ڕەخنە لە کتێبی پیرۆز
ڕەخنە لە کتێبی پیرۆز کاتێکە کە مرۆڤەکان کتێبی پیرۆز کە کتێبی پیرۆزی ئایینی مەسیحییە، پووچەڵ دەکەنەوە. زۆر کەس سەلماندوویانە کە کتێبی پیرۆز لە مێژوودا چەندین جار گۆڕانکاری بەسەردا ھاتووە و ھەڵەی زۆریان تێدا دۆزیوەتەوە.
نووسەر[دەستکاری]
ئەمڕۆ زانایانی کتێبی پیرۆز لەسەر ئەوە کۆکن کە زۆرینەی ڕەھای نووسەرانی کتێبەکانی کتێبی پیرۆز نەناسراون.[١] زۆربەیان بە بێ ناو نووسراون و تەنیا ھەندێک لە ٢٧ کتێبی پەیمانی نوێ باسی نووسەرێک دەکەن، ھەندێکیان لەلایەن کەسێکی ترەوە نووسراون جگە لەو نووسەرەی کە باسی لێوە کراوە.[٢] زانایان ناکۆکن کە ئایا پۆڵس «نامەکانی دیوترۆ-پاولی»ی نووسیوە و ئایا شیمۆن پەترۆس یەکەم نامەی پەترۆسی نووسیوە؛ ھەموو کتێبەکانی تری پەیمانی نوێ کە باسی نووسەرێک دەکەن بە ئەگەرێکی زۆرەوە ساختەن.[٢]
باسکردن[دەستکاری]
ئەلیزابێس ئەندەرسۆن، پرۆفیسۆری فەلسەفە و توێژینەوەی ژنان دەڵێت «کتێبی پیرۆز تاکە کتێبە کە ھەم فێرکاری باش و ھەم فێرکاری خراپ لەخۆدەگرێت»، و ئینجیل «لەگەڵ خۆیدا ناکۆکە».[٣]
ئەندەرسۆن ڕەخنە لەو فەرمانانە دەگرێت کە لە پەیمانی کۆن دا بە پیاوان دراوە، وەک: کوشتنی زیناکاران و ھاوڕەگەزبازان و «ئەو کەسانەی لە ڕۆژی شەممەدا کار دەکەن» (لێڤییەکان ٢٠:١٠؛ لاوییەکان ٢٠:١٣؛ دەرچوون ٣٥:٢، بە ڕێککەوت); بۆ ئەنجامدانی پاکتاوکردنی نەتەوەیی (دەرچوون ٣٤: ١١–١٤، لێڤییەکان ٢٦: ٧–٩); کۆمەڵکوژی بکەن (ژمارەکان ٢١: ٢–٣، ژمارەکان ٢١:٣٣–٣٥، دووبارەکردنەوەی دووبارە ٢:٢٦–٣٥، و یەشوع ١–١٢); و کوشتنی بەکۆمەڵەکانی تر.[٤] ھەروەھا ڕەخنەی لە کتێبی پیرۆز گیرا کە ڕێگەی بە کۆیلایەتی و لێدانی کۆیلە و دەستدرێژیکردنە سەر ژنە دیلەکان لە کاتی جەنگدا، فرەژنی (بۆ پیاوان)، کوشتنی دیلەکان و قوربانیکردنی منداڵ.[٤] ھەروەھا ڕەخنەی لە ئینجیل گیرا بەھۆی سزاکانییەوە، وەک کاتێک عیسا ٢٤ ھەزار ئیسرائیلی کوشت چونکە ھەندێکیان گوناھیان کرد (ژمارەکان ٢٥: ١–٩)، و ٧٠ ھەزار ئیسرائیلی کوشت بەھۆی گوناھی داود (٢ ساموئێل ٢٤: ١٠–١٥)، و دوو ورچیان نارد بۆ ئەوەی چل و دوو منداڵ بخۆن چونکە گاڵتەیان بە کەسێک دەکرد (٢ پاشاکان ٢: ٢٣–٢٤).[٥]
