قەبرستانی بەقیع

ئەلباقی
	جەننەتول-باقی پێش ڕووخاندنی
وردەکارییەکان
ساڵی دامەزران	٦٢٢
شوێن	مەدینە، حیجاز
وڵات	ئێستای-سعوودییە
جۆر	موسڵمان
خاوەنێتی	دەوڵەت

قەبرستانی بەقیع کۆنترین و یەکەم گۆڕستانی ئیسلامی مەدینەیە^[١] لە ناوچەی حیجازی ئێستای سعودییە.^[٢] دەکەوێتە باشووری ڕۆژھەڵاتی مزگەوتی پێغەمبەر کە گۆڕی بەشێک لە بنەماڵە و ھاوڕێکانی پێغەمبەری محەممەدی تێدایە. ھەروەھا بە باقی غەرقەد ناسراوە. زەمینەکان گرنگییەکی زۆری ھەیە بۆ موسڵمانان، شوێنی پشوودانی زۆرێک لە خزم و ھاوەڵەکانی محەممەدە، بەمەش وەک یەکێک لە دوو پیرۆزترین گۆڕستان لە نەریتی ئیسلامیدا دیاری دەکرێت. زۆرێک لە گێڕانەوەکان باس لەوە دەکەن کە پێغەمبەر ھەر جارێک بەسەردا تێپەڕیوە نوێژێکی دەرکردووە.

مێژوو

کاتێک پێغەمبەر محەممەد لە مانگی ئەیلوولی ساڵی ٦٢٢ی زایینی لە مەککەوە گەیشتە مەدینە، بەقیع خاکێک بوو کە بە دار دڕکی لیسیۆم داپۆشرابوو. بەپێی تۆمارە مێژوویییەکان، دوای ھاتنی محەممەد، ماڵەکانی مەدینە لە نزیک بەقیع گەشەیان کردووە، کە بۆیە وەک گۆڕی گشتی ھەژمار دەکرا. گەشەکردنی برمبڵ پاککرایەوە و شوێنەکە پیرۆزکرا بۆ ئەوەی ببێتە گۆڕستانی داھاتووی ئەو موسڵمانانەی کە لە مەدیینە گیانیان لەدەستدا. ھەروەھا بەقیع وەک شوێنێک ناسێندرا کە لای ڕۆژھەڵاتی نەخلە و لای ڕۆژاوا خانووی تێدایە. لە ڕاستیدا پێش ڕووخاندن بەقیع لە پشت خانووەکانی ناو شارەکە بوو.^[٣]

لە کاتی دروستکردنی مزگەوتی پێغەمبەردا، لەو شوێنەی کە پێغەمبەر لە دوو منداڵی ھەتیوی کڕیوە کاتێک دوای کۆچکردنی لە مەککەوە بۆ مەدینە گەیشتبوو، ئەسعەدی کوڕی زەرارە یەکێک بوو لە ھاوەڵەکانی پێغەمبەر کۆچی دوایی کرد. محەممەد ئەو شوێنەی ھەڵبژارد بۆ ئەوەی ببێتە گۆڕستان و ئەسعەد یەکەم کەس بوو کە لە بەقیع لە نێو ئەنسارەکاندا بەخاک سپێردرا.

لەو کاتەی پێغەمبەر لە دەرەوەی مەدینە بوو بۆ شەڕی بەدر، کچەکەی ڕوقەیا نەخۆش دەکەوێت و لە ساڵی ٦٢٤ کۆچی دوایی کرد، لە بەقیع بەخاک سپێردرا. یەکەم کەس بوو لە ئەھلی بەیت (ماڵی پێغەمبەر محەممەد) کە لەم گۆڕستانەدا بەخاک سپێردرابێت.

پاش ماوەیەکی کەم لە ھاتنی محەممەد لە بەدرەوە، عوسمان کوڕی مەزعوون لە ٥/٦٢٦–٧ کۆچی دوایی کرد و لە بەقیع بەخاک سپێردرا. بە یەکەم ھاوەڵی محەممەد لە موھاجیرونەوە دادەنرا کە لە گۆڕستانەکەدا بەخاک سپێردرا. ھەروەھا لەلایەن پێغەمبەرەوە بانگی کراوە کە یەکەم کەس بێت لە نێوانماندا کە دەچێتە قیامەت، ھەروەھا ئەو شوێنەی کە تێیدا نێژراوە ناوی بردووە ڕەوحە.

