کانادارم

.

کانادارم یاخوود کانادارم١ (بە فەرمی سیستەمی دەستکاریکەری دووری مەکۆیی یان SRMS، هەروەها پێی دەگوترێ SSRMS) زنجیرەیەک قۆڵی ڕۆبۆتیە کە لەسەر خولگەی مەکۆییەکانی بۆشایی ئاسمان بەکاردەهێنرێ بۆ بڵاوکردنەوە و چالاکیەکان و گرتنی باری سوودبەخش، دوای کارەساتی شاتڵی بۆشایی ئاسمانی کۆڵۆمبیا، کانادارم هەمیشە لەگەڵ سیستەمی هەستەوەری بوومی خوولگەیی (OBSS) جووت دەکرا، کە بۆ پشکنینی دەرەوەی مەکۆییەکە بەکاردەهێنرا بۆ زیانگەیاندن بە سیستەمی پاراستنی گەرمی.

پەرەپێدان

لە ساڵی ١٩٦٩ کەنەدا لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی نیشتمانی فڕۆکەوانی و بۆشایی ئاسمان (ناسا) بانگهێشت کرا بۆ بەشداریکردن لە پرۆگرامی مەکۆیی بۆشایی ئاسمان، لەو کاتەدا هێشتا بڕیار نەدرابوو کە ئەو بەشداریکردنە چی بەدوای خۆیدا دەهێنێت بەڵام سیستەمێکی دەستکاریکەر وەک پێکهاتەیەکی گرنگ دەستنیشانکرابوو، کۆمپانیای کەنەدی DSMA ATCON ڕۆبۆتێکی پەرەپێدابوو بۆ بارکردنی سووتەمەنی لەناو ڕیاکتۆرە ئەتۆمییەکانی CANDU ئەم ڕۆبۆتە سەرنجی ناسای ڕاکێشا، لە ساڵی ١٩٧٥، ناسا و ئەنجومەنی نیشتمانی توێژینەوەی کەنەدا (NRC) یاداشتێکی لێکتێگەیشتنیان واژۆ کرد کە کەنەدا پەرە بە کانادارم دەدات و دروستی دەکات.^[١] ^[٢]

کۆنتڕۆڵ و نەرمەکاڵا

ئەلگۆریتمەکانی کۆنترۆڵکردنی سەرەکی لەلایەن کۆمپانیای SPAR و لەلایەن بەڵێندەری لاوەکی (Dynacon Inc). لە شاری تۆرۆنتۆ پەرەی پێدراوە، کۆمپانیای (CAE Electronics Ltd) لە مۆنتریال شاشە و پانێڵی کۆنترۆڵ و کۆنترۆڵکەرەکانی دەستی کە لە سەکۆی فڕینی پشتەوەی شاتلدا جێگیر بوون دابین کرد. ڕووکارە ئەلیکترۆنییەکانی دیکە و ئامێری گەورەکەری سێرڤۆ و پاوەر کۆندیشنەر کە لەسەر کەشتیی کانادارم دانراون لەلایەن کۆمپانیای SPAR لە کارگەی مۆنتریال دیزاین و دروستکراون، بوومی پێکهاتەی گرافیت کە پەیوەندی پێکهاتەیی نێوان شان و جومگەی ئەژنۆ دابین دەکات و ئەو بوومە هاوشێوەیەی کە ئەژنۆ بە مەچەکەوە دەبەستێتەوە لەلایەن کۆمپانیای (General Dynamics) لە ئەمریکا بەرهەم هێنراوە. کۆمپانیای دیلۆرس، سیکۆرد، میگەر و هاوکارانی لە تۆرۆنتۆ گرێبەستی لەگەڵدا کرا بۆ بەرهەمهێنانی مۆدێلی ئەندازیاریی کۆتایی کاریگەر پاشان کۆمپانیای SPAR دیزاینەکەی پەرەپێدا و یەکەکانی بڕوانامە و فڕینی بەرهەمهێنا. نەرمەکاڵای فڕینی مەکۆیی بۆشایی ئاسمان کە چاودێری و کۆنترۆڵکردنی کەشتیی کانادارم لە شاری هیوستن لە ویلایەتی تەکساس لەلایەن بەشی سیستەمی فیدراڵی کۆمپانیای IBM پەرەی پێدراوە. بەشی سیستەمی گواستنەوەی بۆشایی ئاسمانی کۆمپانیای ڕۆکوێڵ ئینتەرناشناڵ ئەو سیستەمە دیزاین و پەرەی پێدا و تاقیکردەوە و دروستی کرد کە بۆ بەستنەوەی کەشتیی کانادارم بە کەنداوی باری سوودبەخشی خولگەییەکەوە بەکارهێنرا.

