پێنجشەممە

پێنجشەممە شەشەمین ڕۆژی ھەفتە (ڕۆژژمێری کوردی).

ڕووداوەکان

• پێنجشەممەی ڕەش' لە جیهاندا: ئەوە 24ی تشرینی یەکەم 1929، و بەو ناوە ناونرا چونکە ئەو ڕۆژە بوو کە شەقامی وۆڵ] نیویۆرک قەیران ڕوویدا، و ڕێگەی بە قەیرانی ئابووری جیهانی.
• پێنجشەممەی ڕەش لە تونس: ڕۆژی 26ی ژانویە 1978، وەک چۆن لە لایەن یەکێتی گشتی کرێکارانی تونسەوە بڕیاری 1978 یە. وە بابەتەکە بە پێکدادان لە نێوان خۆپیشاندەران و هێزە ئەمنییەکان کۆتایی هات و باری نائاسایی ڕاگەیەندرا، کە تێیدا دە کەس کوژران.
• 'پێنجشەممەی ڕەش کوێت 2ی ئاب 1990 - هەروەها ناوی لێنرا چونکە ئەو ڕۆژە بوو کە لەشکرکێشی عێراق بۆ سەر دەوڵەتی کوێت و بیرەکان ڕوویدا (بیرەکانی نویسیب و ئەلئەحمەدی و کۆگاکانی بیر لە کەنارەکانی باکور سووتاون)ی ویلایەتی کوێت)، کە بووە هۆی پیسبوونی ئاوی کەنداوە و دروستبوونی هەورێکی ڕەش کە بۆ ماوەی زیاتر بەردەوام بوو لە دە کاتژمێری بەردەوام، کە بووە هۆی کەمی بینین لەو کاتەدا و ئاسمان دڵۆپە ڕەشەکانی دەباری، بۆیە پێی دەگوترا ڕۆژی ڕەش.

لە ئایینەکاندا

في الإسلام

پێنجشەممە، جگە لەوەی دووشەممە جێگەی تایبەتی هەیە لای موسڵمانان، بەو پێیەی ئارەزووی بەڕۆژووبوونیان دەکەن، پەیڕەوکردنی سوننەتی پێغەمبەر محمد، کاتێک هاتە ناو فەرموودە لە... فەرموودەی الترمذی و ابن مەجاح لە فەرموودەی ئەبو حورەیرەوە کە پێغەمبەر فەرموویەتی: بازرگانی ڕۆژانی دووشەممە و پێنجشەممەیە، بۆیە زۆرم پێ خۆشە کارەکانم پێشکەش بکرێن لەکاتێکدا بەڕۆژووم”.

واتە: لە ئیمامیە، تفسیر نور الثقلاین فەرموویەتی:»» لە کتێبی ئیلال الشراعی بە زنجیرەی گواستنەوەی بۆ عەبدوڵڵا بن یەزید بن سەلام کە وتی بۆ پێغەمبەری خودا، دوعای خودا لەسەر ئەو و خێزانەکەی بێت، کاتێک پرسیاری لێکرد دەربارەی ڕۆژەکان: پێنجشەممە؟ فەرمووی: پێنجەمین ڕۆژی دونیایە، وە ڕۆژی ئەنیسە کە تیایدا ئیبلیس نەفرەتی لێکرا و ئیدریس تێیدا بەرزکرایەوە، وە فەرموودەکە درێژە و پێویستیمان لێ فێربوو.

لە مەسیحیدا

لە نەریتی مەسیحیدا، پێنجشەممەی ماوندی یان پێنجشەممەی پیرۆز پێنجشەممەی پێش ئێستەرە — ئەو ڕۆژەی کە دوا ئێوارەخوان ڕوویدا. هەروەها لە بەریتانیا بە "پێنجشەممەی تەواو" ناسراوە، بە شێوەیەکی نەریتی ڕۆژێکی پاککردنەوە و دابەشکردنی پارەی ماوندییە لەوێ. پێنجشەممەی پیرۆز بەشێکە لە هەفتەی پیرۆز.

