ڕیکاردۆ جیاکۆنی

**ڕیکاردۆ جیاکۆنی**
ڕیکاردۆ جیاکۆنی
لەدایکبوون	٦ی تشرینی یەکەمی ١٩٣١; جەنەوا
مردن	٩ی کانوونی دووەمی ٢٠١٨ (تەمەن ٨٧ ساڵ); سان دییگۆ
نەتەوە	ئیتاڵی-ئەمریکی
خەڵاتەکانی	میدالیای ئیلییۆت کرێسۆن (١٩٨٠); خەڵاتی دانی هاینمان بۆ فیزیای ئەستێرەیی (١٩٨١); خەڵاتی نۆبڵ لە فیزیا (٢٠٠٢);

ڕیکاردۆ جیاکۆنی ( بە ئیتاڵی: [rikˈkardo dʒakˈkoːni] لە دایک بووی ٦ی تشرینی یەکەمی ١٩٣١ – ٩ی کانوونی دووەمی ٢٠١٨ کۆچی دوایی) فیزیای فەلەکناسی ئیتاڵی-ئەمریکی خاوەنی خەڵاتی نۆبڵ بوو کە بناغەکانی فەلەکناسی تیشکی ئێکس دانا. مامۆستا بووە لە زانکۆی جۆنز هۆپکینز .

ژیاننامە[دەستکاری]

جیاکۆنی لە شاری جێنەوا لە ئیتاڵیا لەدایکبووە، خەڵاتی لۆریای لە بەشی فیزیای زانکۆی میلانۆ وەرگرتووە پێش ئەوەی بچێتە ئەمریکا بۆ ئەوەی کاری توێژینەوەی فیزیای ئەستێرەیی بکات. لە ساڵی ١٩٥٦دا، زەمالەی فولبرایت وای لێکرد بچێتە ئەمریکا بۆ هاوکاریکردن لەگەڵ مامۆستای فیزیا ئاڕ دبلیو تۆمپسۆن لە زانکۆی ئیندیانا .

بەو پێیەی تیشکی تیشکی ئێکس گەردوونی لەلایەن بەرگەهەوای زەویەوە هەڵدەمژرێت، بۆ فەلەکناسی تیشکی ئێکس، تەلەسکۆپی بنچینەیی بۆشایی ئاسمان پێویستە. جیاکۆنی خۆی بۆ ئەم کێشەیە بەکارهێنا، کاری لەسەر ئامێرەکانی فەلەکناسی تیشکی ئێکس کرد؛ لە ئامێری دۆزەرەوەی موشەکەوە لە کۆتاییەکانی ١٩٥٠ و سەرەتای شەستەکاندا، تا دەگاتە ئوهور سەتلایت, یەکەم مانگی دەستکردی فەلەکناسی تیشکی ئێکس کە بە دەوری خۆیدا دەسوڕێتەوە، لە ساڵانی ١٩٧٠دا. توێژینەوە پێشەنگەکانی جیاکۆنی لە ساڵی ١٩٧٨ بەردەوام بوو لەگەڵ ڕوانگەی ئەنیشتاین, یەکەم تەلەسکۆپی تیشکی ئێکس کە تەواو وێنەگرتن بوو کە خرایە بۆشایی ئاسمان، دواتر لەگەڵ ڕوانگەی تیشکی ئێکس چاندرا کە لە ساڵی ١٩٩٩ خرایە خوارەوە و تا ئێستاش کاردەکات. هەروەها جیاکۆنی شارەزایی خۆی لە بوارەکانی تری فەلەکناسیدا بەکارهێنا، بووە یەکەم بەڕێوەبەری هەمیشەیی (١٩٨١-١٩٩٣)ی پەیمانگای زانستی تەلەسکۆپی بۆشایی ئاسمان (سەنتەری کارەکانی زانستی تەلەسکۆپی بۆشایی ئاسمانی هابل )، دواتر بەڕێوەبەری گشتی ڕوانگەی باشووری ئەوروپا (ESO). ) لە ساڵی ١٩٩٣ تا ١٩٩٩، سەرپەرشتی دروستکردنی تەلەسکۆپی زۆر گەورەی کرد، ئەوکات سەرۆکی زانکۆکانی هاوبەش، ئینکۆ (١٩٩٩-٢٠٠٤) بەڕێوەبردنی ساڵانی سەرەتای ڕیزبەندی ALMA .