ئاهەنگێکی وەرگرتن بۆ ناسا لە بەشی (RMS)ی سپار لە تۆرۆنتۆ لە ١١ی شوباتی ١٩٨١ بەڕێوەچوو^[٣]، لێرەدا لارکین کێروین کە ئەوکات سەرۆکی NRC بوو، ناوی نافەرمی بە SRMS دا بە ناوی کانادرام.

یەکەم فڕۆکەی کەنەدارم لە نیسانی ١٩٨١ درایە ناسا، کەشتیوانی جودیس ڕێسنیک نەرمەکاڵای ناسا و ڕێکارەکانی کارکردنی لەناو کەشتییەکەدا بۆ سیستەمەکە پەرەپێدا^[٤]، بەگشتی پێنج چەک – ژمارەکانی ٢٠١، ٢٠٢، ٣٠١، ٣٠٢ و ٣٠٣ – دروستکراون و گەیەندراونەتە ناسا. قۆڵی ٣٠٢ لە ڕووداوی چالنجەردا ون بوو.^[٥]

ئەنجومەنی نیشتمانی توێژینەوەی کەنەدا (NRC) گرێبەستی دەستکاریکەری بەخشییە کۆمپانیای سپار ئایرۆسپەیس (ئێستا MDA)^[٦] ، سێ سیستەم لەم گرێبەستە دیزاین و پەرەپێدان و تاقیکردنەوە و هەڵسەنگاندنەدا دروستکراون، مۆدێلێکی ئەندازیاری بۆ یارمەتیدان لە دیزاین و تاقیکردنەوەی کەنەدارم، مۆدێلێکی بڕوانامە کە تاقیکردنەوەی ژینگەیی بۆ کرا بۆ ئەوەی دیزاینەکە شیاو بێت بۆ بەکارهێنان لە بۆشایی ئاسمان.

ئیفێکتەری کۆتایی

ئەنتۆنی "تۆنی" زوبرزیکی، ئەندازیاری دیزاین لە (DSMA ATCO) لەکاتێکدا کە دووەم بوو لە (SPAR)، چەمکی کاریگەری کۆتایی کانادارم ی سەرهەڵدا، کە ئیلهامەکەی لە باندێکی لاستیکییەوە لە دەوری پەنجەکانی وەرگرتووە، زوبرزیکی بە فەرمی ئەم چەمکەی پێشکەش بە بەرپرسانی ناسا کرد، فرانک می: سەرۆکی تاقیگەی پەرەپێدانی میکانیکی (SPAR)، نموونەی کاریگەری کۆتایی دروستکرد لەسەر بنەمای چەمکی تۆنی و لەلایەن سپارەوە وەک داهێنەری کاریگەری کۆتایی کانادارم دەناسرێتەوە، دیزاینی سێ وایەری کرۆس ئۆڤەر سەرکەوتنی بەسەر میکانیزمەکانی هاوشێوەی چنگ و ئەوانی تردا بەدەستهێنا، وەک مۆدێلی ئیریسی کامێرا، کە لەبەرچاو دەگیران.^[٧]