لە کڵێسای ئۆرتۆدۆکسی ڕۆژهەڵات. ڕۆژانی پێنجشەممە تایبەتە بە نێردراوان و نیکۆلاسی پیرۆز. ئۆکتۆیکۆس سروودەکانی لەسەر ئەم بابەتانە لەخۆدەگرێت، کە لە خولێکی هەشت هەفتەیدا ڕێکخراون، کە لە ڕۆژانی پێنجشەممەدا بە درێژایی ساڵ دەوترێنەوە. لە کۆتایی خزمەتە ئیلاهییەکان ڕۆژی پێنجشەممە، دەرکردن بەم وشانە دەست پێدەکات: "مەسیح خودای ڕاستەقینەمان، لە ڕێگەی شەفاعەت پاکترینەکانی دایک، لە نێردراوانی پیرۆز و شکۆمەند و هەموو ستایش، لە باوکمان لە نێوان قەدیس نیکۆلاس، قەشە سەرەکی لە میرا لە لیسیا، سەرسوڕهێنەر-کار...”

پێنجشەممەی بەرزبوونەوە ٤٠ ڕۆژ دوای جەژنی ئیستەرە، کاتێک مەسیح بەرزبووەوە بۆ بەهەشت.

ئاینی جولەکە

لە ئاینی جولەکەدا، ڕۆژانی پێنجشەممە بە ڕۆژانی بەختەوەر دادەنرێت بۆ ڕۆژووگرتن. دیداش زوو هۆشداری دا مەسیحییەکان کە پێنجشەممە بەڕۆژوو نەبن بۆ ئەوەی دوور بکەونەوە لە جولەکەکردن، و لەبری ئەوە پێشنیاری هەینییان کرد.

لە ئایینی جوولەکەدا تەورات بەیانیانی پێنجشەممە لەبەردەم خەڵکدا دەخوێندرێتەوە، و لە پێنجشەممەدا نوێژی تەوبەی تایبەت دەکرێت، مەگەر بۆنەیەکی تایبەت بۆ بەختەوەری هەبێت کە هەڵبوەشێنێتەوە.

کلتووری باو

• لە قافیەی نەمامگەدا، "منداڵەکەی دووشەممە"، "منداڵەکەی پێنجشەممە زۆر دوور ماوە".
• لە هەندێک ئامادەیی لە ئەمریکا لە ماوەی ساڵانی ١٩٥٠ و ١٩٦٠دا، دەنگۆی ئەوە دەگوترا کە ئەگەر کەسێک لە ڕۆژانی پێنجشەممەدا سەوز لەبەر بکات، ئەوە مانای ئەوەیە کە ئەو... یان ئەو هاوڕەگەزباز یان لەشفرۆش.
• پێنجشەممە ڕۆژی تیروپشکی قۆناغی دووەمە لە جامی خولی ئینگلیزی.
• پێنجشەممەی سوپەر ڕووداوێکی ساڵانەی بانگەشەکردنە لە پیشەسازی بڵاوکردنەوەدا هەروەها ڕۆژێکی گرنگە لە هەڵبژاردنەکانی بەریتانیا (بڕوانە سەرەوە).

