بۆ ناوەڕۆک بازبدە

یاسای پاراستنی وزە

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
(لە مانەوەی وزەەوە ڕەوانە کراوە)

یاسای پاراستنی وزە (بە ئینگلیزی: Conservation of energy) # یاسای پاراستنی وزە

یاسای پاراستنی وزە یەکێکە لە گرنگترین یاسا بنەڕەتییەکانی فیزیک کە دەڵێت لە سیستەمێکی داخراودا، کۆی وزەی گشتی هەمیشە جێگیرە و ناگۆڕێت. واتە وزە نە لەناودەچێت و نە لە هیچەوە دروست دەبێت، بەڵکو تەنها دەتوانێت لە شێوەیەکەوە بگۆڕێت بۆ شێوەیەکی تر.

مێژووی دۆزینەوە

ئەم یاسایە بۆ یەکەم جار لە سەدەی حەڤدەهەم لەلایەن گۆتفرید ڤیلهێلم لایبنیتز و ڕینێ دیکارت ەوە پێشنیار کرا، بەڵام بە شێوەیەکی سنووردار. لە ساڵی ١٨٤٧دا، هێرمان فۆن هێڵمهۆڵتز بە شێوەیەکی گشتگیر سەلماندی کە یاساکە بۆ هەموو جۆرە وزەیەک ڕاستە.

ئەنیشتاین و شۆڕشی تێگەیشتن لە وزە

ئەلبێرت ئەنیشتاین لە ساڵی ١٩٠٥ شۆڕشێکی گەورەی لە تێگەیشتنی مرۆڤ بۆ وزە دروستکرد. لە ڕێگەی تیۆریی ڕێژەیی تایبەتییەوە، ئەنیشتاین سەلماندی کە:

بارستە و وزە دوو ڕووی هەمان دراون • هەر بارستەیەک دەکرێت بگۆڕدرێت بۆ وزە و پێچەوانەکەشی ڕاستە • پەیوەندی نێوان بارستە و وزە بە هاوکێشەی بەناوبانگی E=mc² دەردەبڕدرێت • وزە و بارستە پارێزراون لە کۆی سیستەمەکەدا

کاریگەری دۆزینەوەکانی ئەنیشتاین

دۆزینەوەکانی ئەنیشتاین چەندین کاریگەری گرنگی هەبوو:

١. تێگەیشتن لە وزەی ناوەکی ٢. پەرەپێدانی تەکنەلۆژیای نوێ ٣. تێگەیشتنی قووڵتر لە پێکهاتەی گەردوون ٤. گەشەپێدانی سەرچاوە نوێیەکانی وزە

جۆرەکانی گۆڕانکاری وزە

یاسای پاراستنی وزە چەندین جۆر گۆڕانکاری وزە لەخۆدەگرێت:

گرنگی لە زانستی مۆدێرندا

یاسای پاراستنی وزە ڕۆڵێکی سەرەکی هەیە لە:

١. فیزیای کلاسیکی ٢. فیزیای کوانتەم ٣. فیزیای ناوەکی ٤. کیمیا ٥. ئەندازیاری ٦. تەکنەلۆژیای وزە ٧. توێژینەوە گەردوونییەکان

کاریگەری لە ژیانی ڕۆژانەدا

ئەم یاسایە کاریگەری ڕاستەوخۆی هەیە لەسەر:

  • بەکارهێنانی وزەی نوێبووەوە
  • دیزاینی ئامێرە کارەباییەکان
  • پاشەکەوتکردنی وزە
  • چارەسەرکردنی کێشە ژینگەییەکان
  • پەرەپێدانی تەکنەلۆژیای نوێ

بەکارهێنانە کردارییەکان ( پراکتیکییەکان )

یاسای پاراستنی وزە بنەمای زۆر تەکنەلۆژیای مۆدێرنە، وەک:

هاوکێشە بنەڕەتییەکان

یاساکە بە چەند هاوکێشەیەکی سەرەکی دەردەبڕدرێت:

  • E₁ = E₂ (لە سیستەمی داخراودا)
  • ΔE = 0 (گۆڕانی وزەی گشتی)
  • E = mc² (هاوکێشەی ئەنیشتاین بۆ پەیوەندی نێوان بارستە و وزە)
  • KE = ½mv² (وزەی جووڵە)
  • PE = mgh ماتە وزەی کێشکردن

توێژینەوە هاوچەرخەکان

لە سەردەمی ئێستادا، توێژەران کار لەسەر:

  • دۆزینەوەی سەرچاوەی نوێی وزە
  • باشترکردنی کارایی گۆڕینی وزە
  • تێگەیشتن لە ڕۆڵی وزەی تاریک لە گەردووندا
  • پەرەپێدانی تەکنەلۆژیای پاشەکەوتکردنی وزە

گرنگی بۆ داهاتوو

تێگەیشتن لە یاسای پاراستنی وزە کلیلی چارەسەرکردنی کێشە گەورەکانی داهاتووە، وەک:

  • دۆزینەوەی سەرچاوەی وزەی پاک
  • باشترکردنی کارایی وزە
  • کەمکردنەوەی پیسبوونی ژینگە
  • پەرەپێدانی تەکنەلۆژیای نوێ
  • گەشەپێدانی وزەی ناوەکی پاک [١] بۆ نمونە ماتە وزە دەتوانێ بگۆڕێ بۆ جوڵە وزە و گەرمی. ھەروەھا لە یاسا بەناوبانگەکەی ئەنیشتاین وزە و بارستایی دەتوانن ئاڵوگۆڕ ببن (E=m*c2).[٢]

سەرچاوەکان

[دەستکاری]
  1. ^ Goldstein, Martin, and Inge F. , (1993). The Refrigerator and the Universe. Harvard Univ. Press. A gentle introduction.
  2. ^ https://fa.wikipedia.org/wiki/پایستگی_انرژی