێگەیشتەسازی و ئیستیقرا و، بۆ خۆی بیکا بە مەعریفەتی عەینی (ناسیاریی لە ئۆبژەکان)،
- ئامانجی ئەخلاقیی دروست لە ژیانی ئینساندا ئەوەیە شوێن دڵخۆشی و بەختەوەریی خۆی بکەوێ،
- تاکە سیستمی کۆمەڵایەتیی سازگار لەگەڵ ئەم ئەخلاقە کە دەبێ ڕێزی تەواو لە مافەکانی تاکەکەس بگرێ، سەرمایەداریی بەدوور لە دەستێوەردانی حکوومەتە (laissez-faire capitalism)،
- ڕۆڵی ھونەر گۆڕینی ئیدیا مێتافیزیکییەکانی ئینسانە، ئەویش بە دەستچنکردنی واقیع و بەرھەمھێنانەوەی لە شێوەیەکی فیزیکیدا کە بەرھەمی ھونەریی پێ دەڵێن.
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ ڕۆمانی ئەتڵەس شانی ھەڵتەکاند، نووسراوی ئاین ڕاند
- ^ Badhwar، Neera K. (2023)، Zalta، Edward N. (ed.)، «Ayn Rand»، The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2023 ed.)، Metaphysics Research Lab, Stanford University، لە 2024-12-04 ھێنراوە
- ^ «The Heirs Of Ayn Rand: Has Objectivism Gone Subjective». linguafranca.mirror.theinfo.org. لە 2024-12-04 ھێنراوە.
- ^ «Fact and Value». peikoff.com (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). 2010-03-29. لە 2024-12-04 ھێنراوە.
 |
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە ئۆبژەکتیڤیزم تێدایە. |