دیزاین و تواناکانی

کانادارمی ڕەسەن توانای جێگیرکردنی باری سوودبەخشی هەبوو کە کێشی دەگاتە ٦٥ هەزار پاوند (٢٩ هەزار کیلۆگرام) لە بۆشایی ئاسمان،^[٨] لە ناوەڕاستی ساڵانی نەوەدەکاندا، سیستەمی کۆنترۆڵکردنی قۆڵەکان دیزاینکرایەوە بۆ زیادکردنی توانای باری سوودبەخش بۆ ٥٨٦،٠٠٠ پاوند (٢٦٦،٠٠٠ کیلۆگرام) بە مەبەستی پشتگیریکردن لە کارەکانی کۆکردنەوەی وێستگەی بۆشایی ئاسمان، لە کاتێکدا کە توانای مانۆڕکردنی باری سوودبەخشیان هەیە بە بارستەی پاسێکی بارگاویکراو لە بۆشایی ئاسمان، ماتۆڕەکانی قۆڵ ناتوانن کێشی خۆیان بەرز بکەنەوە کاتێک لەسەر زەوین، بۆیە ناسا مۆدێلێکی ئەم قۆڵەی پەرەپێدا بۆ بەکارهێنان لە دامەزراوەی مەشق و ڕاهێنانەکانی لەناو ناوەندی لیندۆن بی جۆنسۆنی بۆشایی کە دەکەوێتە شاری هیوستن لە ویلایەتی تێکساس ، هەروەها کەشتیی کانادارم دەتوانێت مانگە دەستکردەکان وەربگرێتەوە و چاکی بکاتەوە و بڵاوی بکاتەوە، پلیکانەیەکی درێژکراوەی مۆبایل بۆ ئەندامانی تیمی چالاکییەکانی دەرەوەی ئۆتۆمبێل بۆ وێستگەکانی کارکردن یان ڕێگری پێ بەکاربهێنرێت، و وەک یارمەتیدەرێکی پشکنین بەکاربهێنرێت بۆ ئەوەی ڕێگە بە ئەندامانی تیمی فڕین بدات کە لە ڕێگەی a کامێرای تەلەفزیۆنی لەسەر کەناڵی کانادرامە.

پێکهاتەی بنەڕەتی کانادارم پێکدێت لە قۆڵی دەستکاریکەر، شاشەی کانادارم و پانێڵی کۆنترۆڵ، لەوانەش کۆنتڕۆڵکەری دەستی خولانەوەی و وەرگێڕان لە وێستگەی تیمی فڕینی سەقفی فڕینی پشتەوەی خولگەیی، و یەکەیەکی ڕووکاری کۆنترۆڵکەری دەستکاریکەر کە پەیوەندی لەگەڵ کۆمپیوتەری خولگەکەدا هەیە. یەکێک لە ئەندامەکانی تیمی فڕۆکەوانی لە وێستگەی کۆنترۆڵکردنی سەقفی فڕینی دواوە کەشتیی کانادارم بەڕێوەدەبات و ئەندامێکی تیمی دووەم بەزۆری یارمەتی کارەکانی کامێرای تەلەفزیۆن دەدات، ئەمەش ڕێگە بە بەڕێوەبەری کۆمپانیای کانادارم دەدات کە لە ڕێگەی باری سوودبەخشی سەکۆی فڕینی دواوە و پەنجەرەی سەرەوە و لە ڕێگەی مۆنیتەری تەلەفزیۆنی بازنەی داخراو لە وێستگەی سەکۆی فڕینی دواوەدا سەیری کارەکانی کانادارم بکات.

کەشتیی کەنەدارم بە میکانیزمێکی تەقینەوە تەیار کراوە بۆ ئەوەی ڕێگە بدات قۆڵەکە فڕێ بدرێت. ئەم سیستەمە سەلامەتییە ڕێگەی دەدا دەرگای شوێنی باری سوودبەخشی ئۆربیتێر دابخرێت لە ئەگەری ئەوەی قۆڵەکە لە شوێنێکی درێژکراوەدا شکستی هێنابێت و نەتوانرێت پاشەکشە بکرێت.

