قەبرستانی بەقیع

ئەلباقی
	جەننەتول-باقی پێش ڕووخاندنی
وردەکارییەکان
ساڵی دامەزران	٦٢٢
شوێن	مەدینە, حیجاز
وڵات	ئێستای-سعوودیە
جۆر	موسڵمان
خاوەنێتی	دەوڵەت

قەبرستانی بەقیع کۆنترین و یەکەم گۆڕستانی ئیسلامی مەدینەیە^[١] لە ناوچەی حیجازی ئێستای سعودیە.^[٢] دەكەوێتە باشووری رۆژهەڵاتی مزگەوتی پێغەمبەر كە گۆڕی بەشێك لە بنەماڵە و هاوڕێكانی پێغەمبەری محەممەدی تێدایە. هەروەها بە باقی غەرقەد ناسراوە.

زەمینەکان گرنگییەکی زۆری هەیە بۆ موسڵمانان، شوێنی پشوودانی زۆرێک لە خزم و هاوەڵەکانی محەممەدە، بەمەش وەک یەکێک لە دوو پیرۆزترین گۆڕستان لە نەریتی ئیسلامیدا دیاری دەکرێت. زۆرێک لە گێڕانەوەکان باس لەوە دەکەن کە پێغەمبەر هەر جارێک بەسەردا تێپەڕیوە نوێژێکی دەرکردووە.

مێژوو

کاتێک پێغەمبەر محەممەد لە مانگی ئەیلولی ساڵی ٦٢٢ی زایینی لە مەککەوە گەیشتە مەدینە، بەقیع خاکێک بوو کە بە دار دڕکی لیسیۆم داپۆشرابوو. بەپێی تۆمارە مێژووییەکان، دوای هاتنی محەممەد، ماڵەکانی مەدینە لە نزیک بەقیع گەشەیان کردووە، کە بۆیە وەک گۆڕی گشتی هەژمار دەکرا. گەشەکردنی برمبڵ پاککرایەوە و شوێنەکە پیرۆزکرا بۆ ئەوەی ببێتە گۆڕستانی داهاتووی ئەو موسڵمانانەی کە لە مەدیینە گیانیان لەدەستدا. هەروەها بەقیع وەک شوێنێک ناسێندرا کە لای ڕۆژهەڵاتی نەخلە و لای ڕۆژئاوا خانووی تێدایە. لە ڕاستیدا پێش ڕووخاندن بەقیع لە پشت خانووەکانی ناو شارەکە بوو.^[٣]

لە کاتی دروست کردنی مزگەوتی پێغەمبەردا، لەو شوێنەی کە پێغەمبەر لە دوو منداڵی هەتیوی کڕیوە کاتێک دوای کۆچکردنی لە مەککەوە بۆ مەدینە گەیشتبوو، ئەسعەدی کوڕی زەرارە یەکێک بوو لە هاوەڵەکانی پێغەمبەر کۆچی دوایی کرد. محەمەد ئەو شوێنەی هەڵبژارد بۆ ئەوەی ببێتە گۆڕستان و ئەسعەد یەکەم کەس بوو کە لە بەقیع لە نێو ئەنسارەکاندا بەخاک سپێردرا.

لەو كاتەی پێغەمبەر لە دەرەوەی مەدینە بوو بۆ شەڕی بەدر، كچەكەی روقەیا نەخۆش دەكەوێت و لە ساڵی ٦٢٤ كۆچی دوایی كرد، لە بەقیع بەخاك سپێردرا. یەکەم کەس بوو لە ئەهلی بەیت (ماڵی پێغەمبەر محەممەد) کە لەم گۆڕستانەدا بەخاک سپێردرابێت.

پاش ماوەیەکی کەم لە هاتنی محەمەد لە بەدرەوە، عوسمان کوڕی مەزعوون لە ٥/٦٢٦-٧ کۆچی دوایی کرد و لە بەقیع بەخاک سپێردرا. بە یەکەم هاوەڵی محەممەد لە موهاجیرونەوە دادەنرا کە لە گۆڕستانەکەدا بەخاک سپێردرا. هەروەها لەلایەن پێغەمبەرەوە بانگی کراوە کە یەکەم کەس بێت لە نێوانماندا کە دەچێتە قیامەت، هەروەها ئەو شوێنەی کە تێیدا نێژراوە ناوی بردووە ڕەوحە.

