ویلایەتەکان و دەڤەرە یەکگرتووەکانی ھیندستان
| ویلایەتەکان و دەڤەرە یەکگرتووەکانی ھیندستان | |
|---|---|
| لقی | administrative territorial entity of India، first-level administrative division، constituent state، statistical territorial entity of India |
| وڵات | ھیندستان |
| جێگەی دەگرێتەوە | presidencies and provinces of British India |
ھیندستان یەکێتییەکی فیدراڵییە کە ٢٨ ویلایەت و ٨ ناوچەی یەکگرتوو لە خۆدەگرێت،[١] کۆی گشتیان ٣٦ ویلایەتە. ھەر یەک لەم ویلایەتانە دابەش کراون بۆ یەکە و بەشی کارگێڕی بچووکتر.
مێژوو
[دەستکاری]پێش سەربەخۆ بوونی
[دەستکاری]سێگۆشەی ھیندستان بە درێژایی مێژوو لەلایەن چەندین نەتەوە و ڕەگەزی جیاواز فەرمانڕەوایی کراوە، و ھەریەکێک لەم ڕەگەزانە شوێنەوار و پەنجەمۆری سیاسەتی خۆی جێھێشتووە لە دابەشکردنی کارگێری ناوچەکە و سەپاندنی دەسەڵات.[٢][٣][٤][٥][٦][٧][٨][٩][١٠][١١] ڕاجی بەریتانی لەدەسەڵاتی ماوە کە فەرمانڕەوای موغال بوو. لەو ساتدا ھندستان دابەش ببوو بەسەر چەند پارێزگایەک (کە پێی دەگوترا سەرۆکایەتییەکان)، ڕاستەوخۆ لەلایەن بەریتانیاو و دەوڵەتی شازادەوە بەڕێوەدەبرا، کە بە شێوەیەکی فەرمی لەلایەن میرێکی ناوخۆیی یان ڕاجای دڵسۆز بە ئیمپراتۆرییەتی بەریتانیاوە دەستی بەسەرداگیرابوو.
١٩٥٠–١٩٤٧
[دەستکاری]لەنێوان ساڵانی ١٩٤٧ و ١٩٥٠ ناوچە ویلایەتییەکانی میری لە ڕووی سیاسییەوە یەکخرابوون لە نێو یەکییەتی ھیند. زۆربەیان یەکیان گرتبوو کە لە پارێزگایەکانی ئێستادا بەدیار دەکەوێ، ئەوانی تر لەژێر پارێزگایەکانی نوێوە ڕێکخرا بوون، لەمانە: ڕاجستان، ھیماچال پرادش، مادیا بھارات، و ڤیندیا پرادش، کە لە چەندین ویلایەتی میری پێکھاتووە، ژمارەیەکی کەمیان، کە ئەمانەن میسۆر و حەیدەراوا و بوپاڵ و بیلاسپور بوون بە پارێزگای سەربەخۆ. دەستووری نوێی ھیندستان کە لە ٢٦ی کانوونی دووەمی ١٩٥٠دا ھاتە سەر کار، ھیندستانی کردە کۆمارێکی دێموکراتی دەسەڵاتدار. کۆماری ھیندستان نوێ بە «یەکێتی ویلایەتەکان» ڕاگەیەندرا.[١٢]دەستووری ساڵی ١٩٥٠ جیاکراوەتەوە لەنێوان سێ ویلایەتی سەرەکی.
ویلایەتی بەشی (A)، کە حوکمرەوانی پارێزگایەکانی ھەرێمی پێشووی ھیندستانی بەریتانی بوون، لەلایەن پارێزگاری ھەڵبژێردراو و ئەنجومەنی یاسادانانی دەوڵەتەوە بەڕێوەدەبران. نۆ بەشی A ویلایەتەکان بریتی بوون لە:
- ئەسام (پێشتر ھەرێمی ئەسام)،
- بیھار (ھەرێمی بیھاری پێشوو)،
- بۆمبای (ھەرێمی بۆمبای پێشوو)،
- پەنجابی ڕۆژھەڵات (ھەرێمی پەنجابی پێشوو)،
- مەدحیا پرادش (ناوەندی و بێراری ھەرێمی پێشوو)،
- مەدراس (ھەرێمی مدراسی پێشوو)،
- ئۆریسا (ھەرێمی ئۆریسا)
- ئوتار پرادش (ھەرێمەکانی یەکگرتووەکانی پێشوو بوو) و
- ڕۆژاوای بەنگال (ھەرێمی بەنگالی پێشوو).