ئەدەبیات

• گابریل سایم، کارەکتەری سەرەکی، نازناوی پێنجشەممەی پێبەخشرا لە [[گ. ڕۆمانی ئەو پیاوەی پێنجشەممە بووی ک.چێستەرتۆن]] (١٩٠٨).
• ڕۆژی سەرەکی لە پێنجشەممەی شیرین (١٩٥٤) (درێژەی ڕۆمانی جۆن شتاینبێکی Cannery Row (١٩٤٥) )، نووسەر ڕوونی دەکاتەوە، ڕۆژێکە دوای چوارشەممەی لوسی و ڕۆژێک پێش هەینی چاوەڕوانی.
• لە فیلمی ڕێبەری هیتچیکەر بۆ گالاکسی لە نووسینی دۆگلاس ئادەمزدا، کارەکتەری ئارسەر دێنت دەڵێت: "دەبێت ئەمە پێنجشەممە بێت. هەرگیز نەمتوانی هێڵی پێنجشەممە بەدەست بهێنم". دوای چەند خولەکێک هەسارەی زەوی لەناو دەچێت. لە کتێبێکی تری دۆگلاس ئادەمز، The Long Dark Tea-time of the Soul (1988)، یەکێک لە کارەکتەرەکان بە کارەکتەری تۆر کە بە ناوی ئەو ڕۆژەوە ناوی لێنراوە دەڵێت: "من بەکارناهێنم". بۆ بەسەربردنی ئێوارە لەگەڵ کەسێک کە ڕۆژێکی تەواوی بە ناوی ئەوانەوە ناونراوە".
• لە بەرهەمی کرۆس میدیا خەیاڵی پێنجشەممە لەلایەن ڕیچارد جەیمس ئالن و کارین پیرلمان، پێنجشەممە کارەکتەری سەرەکییە، ژنێک کە هەوڵدەدات فێڵ لە خولەکەدا بکات لە جەستەبوونەوە بۆ بەدەستهێنانی فۆرمێک لە ژیانێکی هەتاهەتایی. خەیاڵی پێنجشەممە بەرهەمێکی شانۆیی، کتێبێک، فیلمێک و جیهانێکی سێ ڕەهەندی غوڵامکردنی ئۆنلاین بووە لە ژیانی دووەم.
• پێنجشەممەی داهاتوو کارەکتەری ناوەندی زنجیرەیەک ڕۆمانی جاسپەر فۆرد.
• لە زنجیرە بەناوبانگەکەی کلیلەکانی شانشینیی گارس نیکسدا، پێنجشەممە دژبەرێکە، ژەنەراڵێکی توندوتیژە کە کەسایەتیکردنی ڕۆژی ڕاستەقینە.
• بەپێی پێشبینی نۆستراداموس' (سەدەی یەکەم، چوارەمی ٥٠)، سەرکردەیەکی بەهێز (بەڵام بە پێچەوانەوە نەناسراو) کە هەڕەشە لە "ڕۆژهەڵات" دەکات لە سێ نیشانەی ئاو لەدایک دەبێت و پێنجشەممە وەک جەژنەکەی وەردەگرێت day.

سینەما

• پێنجشەممە (فیلمی ١٩٩٨) فیلمێکە کە تۆماس جین ڕۆڵی سەرەکی تێدا دەگێڕێت، باس لە ڕۆژی بازرگانێکی ماددە هۆشبەرەکان دەکات کە ڕاستەوخۆ ڕۆشتووە، کە دەگەڕێتەوە ناو شێوازی ژیانی کۆنەکەی.
• پێنجشەممە (١٩٦٣)، فیلمێکی ئیتاڵییە.

مۆسیقا

• نیوەڕۆی پێنجشەممە ئەلبوومێکی ساڵی ١٩٨٥ی مۆسیقاژەنی ئامبیێنتی بەریتانی برایان ئینۆە کە پێکهاتووە لە یەک ئاواز کە ٦٠ خولەکی خایاندووە. دەنگی ڕێکخراوە بۆ بەرهەمهێنانێکی ڤیدیۆیی بە هەمان ناونیشان کە لە ساڵی ١٩٨٤ دروستکراوە.
• Donnerstag aus Licht (پێنجشەممە لە Light) ئۆپێرایەکی Karlheinz Stockhausenە.
• پێنجشەممە گرووپێکی پۆست هاردکۆرە لە شاری نیو برونسویکی ویلایەتی نیوجرسی و لە ساڵی ١٩٩٧ پێکهاتووە.
• "منداڵەکەی پێنجشەممە" گۆرانییەکە دەیڤید بۆوی لە ئەلبوومی کاتژمێرەکان...(١٩٩٩).
• "منداڵەکەی پێنجشەممە" گۆرانییەکی کامێلیۆنەکانە لەسەر سیناریۆی پردەکە (١٩٨٣).
• "ئۆتلۆک بۆ پێنجشەممە" لە نیوزلەندا بۆ دەیڤ دۆبین بەناوبانگ بوو.
• Thursday (mixtape)" ناوی میکس تەیپە لەلایەن هونەرمەندی R&B The Weeknd کە لە ساڵی ٢٠١١ بڵاوکرایەوە.