کاتێک ئیبراهیمی کوڕە بچووکەکەی مرد، فەرمانی دا کە لەوێش بنێژرێت، ئاوی گۆڕەکەی دا و ناوی ئەم شوێنەی نا زەورا.^[٤] هەروەها بە فەرمانی خۆی دوو لە کچەکانی زەینەب و ئوم کەلثوم لە نزیک گۆڕی عوسمان کوڕی مەزعوون بە خاک سپێردرا.^[٥]

سەرەتا خەلیفەی سێیەم عوسمان لە گۆڕستانی زەبەلاحی دراوسێی جولەکەکاندا بەخاک سپێردرا. یەکەم گەورەکردنی بەقیع لە مێژوودا لەلایەن موعاویە کوڕی ئەبووسوفیانەوە ئەنجامدرا کە یەکەم خەلیفەی ئومەوی بوو. موعاویە بۆ ئەوەی ڕێز لە عوسمان بگرێت، گۆڕستانی زەبەلاحی جولەکەکانی خستە ناو گۆڕستانی بەقیعەوە. خەلافەتی ئەمەوی یەکەم قوبەیان لە بەقیع لەسەر گۆڕەکەی دروست کرد. لە سەردەمە جیاوازەکانی مێژوودا چەندین قوبە و پێکهاتە لەسەر چەندین گۆڕی بەناوبانگی بەقیع دروستکران یان دووبارە دروستکراونەتەوە.

ڕووخاندن

یەکەم ڕووخاندن

پانۆراما کە گۆڕستانەکە پیشان دەدات، کە قیبلە لە پشت فۆتۆگرافەرەکەوەیە، دیمەنەکە بەرەو باکوورە

گۆڕستانەکە لەلایەن هێزەکانی دڵسۆزی هاوپەیمانی وەهابی-سعودی لە ساڵانی ١٨٠٦ و ١٩٢٥ (یان ١٩٢٦) ڕووخێندرا.^[٦]

لە سەرەتای کۆنترۆڵی سەدەی نۆزدەهەمی (١٨٠٦)ی وەهابیەکانی نەجد بەسەر مەککە و مەدینەدا، زۆرێک لە بینا ئاینییەکانیان ڕووخاند لەوانە گۆڕ و مزگەوتەکان،^[٧] چ لە ناوەوە بێت یان لە دەرەوەی باقی،^[٨] بەپێی تێگەیشتنیان لە عەقیدەی ئیسلامی کە بتپەرستی قەدەغە دەکات. ئەمانە ڕووخێنران لەسەر زەوی^[٩] و ڕووخێنران بەهۆی ئیدیعای وەهابییەکان بۆ گۆڕ پەرستن.

دووەم ڕووخاند

خێڵی سعودیە لە ساڵی ١٩٢٤یان ١٩٢٥دا کۆنترۆڵی حیجازیان کردەوە. ساڵی دواتر پاشا ابن سعود مۆڵەتی دا بە وێرانکردنی شوێنەکە بە مۆڵەتی ئایینی کە لەلایەن قازی عەبدالله کوڕی بولەیحیدەوە دابینکرابوو، و ڕووخاندنەکە لە ٢١ی نیسانی ١٩٢٦ (یان ١٩٢٥)^[١٠] لەلایەن ئیخوان (براکان) دەستی پێکرد، میلیشیایەکی ئایینی وەهابییە.^[١١] ڕووخاندنەکە لەناوبردنی "تەنانەت سادەترین بەردی گۆڕەکانیش"ی لەخۆگرتبوو. ئیلدۆن ڕوتەر کە گۆڕی بەریتانی گۆڕاوە، ڕووخاندنی بە بوومەلەرزەیەک بەراورد کرد: لە هەموو گۆڕستانەکەدا هیچ شتێک نەدەبینرا جگە لە تەپۆڵکە بچووکە نادیارەکانی زەوی و بەرد، پارچە دار، ئاسن، بلۆکی بەرد، و داروپەردووێکی شکاوی چیمەنتۆ و خشت، بەدەوریدا بڵاوبووەتەوە.

دووهه‌م رووخاندن له‌ مه‌جله‌س شۆره‌ی مه‌للی (مه‌جلیسی راوێژكاری نه‌ته‌وه‌یی ئێران) تاوتوێ كرا و كۆمه‌ڵێك له‌ نوێنه‌ران بۆ لێكۆڵینه‌وه‌ ره‌وانه‌ی حیجاز كران. لە ساڵانی ڕابردوودا، هەوڵەکان لەلایەن زانایانی ئایینی و کەسایەتییە سیاسییەکانی ئێرانەوە بۆ نۆژەنکردنەوەی گۆڕستانەکە و مەزارگەکانی درا. هەردوو سوننە و شیعە ناڕەزایەتیان دەربڕی بەرامبەر بەو وێرانکارییە و ساڵانە گردبوونەوە ئەنجام دەدرێت. ئەو ڕۆژە بە یوم غام ("ڕۆژی خەم") سەیر دەکرێت. ئیلاهیناس و ڕۆشنبیرە دیارەکانی سوننە دۆخی "ناشیاو"ی گۆڕستانی باقییان شەرمەزار کردووە بەڵام دەسەڵاتدارانی سعودیە تا ئێستا هەموو ڕەخنەکانیان پشتگوێ خستووە و هەر داواکارییەکیان بۆ نۆژەنکردنەوەی گۆڕ و گۆڕستانەکە ڕەتکردووەتەوە.