ھەشت ویلایەتی بەشی (ب) ویلایەتی میری پێشوو یان کۆمەڵەیەک بوون لە ویلایەتە میرییەکان، لەلایەن ڕاجپراموکەوە بەڕێوە دەبران، کەبە شێوەیەکی ئاسایی فەرمانڕەوای دەوڵەتێکی پێکھێنەرا و یاسادانانێکی ھەڵبژێردراو بوو. ڕاجپامۆخ لەلایەن سەرۆکی ھیندستانەوە دەستنیشان کرابوو. ویلایەتەکانی بەشی B بریتی بوون لە::
- حەیدەراوا (ویلایەتی میرنشینی حەیدەراوا)
- جامو و کەشمیر (پێشتر ویلایەتی میرنشینی جامو و کەشمیر)،
- مەدحیا بھارت (ناوەندی برێکاری ھیندستانی پێشوو)،
- میسۆر (ویلایەتی میرنشینی میسۆری پێشوو)،
- پاتیالیا و یەکێتی ویلایەتەکانی ڕۆژھەڵاتی پەنجاب (PEPSU)،
- ڕاجستان (برێکاری ڕاجپوتانای پێشوو)،
- سووراشترا (بارودا، ڕۆژاوای ھیندستان و برێکاری یلایەتەکانی گوجەرات پێشوو) و
- تراڤانکۆر-کۆچین (ویلایەتی میرنشینی تراڤانکۆر و ویلایەتی میرنشینی کۆچین)
دە ویلایەتی بەشی س ھەردوو ھەرێم سەرۆکی کاربەدەستی پێشووی ھەرێم و ھەندێک ویلایەتی میری گرتەوە لەگەڵ ھەریەکەیان لەلایەن سەرۆکی کاربەدەدست کە لەلایەن سەرۆکی ھیندستانەوە دیاری کرابوو بەڕێوە دەبردرا. ویلایەتەکانی بەشی س بریتی بوون لە:
- ئەجمەر (ھەرێمی عەجمەر- مەرواری پێشوو)،
- باوپاڵ (ویلایەتی میری بووپاڵی پێشوو)،
- بیلاسپور (ویلایەتی میری بیلاسپوری پێشوو)
- ویلایەتی کۆرگ (ھەرێمی کۆرگی پێشوو)،
- دەلھی،
- ھیماچال پرادش،
- کووتچ (میرنشینی کووتچ ی پێشوو)،
- مانیپور (میرنشینی مانیپوری پێشوو)
- تریپورا (میرنشینی تریپورای پێشوو) و
- ڤیندیا پرادش (ناوەندی برێکاری ھیند پێشوو).
- تاکە ویلایەتی بەشی د دوورگەکانی ئەندامەن و نیکۆبەر بوو کە لەلایەن ئەفسەرێکی حوکمی بەرێوە دەبرا پارێزگارەوە بەڕێوەدەبردرا کە لەلایەن حکوومەتی یەکگرتووەوە دانرابوو.
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ DelhiAugust 5. «States and Union Territories» (بە ئینگلیزی). Know India Programme. لە ڕەسەنەکە لە ١٨ی ئابی ٢٠١٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی نیسانی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
{{cite web}}:|archive-date=/|archive-url=timestamp mismatch; 2017-08-18 suggested (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ناوە ژمارەیییەکان: authors list (بەستەر) - ^ Krishna Reddy (2003). Indian History. New Delhi: Tata McGraw Hill. ISBN 978-0-07-048369-9.
- ^ Ramesh Chandra Majumdar (1977). Ancient India. Motilal Banarsidass Publishers. ISBN 978-81-208-0436-4.
- ^ Romila Thapar (1966). A History of India: Part 1.
- ^ V.D. Mahajan (2007). History of medieval India (10th ed.). New Delhi: S Chand. pp. 121, 122. ISBN 978-8121903646.
- ^ A History of India Volume 1. Moscow, USSR: Progress Publishers. 1979.
- ^ Gupta Dynasty – MSN Encarta. لە ڕەسەنەکە لە ٢٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite encyclopedia}}: زیاتر لە یەک دانە لە|ناونیشانی ئەرشیڤ=و|archive-url=دیاری کراوە (یارمەتی) - ^ «India – Historical Setting – The Classical Age – Gupta and Harsha». Historymedren.about.com. ٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٩. لە ڕەسەنەکە لە ١٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٦ی ئایاری ٢٠١٠ ھێنراوە.
- ^ Nilakanta Sastri، K.A. (2002) [1955]. A history of South India from prehistoric times to the fall of Vijayanagar. New Delhi: Indian Branch, Oxford University Press. p. 239. ISBN 978-0-19-560686-7.
- ^ «Regional states, c. 1700–1850». Encyclopædia Britannica, Inc.
- ^ Grewal، J. S. (1990). «Chapter 6: The Sikh empire (1799–1849)». The Sikh empire (1799–1849). The New Cambridge History of India. Vol. The Sikhs of the Punjab. Cambridge University Press. لە ڕەسەنەکە لە ١٦ی شوباتی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite book}}: زیاتر لە یەک دانە لە|ناونیشانی ئەرشیڤ=و|archive-url=دیاری کراوە (یارمەتی) - ^ «Article 1». Constitution of India. لە ڕەسەنەکە لە ٢ی نیسانی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.
{{cite book}}: زیاتر لە یەک دانە لە|ناونیشانی ئەرشیڤ=و|archive-url=دیاری کراوە (یارمەتی)
 |
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە ویلایەتەکان و دەڤەرە یەکگرتووەکانی ھیندستان تێدایە. |