ڕەخنەگرێکی کتێبی پیرۆز ئیدیعای کردووە کە "عیسا پێمان دەڵێت کە ئەرکی ئەو ئەوەیە کە ئەندامانی خێزانەکە ڕقیان لە یەکتر بێت بۆ ئەوەی بتوانن خێزانەکەیان زیاتر خۆشبوێت" (مەتا ١٠: ٣٥-٣٧). عیسا لە "لووقا ١٤: ٢٦)دا فەرموویەتی "ئەگەر کەسێک بێتە لام و ڕقی لە دایک و باوک و ژن و منداڵ و خوشک و براکانی نەبێت - بەڵێ تەنانەت ژیانی خۆیشی - کەسێکی لەو جۆرە ناتوانێت شاگردی من بێت" لە "١ کۆرنتیەکان ١١ :3"، دەڵێت "بەڵام دەمەوێت بزانن کە سەری هەموو پیاوێک عیسا مەسیحە، سەری هەموو ژنێک مێردەکەیەتی، سەری عیسا مەسیحیش خودایە" لە "1 کۆرنتیەکان 14:34 -35"، دەڵێت "وەک لە هەموو کۆبوونەوەکانی پیرۆزەکاندا، ژنان دەبێت لە کڵێساکاندا بێدەنگ بن. ڕێگەیان پێنادرێت قسە بکەن، بەڵکو دەبێت وەک یاسا دەڵێت ملکەچ بن. ئەگەر ئافرەتان دەیانەوێت فێربن، با... لە ماڵەوە لە مێردەکانتان بپرسن." لە "١ تیمۆتێۆس ٢: ١١-١٢"دا دەڵێت "با ژنەکە بە بێدەنگی فێری هەموو ملکەچبوونێک بێت. ڕێگە نادەم هیچ ژنێک فێری بکات و دەسەڵاتی بەسەر پیاودا هەبێت؛ دەبێت بێدەنگ بن”.[٦] ھەروەھا لە ئینجیلی یۆحەنادا ھاتووە کە "کۆرپە و ھەرکەسێک کە ھەرگیز دەرفەتی گوێگرتن لە مەسیحی نەبووە، نەفرەتیان لێدەکرێت بۆ دۆزەخ".[٧]
سیمۆن بلاکبێرن، فەیلەسوفێکی بەریتانی و مەسیحی پێشوو، دەڵێت «دەتوانرێت کتێبی پیرۆز وەک پەیامێکی ڕق لێبوونەوە بخوێنرێتەوە دژی منداڵان، کەمئەندامانی دەروونی، ئاژەڵان، ژینگە، جیابووەکان، بێباوەڕان، کەسانی خاوەن خووی سێکسی جۆراوجۆر و ژنانی بەساڵاچوو».[٨]
ئەو ڕای گەیاند کە عیسا «تایفەگەرە» (مەتا ١٠: ٥–٦)، ڕەگەزپەرستە (مەتا ١٥: ٢٦ و مارک ٧: ٢٧)، و ھیچ بەھایەکی بە ژیانی ئاژەڵان دانەناوە (لووقا ٨: ٢٧–٣٣).[٩]
نموونەی دیکە کە ئەمڕۆ پرسیاریان لەسەرە بریتین لە پەسەندکردنی فرۆشتنی کچەکان بۆ کۆیلایەتی (دەرچوون ٢١: ٧)، پابەندبوون بە کوشتنی کەسێک کە لە ڕۆژی شەممەدا کاردەکات (دەرچوون ٣٥:٢)، فەرمانی کوشتنی ھەموو گەنجێکی نێر لە شەڕدا، و… ھەموو ژنەکان بکوژن جگە لە کچەکان، و کچەکان وەک کۆیلە سێکسییەکانتان بھێڵنەوە (ژمارەکان ٣١: ١٧–١٨)، و ڕەزامەندیدان بۆ بردنی ژنەکان و منداڵەکان و ئاژەڵەکان لە شاری دوژمنەکانتان (تەسنییە ٢٠:١٠ -١٤).[١٠]
دژایەتییەکان[دەستکاری]
لە پەیمانی نوێ کتێبی پیرۆزدا ناکۆکییەک هەیە لەسەر ئەوەی لەسەر خاچی عیسا نووسراوە. “مەتا ٢٧:٣٧” دەڵێت کە “نیشانەیەک لە سەرووی سەریعیسا دانرا، کە تۆمەتەکەی ڕادەگەیەندرا. نووسرابوو: ‘ئەمە عیسای پاشای جولەکەکانە.’” هەرچەندە لە “مارک ١٥:٢٦”دا، دەڵێت “ئاگادارینووسراوی تۆمەتەکەی لەسەری نووسراوە: ‘پاشای جولەکەکان’.” بەڵام لە "لووقا ٢٣:٣٨"دا هاتووە "ئاگادارییەکی نووسراو لە سەرەوەیئەودا هەبوو، کە دەیگوت: 'ئەمە پاشای جولەکەکانە'". و لە “یۆحەنا ١٩: ١٩”دا، دەڵێت “پیلاتۆس ناونیشانێکی نووسی و لەسەر خاچ داینا. نووسینەکەش ئەوە بوو، ‘عیسای ناسرەتی پاشای جولەکەکان’.”