کاتێک ئیبراھیمی کوڕە بچووکەکەی مرد، فەرمانی دا کە لەوێش بنێژرێت، ئاوی گۆڕەکەی دا و ناوی ئەم شوێنەی نا زەورا.^[٤] ھەروەھا بە فەرمانی خۆی دوو لە کچەکانی زەینەب و ئوم کەلثوم لە نزیک گۆڕی عوسمان کوڕی مەزعوون بە خاک سپێردرا.^[٥]

سەرەتا خەلیفەی سێیەم عوسمان لە گۆڕستانی زەبەلاحی دراوسێی جوولەکەکاندا بەخاک سپێردرا. یەکەم گەورەکردنی بەقیع لە مێژوودا لەلایەن موعاوییە کوڕی ئەبووسوفیانەوە ئەنجامدرا کە یەکەم خەلیفەی ئومەوی بوو. موعاوییە بۆ ئەوەی ڕێز لە عوسمان بگرێت، گۆڕستانی زەبەلاحی جوولەکەکانی خستە ناو گۆڕستانی بەقیعەوە. خەلافەتی ئەمەوی یەکەم قوبەیان لە بەقیع لەسەر گۆڕەکەی دروست کرد. لە سەردەمە جیاوازەکانی مێژوودا چەندین قوبە و پێکھاتە لەسەر چەندین گۆڕی بەناوبانگی بەقیع دروست کران یان دووبارە دروستکراونەتەوە.

ڕووخاندن

یەکەم ڕووخاندن

پانۆراما کە گۆڕستانەکە پیشان دەدات، کە قیبلە لە پشت فۆتۆگرافەرەکەوەیە، دیمەنەکە بەرەو باکوورە

گۆڕستانەکە لەلایەن ھێزەکانی دڵسۆزی ھاوپەیمانی وەھابی-سعودی لە ساڵانی ١٨٠٦ و ١٩٢٥ (یان ١٩٢٦) ڕووخێندرا.^[٦]

لە سەرەتای کۆنترۆڵی سەدەی نۆزدەھەمی (١٨٠٦)ی وەھابییەکانی نەجد بەسەر مەککە و مەدینەدا، زۆرێک لە بینا ئایینییەکانیان ڕووخاند لەوانە گۆڕ و مزگەوتەکان،^[٧] چ لە ناوەوە بێت یان لە دەرەوەی باقی،^[٨] بەپێی تێگەیشتنیان لە عەقیدەی ئیسلامی کە بتپەرستی قەدەغە دەکات. ئەمانە ڕووخێنران لەسەر زەوی^[٩] و ڕووخێنران بەھۆی ئیدیعای وەھابییەکان بۆ گۆڕ پەرستن.

دووەم ڕووخاند

خێڵی سعودییە لە ساڵی ١٩٢٤یان ١٩٢٥دا کۆنترۆڵی حیجازیان کردەوە. ساڵی دواتر پاشا ابن سعود مۆڵەتی دا بە وێرانکردنی شوێنەکە بە مۆڵەتی ئایینی کە لەلایەن قازی عەبداللە کوڕی بولەیحیدەوە دابینکرابوو، و ڕووخاندنەکە لە ٢١ی نیسانی ١٩٢٦ (یان ١٩٢٥)^[١٠] لەلایەن ئیخوان (براکان) دەستی پێکرد، میلیشیایەکی ئایینی وەھابییە.^[١١] ڕووخاندنەکە لەناوبردنی «تەنانەت سادەترین بەردی گۆڕەکانیش»ی لەخۆگرتبوو. ئیلدۆن ڕوتەر کە گۆڕی بەریتانی گۆڕاوە، ڕووخاندنی بە بوومەلەرزەیەک بەراورد کرد: لە ھەموو گۆڕستانەکەدا ھیچ شتێک نەدەبینرا جگە لە تەپۆڵکە بچووکە نادیارەکانی زەوی و بەرد، پارچە دار، ئاسن، بلۆکی بەرد، و داروپەردووێکی شکاوی چیمەنتۆ و خشت، بەدەوریدا بڵاوبووەتەوە.

دووھەم ڕووخاندن لە مەجلەس شۆرەی مەللی (مەجلیسی ڕاوێژکاری نەتەوەیی ئێران) تاوتوێ کرا و کۆمەڵێک لە نوێنەران بۆ لێکۆڵینەوە ڕەوانەی حیجاز کران. لە ساڵانی ڕابردوودا، ھەوڵەکان لەلایەن زانایانی ئایینی و کەسایەتییە سیاسییەکانی ئێرانەوە بۆ نۆژەنکردنەوەی گۆڕستانەکە و مەزارگەکانی درا. ھەردوو سوننە و شیعە ناڕەزایەتیان دەربڕی بەرامبەر بەو وێرانکارییە و ساڵانە گردبوونەوە ئەنجام دەدرێت. ئەو ڕۆژە بە یوم غام ("ڕۆژی خەم") سەیر دەکرێت. ئیلاھیناس و ڕۆشنبیرە دیارەکانی سوننە دۆخی "ناشیاو"ی گۆڕستانی باقییان شەرمەزار کردووە بەڵام دەسەڵاتدارانی سعودییە تا ئێستا ھەموو ڕەخنەکانیان پشتگوێ خستووە و ھەر داواکارییەکیان بۆ نۆژەنکردنەوەی گۆڕ و گۆڕستانەکە ڕەتکردووەتەوە.