جیاکۆنی لە ساڵی ٢٠٠٢دا پشکێکی خەڵاتی نۆبڵی فیزیای پێبەخشرا "بەهۆی بەشداریکردنی پێشەنگ لە فیزیای ئەستێرەیی، کە بووەتە هۆی دۆزینەوەی سەرچاوەی تیشکی ئێکس گەردوونی ". ^[١] پشکەکانی دیکەی خەڵاتەکە لەو ساڵەدا بەخشرایە ماساتۆشی کۆشیبا و ڕیمۆند دەیڤس جونیۆر بۆ فەلەکناسی نیوترینۆ.

جیاکۆنی پۆستی مامۆستای فیزیا و فەلەکناسی (١٩٨٢-١٩٩٧) و مامۆستای توێژینەوە (لە ساڵی ١٩٩٨ تا مردنی لە ساڵی ٢٠١٨) لە زانکۆی جۆنز هۆپکینز وەرگرتووە ، و مامۆستای زانکۆ بووە. لە ساڵانی ٢٠٠٠دا لێکۆڵەری سەرەکی بووە بۆ پڕۆژەی گەورەی چاندرە دیپ فیڵد-باشوور لەگەڵ ڕوانگەی تیشکی ئێکس چاندرە لە ناسا . جیاکۆنی لە ٩ی کانوونی دووەمی ٢٠١٨ کۆچی دوایی کردووە ^[٢] ^[٣] ^[٤]

دەستکەوت و خەڵاتەکان[دەستکاری]

خەڵاتی هێلین بی وارنەر بۆ فەلەکناسی (١٩٦٦)
ئەندامی ئەکادیمیای نیشتمانی زانستەکان (١٩٧١) ^[٥]
ئەندامی ئەکادیمیای هونەر و زانستی ئەمریکی (١٩٧١) ^[٦]
مەدالیای بروس (١٩٨١) ^[٧]
هێنری نۆریس ڕوسیل وانەوتنەوە (١٩٨١)
خەڵاتی هاینمان (١٩٨١)
مەدالیای زێڕی کۆمەڵەی شاهانەی فەلەکناسی (١٩٨٢)
خەڵاتی گورگ لە فیزیا (١٩٨٧)
ئەندامی کۆمەڵەی فەلسەفی ئەمریکی (٢٠٠١) ^[٨]
خەڵاتی نۆبڵ لە فیزیا (٢٠٠٢)
مەدالیای نیشتمانی زانست (٢٠٠٣)
ئەستێرەی بچووک ٣٣٧١ جیاکۆنی

سەرچاوەکان[دەستکاری]

^ Nobel prize citation
^ Overbye, Dennis (2018-12-13). "Riccardo Giacconi, 87, Explorer of the Universe Through X-Rays, Dies". The New York Times.
^ [١] (بە ئیتالی)
^ "Nobel Prize-winning astrophysicist Riccardo Giacconi dies at 87". 2018-12-12.
^ "Riccardo Giacconi". www.nasonline.org. Retrieved 2021-10-15.
^ "Riccardo Giacconi". American Academy of Arts & Sciences (بە ئینگلیزی). Retrieved 2021-10-15.
^ Bruce Medal page
^ "APS Member History". search.amphilsoc.org. Retrieved 2021-10-15.

بەستەری دەرەکی[دەستکاری]

ڕیکاردۆ جیاکۆنی on Nobelprize.org including the Nobel Lecture December 8, 2002 The Dawn of X-Ray Astronomy

[NobelCitation-1] Nobel prize citation

[2] Overbye, Dennis (2018-12-13). "Riccardo Giacconi, 87, Explorer of the Universe Through X-Rays, Dies". The New York Times.

[3] [١] (بە ئیتالی)

[4] "Nobel Prize-winning astrophysicist Riccardo Giacconi dies at 87". 2018-12-12.

[5] "Riccardo Giacconi". www.nasonline.org. Retrieved 2021-10-15.

[6] "Riccardo Giacconi". American Academy of Arts & Sciences (بە ئینگلیزی). Retrieved 2021-10-15.

[Bruce-7] Bruce Medal page

[8] "APS Member History". search.amphilsoc.org. Retrieved 2021-10-15.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]