درێژی کەشتیی کەنەدارم ١٥.٢ مەتر و تیرەکەی ٣٨ سانتیمەتر و شەش پلەی ئازادییە. کێشی ٤١٠ کیلۆگرامە (٩٠٠ پاوەند) بە خۆی و ٤٥٠ کیلۆگرام (٩٩٠ پاوەند) وەک بەشێک لە کۆی سیستەمەکە، کانادارم شەش جومگەی هەیە کە بە نزیکەیی لەگەڵ جومگەکانی قۆڵی مرۆڤدا دەگونجێت، لەگەڵ جومگەی شان و جومگەی پەستانی شان، جومگەی پەستانی ئەژنۆ و جومگەی پەستانی مەچەک، جومگە و ڕۆڵکردن،^[٩]ئیفێکتەری کۆتایی ئەو یەکەیە کە لە کۆتایی مەچەکدایە کە جێگیرکەری گرێپڵی باری سوودبەخشەکە دەگرێت. دوو بەشی بوومی سووک پێیان دەوترێت قۆڵی سەرەوە و خوارەوە. بوومی سەرەوە جومگەی شان و ئەژنۆ بەیەکەوە دەبەستێتەوە و بوومی خوارەوە جومگەی ئەژنۆ و مەچەک بەیەکەوە دەبەستێتەوە.^[١٠]

مێژووی خزمەتگوزاری

کانادارمێکی وەهمیی کە لەسەر مەکۆیی بۆشایی ئاسمان دانرابوو کاتێک دەرگای شوێنی باری سوودبەخشی خولگەیی نموونەیی کراوە بوو بۆ تاقیکردنەوەی دامەزراوەکانی هەنگار لە سەرەتای بەرنامەی مەکۆیی بۆشایی ئاسمان،^[١١] کەشتیی کانادارم بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٩٨١ لە خولگەدا تاقیکرایەوە، لەسەر ئەرکی STS-2ی شاتڵی بۆشایی ئاسمانی کۆڵۆمبیا. یەکەم بەکارهێنانی کارپێکردنی لەسەر STS-3 بوو بۆ بڵاوکردنەوە و مانۆڕکردنی پاکێجی دەستنیشانکردنی پلازما، دواتر کۆمپانیای کانادارم زیاتر لە ٩٠ ئەرکی بە هەر پێنج خولگەکەوە فڕی.

لە دوای دانانی کانادارم٢ لەسەر وێستگەی بۆشایی ئاسمانی نێودەوڵەتی (ISS)، ئەو دوو قۆڵە بەکارهێنراون بۆ ڕادەستکردنی بەشەکانی وێستگەکە بۆ کۆکردنەوە لە کانادارمی خولگەییەکەوە بۆ کانادارم٢ی بەکارهێنانی هەردوو توخمەکە بە یەکەوە نازناوی "دەستگرتنی کەنەدی"ی لە میدیاکان بەدەستهێناوە.

خانەنشین بوون

٩٠هەمین و کۆتا ئەرکی مەکۆیی کەشتی کانادارم لە تەمموزی ٢٠١١ بوو لەسەر ئەرکی (STS-135)، کەشتی (Raffaello MPLM) ی گەیاندە وێستگەی بۆشایی نێودەوڵەتی و گەڕانەوە. لەگەڵ کۆمپانیای ئەتلانتیس لە کۆمەڵگەی میوانانی سەنتەری بۆشایی ئاسمانی کێنێدی نمایشکراوە. کانادارمی دیسکۆڤەری لە تەنیشتی لە سەنتەری ئودڤار-هەزی مۆزەخانەی نیشتمانی هەوا و بۆشایی ئاسمان نمایشکراوە، کۆمپانیای ئیندێڤەر (OBSS) ی خۆی لە وێستگەی بۆشایی ئاسمانی نێودەوڵەتی بەجێهێشت وەک بەشێک لە ئەرکی کۆتایی، لە کاتێکدا کە لە سەرەتادا بڕیار بوو کانادارمەکەی لە بارەگای ئاژانسی بۆشایی ئاسمانی کەنەدا (CSA) نمایش بکرێت، بەڵام ئێستا مۆزەخانەی فڕۆکەوانی و بۆشایی ئاسمانی کەنەدا لە ئۆتاوا مۆزەخانەی فڕۆکەوانی و بۆشایی ئاسمانی کەنەدا نمایش دەکرێت^[١٢] ، دوا فڕۆکەی کانادارم کە لە بۆشایی ئاسماندا فڕی، کەشتیی SRMS کە لە تەمموزی ٢٠١١ لە کەشتیی ئەتلانتیس بە هەڵگری (STS-135) فڕیبوو، ڕەوانەی سەنتەری بۆشایی ئاسمانی جۆنسۆنی ناسا لە هیوستن کرا بۆ لێکۆڵینەوەی ئەندازیاری و ئەگەری دووبارە بەکارهێنانەوە لە ئەرکێکی داهاتوودا.^[١٣]

