پریزم

پریزم
پریزم
بابەتی لاوەکی	global surveillance disclosures (2013–present)
خاوەن	دەزگای ئاسایشی نەتەوەیی
ڕێکەوتی دەستپێکردن	١ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧
بەکارهێنەر	دەزگای ئاسایشی نەتەوەیی
	لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

پریزم (بە ئینگلیزی: PRISM) بەرنامەیەکی سیخوڕی دیجیتاڵی زۆر نھێنییە کە لە ساڵی ٢٠٠٧ەوە لەلایەن دەزگای ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا بەڕێوەدەبرێت.^[١] ^[٢] ^[٣] پریزم ناوێکی خوازراوە کە بۆ ھەوڵەکانی کۆمەڵەکە دراوە و ناوی فەرمی US-984XNە.^[٤] ^[٥]

لە مانگی حوزەیرانی ٢٠١٣ ئێدوارد سنۆودن، بریکارێکی گرێبەست بۆ دەزگای ئاسایشی نەتەوەیی، بەڵگەنامەکانی دزەپێکرد کە پریزم وەک نەرمەکاڵایەک وەسف دەکرێت کە چاودێری قووڵی پەیوەندییە ڕاستەوخۆکان و زانیارییە ھەڵگیراوەکان دەکات. ڕێگە دەدات بۆ بە ئامانجکردنی ھەر کڕیارێکی کۆمپانیایەک کە بەشدارە لە بەرنامەی پریزم، ئەگەر ئەم کڕیارە لە دەرەوەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا نیشتەجێ بێت، یان ھاووڵاتییەکی ئەمریکی بێت و پەیوەندییەکانی ناوەڕۆکی ماڵپەڕ بۆ کەسانی دەرەوەی ئەمریکا لەخۆدەگرێت. دەوترێت ئەو داتایانەی پریزم دەتوانێت بەدەستی بھێنێت بریتین لە ئیمەیڵ، چاتی ڤیدیۆ و دەنگ، وێنە، پەیوەندی دەنگی ئایپی، گواستنەوەی پەڕوەند ^(فایل)، ئاگادارکردنەوەی چوونەژوورەوە و وردەکاری تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان.

ئەم بەرنامەیە دەسەڵاتی بە دەزگای ھەواڵگری ئەمریکا داوە کە بتوانێت بچێتە ناو نامەی ئەلیکترۆنی و چاتی ئەلیکترۆنی و پەیوەندی دەنگی و بەڵگەنامەکانی دیکەی خەڵکی دەرەوە و ناوخۆی ئەمریکا. بەڵگەنامە دزەپێکراوەکان ئاشکرایان کردووە کە دەزگای ئاسایشی نەتەوەیی توانی ڕاستەوخۆ بچێتە ناو ڕاژەکارە تایبەتەکانی ھەریەک لە کۆمپانیا خزمەتگوزارییە ئەمریکییەکان کە بریتین لە مایکرۆسۆفت، یاھوو، گووگڵ، ئەپڵ، فەیسبووک، یووتیووب، سکایپ، ئەی ئۆ ئێڵ و پاڵتۆک. جگە لە پەیوەندی ئەلیکترۆنی و ئەو پەڕوەندانەی کە لەناو ڕاژەکاری کۆمپیوتەردا ھەڵگیراون، زانیارییە دزەپێکراوەکانیش ئاشکرایان کردووە کە دەزگای ھەواڵگری بە ھێڵەکانی ڤێریزۆن سیخوڕی بەسەر پەیوەندییە تەلەفۆنییەکانی دەیان ملیۆن ئەمریکیدا دەکات.

سەرچاوەکان

^ «بريسم، أكبر برنامج تجسس أمريكي في تاريخ الإنترنت ». البوابة العربية للأخبار التقنية. 07-06-2013. لە ڕەسەنەکە لە ١٥ی ئابی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە 10-06-2013 ھێنراوە. {{cite news}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)
^ «U.S. intelligence mining data from nine U.S. Internet companies in broad secret program». ٦ی حوزەیرانی ٢٠١٣. لە ٦ی حوزەیرانی ٢٠١٣ ھێنراوە.
^ «U.S. says it gathers online data abroad». New York Times. June 6, 2013. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
^ «GOVERNMENT: 11 THINGS YOU NEED TO KNOW ABOUT U.S. DOMESTIC SPYING». The Blaze, Inc. ٧ی حوزەیرانی ٢٠١٣. لە ڕەسەنەکە لە ٢١ی ئەیلوولی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی تەممووزی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
^ «NSA Reportedly Mines Servers Of U.S. Internet Firms For Data». NPR. ٦ی حوزەیرانی ٢٠١٣.

[بوابة.أكبر-1] «بريسم، أكبر برنامج تجسس أمريكي في تاريخ الإنترنت ». البوابة العربية للأخبار التقنية. 07-06-2013. لە ڕەسەنەکە لە ١٥ی ئابی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە 10-06-2013 ھێنراوە. {{cite news}}: زیاتر لە یەک دانە لە |ناونیشانی ئەرشیڤ= و |archive-url= دیاری کراوە (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی); پارامەتری نەناسراوی |dead-url= چاوپۆشیی لێ کرا (|url-status= پێشنیار کراوە) (یارمەتی)

[WaPo1-2] «U.S. intelligence mining data from nine U.S. Internet companies in broad secret program». ٦ی حوزەیرانی ٢٠١٣. لە ٦ی حوزەیرانی ٢٠١٣ ھێنراوە.

[nytsavage060613-3] «U.S. says it gathers online data abroad». New York Times. June 6, 2013. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)

[4] «GOVERNMENT: 11 THINGS YOU NEED TO KNOW ABOUT U.S. DOMESTIC SPYING». The Blaze, Inc. ٧ی حوزەیرانی ٢٠١٣. لە ڕەسەنەکە لە ٢١ی ئەیلوولی ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی تەممووزی ٢٠٢٣ ھێنراوە.

[5] «NSA Reportedly Mines Servers Of U.S. Internet Firms For Data». NPR. ٦ی حوزەیرانی ٢٠١٣.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]