بەستەری دەرەکی

Visitation of Baqi

The oldest photos of Jannat al-Baqi ١٢ی ئازاری ٢٠١٦ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

سەرچاوەکان

^ Ende، Werner (2010-06-01)، «Baqīʿ al-Gharqad»، Encyclopaedia of Islam, THREE (بە ئینگلیزی)، Brill، لە 2022-09-25 ھێنراوە
^ Hopkins، Daniel J. (1997). Merriam-Webster's Geographical Dictionary (بە ئینگلیزی). Merriam-Webster. ISBN 978-0-87779-546-9.
^ «کتابخانه الکترونیکی شیعه». ebookshia.com. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.^{[بەستەری مردوو]}
^ «CENNETÜ'l-BAKĪ'». TDV İslâm Ansiklopedisi (بە تورکی). لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
^ «Sunan Abi Dawud 3206 - Funerals (Kitab Al-Jana'iz) - كتاب الجنائز - Sunnah.com - Sayings and Teachings of Prophet Muhammad (صلى الله عليه و سلم)». sunnah.com. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
^ Bahramian، Ali (2013-12-04)، «al-Baqīʿ»، Encyclopaedia Islamica (بە ئینگلیزی)، Brill، لە 2022-09-25 ھێنراوە
^ «Sahih Muslim 969a, 969b - The Book of Prayer - Funerals - كتاب الجنائز - Sunnah.com - Sayings and Teachings of Prophet Muhammad (صلى الله عليه و سلم)». sunnah.com. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
^ «Islamica Magazine » Blog Archive » THE DESTRUCTION OF THE HOLY SITES IN MECCA AND MEDINA». web.archive.org. ١٣ی تەممووزی ٢٠١١. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ١٣ی تەممووزی ٢٠١١. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر)
^ «History of the Cemetery Of Jannat Al-Baqi». www.al-islam.org (بە ئینگلیزی). ٢٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
^ Shahi، Afshin (2013-12-04). The Politics of Truth Management in Saudi Arabia (بە ئینگلیزی). Routledge. ISBN 978-1-134-65319-5.
^ «Wayback Machine» (PDF). web.archive.org. ١٠ی نیسانی ٢٠١٩. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٠ی نیسانی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.

[1] Ende، Werner (2010-06-01)، «Baqīʿ al-Gharqad»، Encyclopaedia of Islam, THREE (بە ئینگلیزی)، Brill، لە 2022-09-25 ھێنراوە

[2] Hopkins، Daniel J. (1997). Merriam-Webster's Geographical Dictionary (بە ئینگلیزی). Merriam-Webster. ISBN 978-0-87779-546-9.

[3] «کتابخانه الکترونیکی شیعه». ebookshia.com. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.^{[بەستەری مردوو]}

[4] «CENNETÜ'l-BAKĪ'». TDV İslâm Ansiklopedisi (بە تورکی). لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.

[5] «Sunan Abi Dawud 3206 - Funerals (Kitab Al-Jana'iz) - كتاب الجنائز - Sunnah.com - Sayings and Teachings of Prophet Muhammad (صلى الله عليه و سلم)». sunnah.com. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.

[6] Bahramian، Ali (2013-12-04)، «al-Baqīʿ»، Encyclopaedia Islamica (بە ئینگلیزی)، Brill، لە 2022-09-25 ھێنراوە

[7] «Sahih Muslim 969a, 969b - The Book of Prayer - Funerals - كتاب الجنائز - Sunnah.com - Sayings and Teachings of Prophet Muhammad (صلى الله عليه و سلم)». sunnah.com. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.

[8] «Islamica Magazine » Blog Archive » THE DESTRUCTION OF THE HOLY SITES IN MECCA AND MEDINA». web.archive.org. ١٣ی تەممووزی ٢٠١١. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ١٣ی تەممووزی ٢٠١١. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر)

[9] «History of the Cemetery Of Jannat Al-Baqi». www.al-islam.org (بە ئینگلیزی). ٢٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.

[10] Shahi، Afshin (2013-12-04). The Politics of Truth Management in Saudi Arabia (بە ئینگلیزی). Routledge. ISBN 978-1-134-65319-5.

[11] «Wayback Machine» (PDF). web.archive.org. ١٠ی نیسانی ٢٠١٩. لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٠ی نیسانی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٢ ھێنراوە.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]