سەرمایەداریی چاودێری

سەرمایەداریی چاودێری چەمکێکە لە ئابووری سیاسیدا کە ئاماژەیە بۆ کۆکردنەوە و بە کاڵاکردنی بەربڵاوی زانیارییە کەسییەکان لەلایەن کۆمپانیاکانەوە. ئەم دیاردەیە جیاوازە لە چاودێری حکومەت, هەرچەندە ئەو دووانە دەتوانن یەکتر بەهێز بکەن. چەمکی سەرمایەداریی چاودێری، وەک لەلایەن شۆشانا زوبۆفەوە باسکراوە، بەهۆی هاندانێکی قازانجەوە دەجووڵێتەوە، و لەوەوە سەری هەڵدا کە کۆمپانیاکانی ڕیکلام، بە پێشەوایەتی خزمەتگوزاری ئەدۆردزی گووگڵ، ئەگەرەکانی بەکارهێنانی زانیاری کەسییان بینی بۆ بە ئامانجگرتنی بەکارهێنەران بە شێوەیەکی کتومتتر وەک لەوەی دەکرا.^[١]

زیادبوونی کۆکردنەوەی زانیاری ڕەنگە سوودی جۆراوجۆری هەبێت بۆ تاک و کۆمەڵگا وەک خۆ-باشترکردن (پێوانی خوود)،^[٢] باشکردنی کۆمەڵایەتی (وەک لەلایەن شارە زیرەکەکانەوە) و خزمەتگوزارییە باشکراوەکان (لەوانەش بەرنامە جۆراوجۆرەکانی وێب). بەڵام لەگەڵ ئەوەی سەرمایەداری بووەتە جێگای جەختکردنەوە لەسەر فراوانکردنی ئەو ڕێژەیەی ژیانی کۆمەڵایەتی کە کراوەیە بۆ کۆکردنەوەی زانیاری و پرۆسێسکردنی زانیاری، ^[٢] ئەمانە ڕەنگە کاریگەرییەکی بەرچاویان هەبێت بۆ لاوازکردن و کۆنترۆڵکردنی کۆمەڵگا و هەروەها بۆ بابەتی زانیاری کەسیی.

بیردۆز

شۆشانا زوبۆف

لە تیۆری زوبۆفدا سەرمایەداریی چاودێری فۆرمێکی بازاڕی نوێیە و لۆژیکێکی تایبەتی کەڵەکەبوونی سەرمایەدارییە. لە وتارەکەیدا لە ساڵی ٢٠١٤دا بەیاننامەیەکی دیجیتاڵی: داتا گەورەکان وەک سەرمایەداری چاودێری، تایبەتمەندیەکەی وەک "جۆرێکی ڕیشەیی و دەرهێنراوی سەرمایەداری زانیاری" تایبەتمەند کردووە کە لەسەر بنەمای کاڵاکردنی "واقیع" و گۆڕینی بۆ داتای ڕەفتاری بۆ شیکاری و فرۆشتن دامەزراوە. ^[٣] ^[٤] ^[٥]

زوبۆف لە وتارێکی دواتریدا لە ساڵی ٢٠١٥ کاریگەرییە کۆمەڵایەتییەکانی ئەم "بازدانە" لە سەرمایەداریدا شیکردەوە. ئەو جیاوازی کرد لەنێوان "سەروەت و سامانی چاودێری"، "سەرمایەی چاودێری" و "سەرمایەداریی چاودێری" و پشتبەستنیان بە تەلارسازییەکی جیهانی نێوەندگیری بە کۆمپیوتەر کە ناوی دەنێت "ئەویترە گەورە" لەسەر بیرۆکەکەی ئۆروێڵ کە "برا گەورە"یە، دەربڕینێکی نوێی دابەشکراو و تاڕادەیەکی زۆر بێ کێبڕکێی دەسەڵات کە میکانیزمی شاراوەی دەرهێنان، کاڵاکردن، و کۆنترۆڵکردن پێکدەهێنێت کە هەڕەشە لە بەها سەرەکییەکانی وەک ئازادی، دیموکراسی، و تایبەتمەندی دەکات. ^[٦] ^[٢]

بە بڕوای زوبۆف، سەرمایەداریی چاودێری لە گووگڵ و دواتر لە فەیسبووک پێشەنگایەتی کراوە، بە هەمان شێوەی کە سەرمایەداری بەرهەمهێنانی بەکۆمەڵ و بەڕێوەبردن سەدەیەک پێشتر لە کۆمپانیای فۆرد و جێنێراڵ مۆتۆرز پێشەنگ بووە و ئێستا سەرمایەداریی چاودێری بووەتە فۆڕمی باڵادەستی سەرمایەداری زانیاری.^[٧]