لە میدیای باودا

لە ١٣ی تشرینی دووەمی ٢٠١٢، گووگڵ دوودڵ لە لاپەڕەی گەڕانی سەرەکی خۆیدا نمایشکرد بۆ ئاهەنگ گێڕان بە بۆنەی ٣١ ساڵەی یەکەم بەکارهێنانی کانادارم لە بۆشایی ئاسمان.^[١٤]

لە ٧ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣ەوە، وێنەی (Canadarm2) لە پشتی دراوی پێنج دۆلاری کەنەدیدا هاتبوو.

سەرچاوە

^ «دۆتۆ، لیدیا (١٩٩٢). میراتێکی نایابی: ٢٥ ساڵ لە کۆمپانیای سپار ئایرۆسپەیس لیمیتەد. دەیڤد ستیل. کەنەدا: سپار ئایرۆسپەیس لیمیتەد».
^ «ویلکس، برایان (٢٠٠٤). گەڕان بەدوای توێژینەوەی زانستی لەسەر ئاستی فیدراڵی لە کەنەدا: مێژوو، چالاکییەکانی توێژینەوە و بڵاوکراوەکان. چاپخانەی زانکۆی تۆرۆنتۆ. لاپەرە ١١٧».
^ «"سیستەمی دەستکاریکەری دووری شاتل – کەنەدارم". IEEE کەنەدا».
^ {ژنانی ئەندازیاری: دووبارە تێڕوانین بۆ دەستکەوت و کاریگەرییە زانستییەکانی ژنان، لەلایەن جیل ئێس تیتجێن، سپرینگەر ٢٠١٦، لاپەڕە ٧٢
^ «"مێژووی فڕینی کانادارم". ئاژانسی بۆشایی ئاسمانی کەنەدا».
^ «گاری لیندبێرگ. "کەنەدارم و پەیوەندییەکانی U of A". گۆڤاری یو ئۆف ئە ئەندازیار. زانکۆی ئەلبێرتای ئەمریکا». لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ٢٩ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٤.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر)
^ مێلبۆرن، جەیمس ڤی. (٢٠٠١). با با بفڕێت. بڵاوکردنەوەی میرات ئینکۆ لاپەڕە ٦٢-٧٧
^ «دیمیۆ، م.ئی.(کانوونی دووەمی ١٩٩٠). "سیستەمی دەستکاریکەری دوور (RMS)- کارلێکی بنەمادار بە کۆنتڕۆڵ-پێکهاتەکان (CSI) تاقیکردنەوەی فڕین توێژینەوەی ئیمکانیات" (PDF)».
^ «"پێکهاتەی کەنەدارم"». لە ڕەسەنەکە لە ١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە.
^ «"RMS: سیستەمی جێگیرکردن و وەرگرتنەوەی باری مووچە"». لە ڕەسەنەکە لە ٣١ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە.
^ «ڕەی، جەستن (٥ی ژانویەی ٢٠١١). "هانگاری شاتلە بۆشاییەکانی ڤاندێنبێرگ". فڕینی بۆشایی ئاسمان ئێستا. لە ڕێکەوتی ٢٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢ ھێنراوە».
^ «ئاژانسی بۆشایی ئاسمانی کەنەدا (٢ی ئایاری ٢٠١٣). "وەزیر مۆر پەردەی لەسەر پێشانگایەک لادا بۆ ئایکۆنی نیشتمانی بۆشایی ئاسمانی کەنەدا: کانادارم". ئاژانسی بۆشایی ئاسمانی کەنەدا». لە ڕەسەنەکە لە ٦ی ئایاری ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە.
^ «"کانادارم نمایشکراوە: قۆڵی ڕۆبۆتی شاتل بۆشایی ئاسمان لە مۆزەخانەی کەنەدا پەردەی لەسەر لادرا". ٢ی ئایاری ٢٠١٣».
^ «"دۆدڵی گووگڵ لە تەمەنی ٣١ ساڵیدا ڕێزی لە کەنەدارم دەگرێت". سی بی سی نیوز».

