زمانی وێژەیی

زمانی وێژەیی
لقی	written language، language variety
لێکۆڵینەوە لەلایەن	sociolinguistics
Entry in abbreviations table	edeb.
لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

زمانی ئەدەبی کە بە شێوازی ئەدەبیش ناسراوە (بە ئینگلیزی: literary language) جۆرێکە لە زمان کە لە ئەدەبدا بۆ دروستکردنی کاریگەریی ھونەری و جوانکاری بەکاردەھێنرێت. تایبەتمەندە بە بەکارھێنانی زمانی خەیاڵی، ڕستەسازی ئاڵۆز، وشەسازی دەوڵەمەند و ئامێرە شێواز جیاوازەکانی تر کە بە شێوەیەکی تایبەت لە قسەکردنی ڕۆژانەدا بەکارناھێنرێن. بەکارھێنانی زمانی ئەدەبی دەگەڕێتەوە بۆ شارستانییەتە کۆنەکان کە شاعیران و نووسەران بەکاریان دەھێنا بۆ دروستکردنی شیعری داستانی و شانۆنامە و بەرھەمی دیکەی ئەدەبی. لە سەردەمی نوێدا زمانی ئەدەبی بە شێوەیەکی باو لە ڕۆمان و شیعر و دراما و جۆرەکانی تری بەرھەمی ئەدەبیدا دەبینرێت.

یەکێک لە مەبەستە سەرەکییەکانی بەکارھێنانی زمانی ئەدەبی، گەیاندنی ھەست و بیرۆکەکانە بە شێوەیەک کە لە پەیوەندی سادە تێپەڕێت. نووسەران بە بەکارھێنانی دەربڕینی مێتافۆریک یان ئامێرە شیعرییەکانی وەک ئەلیتێراسیۆن یان ئاسۆنانس، دەتوانن وێنەی زیندوو لە مێشکی خوێنەردا دروست بکەن کە ھەست و سۆز بروژێنن یان وێنەیەک بکێشن. لایەنێکی گرنگی تری زمانی ئەدەبی توانای دەربڕینی بیرۆکە یان بیری ئاڵۆزە. نووسەران لە ڕێگەی بەکارھێنانی «مەتافۆری درێژکراوە»یان «ڕۆڵگێڕان» دەتوانن بە شێوەیەک لە بابەتگەلێکی ئاڵۆز وەک خۆشەویستی، مردن، یان سروشتی مرۆڤدا بگەڕێن کە لە ئاستێکی قووڵتردا لەگەڵ خوێنەراندا دەنگ بداتەوە.

بەڵام بەکارھێنانی زمانی ئەدەبی دەتوانێت تێگەیشتن لە نووسین بۆ ھەندێک خوێنەر کە ئاشنای ڕێکەوتنەکانی نییە، قورستر بکات؛ بۆیە پێویستی بە ئاستێکی دیاریکراوی لێھاتوویی ھەیە لەلایەن نووسەرەوە بۆ ھاوسەنگکردنی دەربڕینی ھونەری لەگەڵ ڕوونی و دەستڕاگەیشتن. لە کۆتاییدا، زمانی ئەدەبی توخمێکی زێڕینە لە ئەدەبدا کە ڕێگە بە نووسەران دەدات لە ڕێگەی ئامێرە شێواز جیاوازەکانەوە وەک دەربڕینی مێتافۆریک و وشەسازی دەوڵەمەندەوە بیرۆکەی ئاڵۆز دەرببڕن و ھەستەکان ورووژێنن. بەکارھێنانی پێویستی بە وردبینی لەلایەن نووسەرەوە ھەیە بۆ ئەوەی پەیوەندییەکی کاریگەر و لە ھەمان کاتدا پاراستنی دەربڕینی ھونەری مسۆگەر بکات.

سەرچاوەکان

• بەشداربووانی ویکیپیدیا، «Literary language»، ویکیپیدیای ئینگلیزی. سەردان لە ٣٠ی نیسانی ٢٠٢٣.