سەرچاوەکان

^ Zuboff، Shoshana (January 2019). «Surveillance Capitalism and the Challenge of Collective Action». New Labor Forum. 28 (1): 10–29. doi:10.1177/1095796018819461. ISSN 1095-7960.
^ ^ئ ^ا ^ب Couldry، Nick (٢٣ی ئەیلوولی ٢٠١٦). «The price of connection: 'surveillance capitalism'» (بە ئینگلیزی). The Conversation. لە ٢٠ی ئایاری ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی شوباتی ٢٠١٧ ھێنراوە. ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی <ref>ی ھەڵە؛ ناوی «theconversation1» زیاتر لە یەک جار پێناسە کراوە لەگەڵ ناوەڕۆکی جیاوازدا
^ Zuboff، Shoshana (15 September 2014). «A Digital Declaration: Big Data as Surveillance Capitalism». FAZ.NET (بە ئەڵمانی). ISSN 0174-4909. لە ڕەسەنەکە لە 22 June 2020 ئەرشیڤ کراوە. لە 28 August 2018 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date=، |date=، و |archive-date= (یارمەتی)
^ Powles، Julia (٢ی ئایاری ٢٠١٦). «Google and Microsoft have made a pact to protect surveillance capitalism». The Guardian. لە ٣٠ی ئایاری ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی شوباتی ٢٠١٧ ھێنراوە.
^ «The Unlikely Activists Who Took On Silicon Valley — and Won». New York Times (بە ئینگلیزی). 14 August 2018. لە ڕەسەنەکە لە 7 June 2020 ئەرشیڤ کراوە. لە 28 August 2018 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date=، |date=، و |archive-date= (یارمەتی)
^ Zuboff، Shoshana (4 April 2015). «Big other: surveillance capitalism and the prospects of an information civilization». Journal of Information Technology (بە ئینگلیزی). 30 (1): 75–89. doi:10.1057/jit.2015.5. ISSN 0268-3962. SSRN 2594754. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
^ Zuboff، Shoshana (5 March 2016). «Google as a Fortune Teller: The Secrets of Surveillance Capitalism». Faz.net. Frankfurter Allgemeine Zeitung. لە ڕەسەنەکە لە 11 February 2017 ئەرشیڤ کراوە. لە 9 February 2017 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date=، |date=، و |archive-date= (یارمەتی)

[:3-1] Zuboff، Shoshana (January 2019). «Surveillance Capitalism and the Challenge of Collective Action». New Labor Forum. 28 (1): 10–29. doi:10.1177/1095796018819461. ISSN 1095-7960.

[theconversation1-2] ئ ^ا ^ب Couldry، Nick (٢٣ی ئەیلوولی ٢٠١٦). «The price of connection: 'surveillance capitalism'» (بە ئینگلیزی). The Conversation. لە ٢٠ی ئایاری ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی شوباتی ٢٠١٧ ھێنراوە. ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی <ref>ی ھەڵە؛ ناوی «theconversation1» زیاتر لە یەک جار پێناسە کراوە لەگەڵ ناوەڕۆکی جیاوازدا

[3] Zuboff، Shoshana (15 September 2014). «A Digital Declaration: Big Data as Surveillance Capitalism». FAZ.NET (بە ئەڵمانی). ISSN 0174-4909. لە ڕەسەنەکە لە 22 June 2020 ئەرشیڤ کراوە. لە 28 August 2018 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date=، |date=، و |archive-date= (یارمەتی)

[4] Powles، Julia (٢ی ئایاری ٢٠١٦). «Google and Microsoft have made a pact to protect surveillance capitalism». The Guardian. لە ٣٠ی ئایاری ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی شوباتی ٢٠١٧ ھێنراوە.

[5] «The Unlikely Activists Who Took On Silicon Valley — and Won». New York Times (بە ئینگلیزی). 14 August 2018. لە ڕەسەنەکە لە 7 June 2020 ئەرشیڤ کراوە. لە 28 August 2018 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date=، |date=، و |archive-date= (یارمەتی)

[6] Zuboff، Shoshana (4 April 2015). «Big other: surveillance capitalism and the prospects of an information civilization». Journal of Information Technology (بە ئینگلیزی). 30 (1): 75–89. doi:10.1057/jit.2015.5. ISSN 0268-3962. SSRN 2594754. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)

[faz1-7] Zuboff، Shoshana (5 March 2016). «Google as a Fortune Teller: The Secrets of Surveillance Capitalism». Faz.net. Frankfurter Allgemeine Zeitung. لە ڕەسەنەکە لە 11 February 2017 ئەرشیڤ کراوە. لە 9 February 2017 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date=، |date=، و |archive-date= (یارمەتی)

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]