لە کتێبی پیرۆزدا ناکۆکییەک هەیە لەسەر ئەوەی کە دوا قسەی عیسا چی بووە. لە "لووقا ٢٣:٤٦"دا، باس لەوە دەکات کە دوا قسەی عیسابریتی بووە لە "باوکە، ڕۆحم دەدەم بە دەستی تۆ". بەڵام لە “یۆحەنا ١٩:٣٠”دا، دوا قسەی عیسا بریتی بوو لە “تەواو”.
"مەتا ٤: ١" دەڵێت عیسا لەلایەن شەیتانەوە تاقیکرایەوە، لەکاتێکدا "یۆحەنا ١٤:٣٠" دەڵێت عیسا ناتوانێت لەلایەن شەیتانەوە تاقیبکرێتەوە.
لە "١ تیمۆتێۆس ٤:١" عیسا دەڵێت کە هەندێک ڕۆحی خراپ و جنۆکەکان وا لە هەندێک لە شوێنکەوتوانی عیسا دەکەن باوەڕ بەجێبهێڵن،بەڵام لە "یۆحەنا ١٠:٢٨"دا، عیسا دەڵێت کە کەس ناتوانێت شوێنکەوتووانی لێ دوور بخاتەوە.
لە “یۆحەنا ٣: ١٧”دا دەڵێت کە هەموو جیهان دەتوانرێت ڕزگاری بێت، بەڵام لە “پەیدابوون ١٤:١”دا، دەڵێت تەنها ١٤٤ هەزار پیاوی پاکیزەڕزگاریان دەبێت.
لە "یۆحەنا ١٨:٣٧"دا، دەڵێت عیسا هاتووە بۆ ئەوەی ڕاستی پیشانی هەمووان بدات، بەڵام لە "ڕۆمیان ١:٢٠"دا، دەڵێت کە ڕاستیهەمیشە دیار بووە، تەنانەت پێش عیساش.
خودابوونی عیسا[دەستکاری]
لە "مەتا ٤:١"دا، دەڵێت عیسا تاقیکرایەوە. لە "یاقوب ١:١٣"دا دەڵێت کە خودا تاقی ناکرێتەوە.
لە “یۆحەنا ١:٢٩”دا دەڵێت عیسا لەلایەن مرۆڤەکانەوە بینراوە، بەڵام لە “١ یۆحەنا ٤:١٢”دا دەڵێت خودا نابینرێت.
لە "ئەکەد ٢:٢٢"دا دەڵێت عیسا پیاوێکە، لەلایەن خوداوە نێردراوە. لە “ژمارەکان ٢٣:١٩” و لە “هۆشع ١١:٩”دا، دەڵێت خودا مرۆڤ نییە.
لە "عیبرانییەکان ٥:٩"دا دەڵێت عیسا دەبوو گەشە بکات و شتی نوێ فێربێت، بەڵام لە "ئیشایا ٤٠:٢٨"دا دەڵێت خودا پێویستی بە فێربووننییە چونکە هەموو شتێک دەزانێت.
لە “یۆحەنا ٤:٦”دا هاتووە کە عیسا ماندوو بووە، بەڵام لە “ئیشایا ٤٠:٢٨”دا دەڵێت خودا ناتوانێت ماندوو بێت.
لە “مارک ١٣:٣٢”دا، دەڵێت عیسا هەموو شتێکی نەزانیوە، بەڵام لە “ئیشایا ٤٦:٩”دا، دەڵێت خودا هەموو شتێک دەزانێت.
لە "١ کۆرنتیەکان ١٥:٣"دا، هاتووە کە عیسا مردووە، بەڵام لە "١ تیمۆتێۆس ١:١٧"دا، دەڵێت خودا ناتوانێت بمرێت.
"عیبرانییەکان ٥:٧" باس لەوە دەکات کە عیسا پێویستی بە ڕزگاربوون بووە، لە کاتێکدا "لووقا ١:٣٧" باس لەوە دەکات کە خودا پێویستیبە ڕزگاربوون نییە.
لە "مارک ٤:٣٨"دا، دەڵێت عیسا خەوتووە، بەڵام لە "زەبوری ١٢١:٤"دا، دەڵێت خودا هەرگیز ناخەوێت.