بەستەری دەرەکی

دەروازەی گەردوون

[1] «دۆتۆ، لیدیا (١٩٩٢). میراتێکی نایابی: ٢٥ ساڵ لە کۆمپانیای سپار ئایرۆسپەیس لیمیتەد. دەیڤد ستیل. کەنەدا: سپار ئایرۆسپەیس لیمیتەد».

[2] «ویلکس، برایان (٢٠٠٤). گەڕان بەدوای توێژینەوەی زانستی لەسەر ئاستی فیدراڵی لە کەنەدا: مێژوو، چالاکییەکانی توێژینەوە و بڵاوکراوەکان. چاپخانەی زانکۆی تۆرۆنتۆ. لاپەرە ١١٧».

[3] «"سیستەمی دەستکاریکەری دووری شاتل – کەنەدارم". IEEE کەنەدا».

[4] {ژنانی ئەندازیاری: دووبارە تێڕوانین بۆ دەستکەوت و کاریگەرییە زانستییەکانی ژنان، لەلایەن جیل ئێس تیتجێن، سپرینگەر ٢٠١٦، لاپەڕە ٧٢

[5] «"مێژووی فڕینی کانادارم". ئاژانسی بۆشایی ئاسمانی کەنەدا».

[6] «گاری لیندبێرگ. "کەنەدارم و پەیوەندییەکانی U of A". گۆڤاری یو ئۆف ئە ئەندازیار. زانکۆی ئەلبێرتای ئەمریکا». لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ٢٩ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٤.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر)

[7] مێلبۆرن، جەیمس ڤی. (٢٠٠١). با با بفڕێت. بڵاوکردنەوەی میرات ئینکۆ لاپەڕە ٦٢-٧٧

[8] «دیمیۆ، م.ئی.(کانوونی دووەمی ١٩٩٠). "سیستەمی دەستکاریکەری دوور (RMS)- کارلێکی بنەمادار بە کۆنتڕۆڵ-پێکهاتەکان (CSI) تاقیکردنەوەی فڕین توێژینەوەی ئیمکانیات" (PDF)».

[9] «"پێکهاتەی کەنەدارم"». لە ڕەسەنەکە لە ١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە.

[10] «"RMS: سیستەمی جێگیرکردن و وەرگرتنەوەی باری مووچە"». لە ڕەسەنەکە لە ٣١ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە.

[11] «ڕەی، جەستن (٥ی ژانویەی ٢٠١١). "هانگاری شاتلە بۆشاییەکانی ڤاندێنبێرگ". فڕینی بۆشایی ئاسمان ئێستا. لە ڕێکەوتی ٢٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢ ھێنراوە».

[12] «ئاژانسی بۆشایی ئاسمانی کەنەدا (٢ی ئایاری ٢٠١٣). "وەزیر مۆر پەردەی لەسەر پێشانگایەک لادا بۆ ئایکۆنی نیشتمانی بۆشایی ئاسمانی کەنەدا: کانادارم". ئاژانسی بۆشایی ئاسمانی کەنەدا». لە ڕەسەنەکە لە ٦ی ئایاری ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە.

[13] «"کانادارم نمایشکراوە: قۆڵی ڕۆبۆتی شاتل بۆشایی ئاسمان لە مۆزەخانەی کەنەدا پەردەی لەسەر لادرا". ٢ی ئایاری ٢٠١٣».

[14] «"دۆدڵی گووگڵ لە تەمەنی ٣١ ساڵیدا ڕێزی لە کەنەدارم دەگرێت". سی بی سی نیوز».

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]

[١٣]

[١٤]