بەستەرە دەرەکییەکان

Visitation of Baqi

The oldest photos of Jannat al-Baqi ١٢ی ئازاری ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

سەرچاوەکان

^ Ende، Werner (2010-06-01)، «Baqīʿ al-Gharqad»، Encyclopaedia of Islam, THREE (بە ئینگلیزی)، Brill، لە 2022-09-25 ھێنراوە
^ Hopkins، Daniel J. (1997). Merriam-Webster's Geographical Dictionary (بە ئینگلیزی). Merriam-Webster. ISBN 978-0-87779-546-9.
^ «کتابخانە الکترونیکی شیعھ». ebookshia.com. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.^{[بەستەری مردوو]}
^ «CENNETÜ'l-BAKĪ'». TDV İslâm Ansiklopedisi (بە تورکی). لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
^ «Sunan Abi Dawud 3206 - Funerals (Kitab Al-Jana'iz) - کتاب الجنائز - Sunnah.com - Sayings and Teachings of Prophet Muhammad (صلی اللە علیە و سلم)». sunnah.com. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
^ Bahramian، Ali (2013-12-04)، «al-Baqīʿ»، Encyclopaedia Islamica (بە ئینگلیزی)، Brill، لە 2022-09-25 ھێنراوە
^ «Sahih Muslim 969a, 969b - The Book of Prayer - Funerals - کتاب الجنائز - Sunnah.com - Sayings and Teachings of Prophet Muhammad (صلی اللە علیە و سلم)». sunnah.com. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
^ «Islamica Magazine " Blog Archive " THE DESTRUCTION OF THE HOLY SITES IN MECCA AND MEDINA». web.archive.org. ١٣ی تەممووزی ٢٠١١. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ١٣ی تەممووزی ٢٠١١. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر)
^ «History of the Cemetery Of Jannat Al-Baqi». www.al-islam.org (بە ئینگلیزی). ٢٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
^ Shahi، Afshin (2013-12-04). The Politics of Truth Management in Saudi Arabia (بە ئینگلیزی). Routledge. ISBN 978-1-134-65319-5.
^ «Wayback Machine» (PDF). web.archive.org. ١٠ی نیسانی ٢٠١٩. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٠ی نیسانی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.

[1] Ende، Werner (2010-06-01)، «Baqīʿ al-Gharqad»، Encyclopaedia of Islam, THREE (بە ئینگلیزی)، Brill، لە 2022-09-25 ھێنراوە

[2] Hopkins، Daniel J. (1997). Merriam-Webster's Geographical Dictionary (بە ئینگلیزی). Merriam-Webster. ISBN 978-0-87779-546-9.

[3] «کتابخانە الکترونیکی شیعھ». ebookshia.com. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.^{[بەستەری مردوو]}

[4] «CENNETÜ'l-BAKĪ'». TDV İslâm Ansiklopedisi (بە تورکی). لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.

[5] «Sunan Abi Dawud 3206 - Funerals (Kitab Al-Jana'iz) - کتاب الجنائز - Sunnah.com - Sayings and Teachings of Prophet Muhammad (صلی اللە علیە و سلم)». sunnah.com. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.

[6] Bahramian، Ali (2013-12-04)، «al-Baqīʿ»، Encyclopaedia Islamica (بە ئینگلیزی)، Brill، لە 2022-09-25 ھێنراوە

[7] «Sahih Muslim 969a, 969b - The Book of Prayer - Funerals - کتاب الجنائز - Sunnah.com - Sayings and Teachings of Prophet Muhammad (صلی اللە علیە و سلم)». sunnah.com. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.

[8] «Islamica Magazine " Blog Archive " THE DESTRUCTION OF THE HOLY SITES IN MECCA AND MEDINA». web.archive.org. ١٣ی تەممووزی ٢٠١١. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ١٣ی تەممووزی ٢٠١١. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر)

[9] «History of the Cemetery Of Jannat Al-Baqi». www.al-islam.org (بە ئینگلیزی). ٢٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.

[10] Shahi، Afshin (2013-12-04). The Politics of Truth Management in Saudi Arabia (بە ئینگلیزی). Routledge. ISBN 978-1-134-65319-5.

[11] «Wayback Machine» (PDF). web.archive.org. ١٠ی نیسانی ٢٠١٩. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٠ی نیسانی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]