لە "یۆحەنا ٥:١٩"دا، دەڵێت عیسا بەهێزترین نییە، بەڵام لە "ئیشایا ٤٥:٧"دا، دەڵێت خودا بەهێزترینە.
ناتەبایی[دەستکاری]
لە کتێبی پیرۆزدا زۆر شوێن ھەیە کە ناتەبایی، وەک ئایەت و ناوی جیاواز بۆ یەک فەرمان، ڕیزبەندی جیاواز بۆ ھەمان ڕووداو، و گوناھەکان ڕێگەپێدراو دەبن، لە کاتێکدا کارێکی ڕێگەپێدراو دەبێتە گوناە.[١١][١٢]
بۆ نموونە زۆرێک لە وەشانی کتێبی پیرۆز باس لەوە دەکەن کە ئینجیلی مارک لە مارک ١٦:٨ کۆتایی ھاتووە، ھەرچەندە ئایەتەکانی مارک ١٦: ٩–٢٠ چەند سەد ساڵێک دواتر زیادکراون.[١٣][١٤][١٥]
کێشەی وەرگێڕان[دەستکاری]
ڕەنگە لەبەر خوێندنەوە، ڕوونی، یان ھۆکاری تر، وەرگێڕان ڕەنگە وشە یان پێکھاتەی ڕستەی جیاواز ھەڵبژێرن و ئەمەش کێشەی زۆری لە کتێبی پیرۆزدا دروست کردووە. زۆرێک لە وشەکانی زمانی ڕەسەن مانای قورسیان ھەیە بۆ وەرگێڕان، مشتومڕ لەسەر لێکدانەوەی دروست ڕوودەدات. ھەردوو زانایانی کتێبی پیرۆزی کۆن و مۆدێرن ھەریەکەیان لێکدانەوەی جیاوازیان ھەیە بۆ کتێبی پیرۆز لەسەر ئەمە دابەش بوون.[١٦][١٧][١٨][١٩]
سەرچاوەکان[دەستکاری]
- ^ Friedman, Richard Elliott (2019). Who Wrote the Bible?. New York: Simon and Schuster. p. 6. ISBN 978-1-5011-9240-1. Retrieved 11 August 2019.
- ^ ئ ا Bart D. Ehrman (2002). "16: Forgeries in the Name of Paul". Lost Christianities. University of North Carolina at Chapel Hill. Retrieved 15 July 2018. ١١ی ئابی ٢٠١٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ Anderson 2007, p. ٣٣٦.
- ^ ئ ا Anderson 2007, p. 337
- ^ Anderson 2007, pp. ٣٣٦–٣٣٧.
- ^ Anderson 2007, p. ٣٣٨.
- ^ Anderson 2007, p. ٣٣٩.
- ^ Blackburn 2001, p. ١٢.
- ^ Blackburn 2003, pp. 11–12: "Then the persona of Jesus in the Gospels has his fair share of moral quirks. He can be sectarian: 'Go not into the way of the Gentiles, and into any city of the Samaritans enter ye not. But go rather to the lost sheep of the house of Israel' (Matt. 10:5–6)."
- ^ Blackburn 2001, p. ١١.
- ^ "Contradictions from the Skeptic's Annotated Bible". Skepticsannotatedbible.com. Retrieved 2009-04-11.
- ^ Knight, George William, Howard Marshall, and W. Ward Gasque. The Pastoral Epistles: A Commentary on the Greek Text (New International Greek Testament Commentary). William. B. Eerdmans, 1997. ISBN 0-8028-2395-5 / 9780802823953
- ^ The Continuing Christian Need for Judaism, by John Shelby Spong, Christian Century September 26, 1979, p. 918. see http://www.religion-online.org/showarticle.asp?title=1256 2011-06-04 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە.
- ^ Amy-Jill Levine; Marianne Blickenstaff (2001). Feminist Companion to the New Testament and Early Christian Writings. A&C Black. p. 175. ISBN 978-0-8264-6333-3.
- ^ The Bible in the Syriac tradition, Sebastian P. Brock, p. 13
- ^ Day, John (24 January 1985). God's Conflict with the Dragon and the Sea: Echoes of a Canaanite Myth in the Old Testament. CUP Archive. ISBN 978-0-521-25600-1 – via Google Books.
- ^ Understanding Biblical Israel: a reexamination of the origins of monotheism, Stanley Ned Rosenbaum
- ^ The Jewish religion: a companion By Louis Jacobs, p. 251
