دەروازە:زانستی سیاسەت
بەخێربێنزانستی سیاسی (بە ئینگلیزی: Political Science) خوێندنی زانستیی سیاسەتە. ئەمە زانستێکی کۆمەڵایەتییە کە سەروکاری لەگەڵ سیستەمەکانی حوکمڕانی و دەسەڵات هەیە، هەروەها شیکردنەوەی چالاکییە سیاسییەکان، بیری سیاسی، ڕەفتاری سیاسی و دەستوور و یاسا پەیوەندیدارەکان دەکات. وەک زانستێکی کۆمەڵایەتی، زانستی سیاسی هاوچەرخ لە نیوەی دووەمی سەدەی نۆزدەیەمدا دەستی کرد بە شێوەگرتن و دەستی کرد بە جیاکردنەوەی خۆی لە فەلسەفەی سیاسی و مێژوو. تا کۆتایی سەدەی نۆزدەیەم، هێشتا نائاسایی بوو کە زانستی سیاسی وەک بوارێکی جیاواز لە مێژوو سەیر بکرێت. وتاری باشزانستە کۆمەڵایەتیەکان (بە ئینگلیزی: social science) زانستی کۆمەڵایەتی یەک لە لقەکانی زانستە، تەرخان کراوە بۆ لێکۆڵینەوە لە کۆمەڵگاکان و پەیوەندیەکان لە نێوان تاکەکانی نێو ئەو کۆمەڵگایانە. ئەم چەمکە پێشتر بە شێوەیەکی فەرمی بەکار دەهێنرا بۆ ئاماژە پێکردن بە بواری زانستی کۆمەڵناسی کە "زانستی کۆمەڵایەتی" بە شێوەیەکی بنەڕەتی بوو دامەزرا لە سەدەی نۆزدەیەم داو بەکار هێنرا. هاوشێوەی زانستی کۆمەڵناسی، ئێستا کۆمەڵێکی فراوانی ڕێزبەندەکانی ئەکادیمی دەگرێتەوە، لەوانە زانستی مرۆڤناسی، شوێنەوارناسی، ئابووریناسی، جوگرافیای مرۆڤایەتی، زمانناسی، زانستی بەڕێوەبردن، زانستی پەیوەندی وە زانستە سیاسییەکان. وێنەی ھەڵبژێردراووتاری پەیوەندیدارسیاسەت یان ڕامیاری (بە ئینگلیزی: Politics) پرۆسەیەک یا شێوازێکی وەرگرتنی بڕیارە بۆ گرووپەکان یان فۆرمەکانیتری پیوەندیەکانی هێز نێوان کەسانیک وشەی ئنگڵێزی ئەم بابەتە لە زمانێ یۆنانیدا وەڕگێراوە و بە مانای شار و پاراستنی شارە ھەرچەند باوە کە ڕامیاری بە میرییەوە پیوەندی هەیە، بەڵام ڕامیاری لە ھەموو چالاکییەکانی مرۆڤدا و لە دامەزراوە ئەکادیمیایی و ئایینی و بازرگانییەکاندا بەدی دەکرێت. زانستی ڕامیاری بریتییە لە توێژینەوەی ھەڵسوکەوتی ڕامیاری و پشکنینی چۆنییەتیی وەدەستھێنان و پێڕەوکردنی دەسەڵاتە، بۆ نموونە توانای سەپاندنی ویستی خۆت بەسەر کەسێکی تر. گریمانزانێک بەناوی ھارۆڵد لاسوێڵ بەم شێوەیە پێناسەی ڕامیاریی کردووە «کێ چی بەدەست دێنێت و کەی و چۆن؟» سیاسەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا (بە ئینگلیزی: politics of the United States) ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا کۆمارێکی دەستووری فیدراڵییە کە سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا (سەرۆک کۆماری ویلایەتە یەکگرتووەکان و سەرۆکی دەوڵەت) و کۆنگرێس و دەسەڵاتی دادوەری دەسەڵاتەکانیان ھاوبەشە کە بە حکوومەتی نیشتمانی دەدرێت و حکوومەتی فیدڕاڵیش سەروەری لەگەڵ حکوومەتەکانی ویلایەتەکاندا ھاوبەشە. دەسەڵاتی جێبەجێکردن لەلایەن سەرۆک کۆمارەوە بەڕێوەدەبرێت و بە فەرمی سەربەخۆیە لە دەسەڵاتی دادوەری و دەسەڵاتی یاسادانان. ئەنجومەنی وەزیران وەک کۆمەڵێک ڕاوێژکاری سەرۆک کۆمار کاردەکات. ئەم گرووپە لە جێگری سەرۆک و سەرۆکی بەشەکانی جێبەجێکردن پێکدێت. دەسەڵاتی یاسادانان لە نێوان دوو بەشی کۆنگرێسدا دابەشکراوە، ئەم دوو بەشە بریتین لە: ئەنجومەنی پیران و ئەنجومەنی نوێنەران. دەسەڵاتی دادوەری تێکەڵەیەک لە دادگای باڵا و دادگا فیدراڵییەکانە کە دەسەڵاتی دادوەری بەکاردەھێنن. پێکھاتەی دەسەڵاتی دادوەری بریتییە لە لێکدانەوەی دەستووری ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و یاسا و ڕێساکانی فیدراڵی. ئەمەش چارەسەرکردنی ناکۆکییەکانی نێوان دەسەڵاتی یاسادانان و دەسەڵاتی جێبەجێکردن دەگرێتەوە. وتاری پەیوەندیدارکۆمەڵگە (بە ئینگلیزی: Community) زاراوەیەکە بۆ وەسفکردنی کۆمەڵێک کەس کە تایبەتمەندی، بەرژەوەندی، یان ئامانجی هاوبەشیان هەیە. ئەمە دەتوانێت ئاماژە بە ناوچەیەکی جوگرافی بکات، وەک شارۆچکەیەک یان شارێک، یان گروپێکی کۆمەڵایەتی، وەک کۆمەڵگەیەکی ئۆنلاین کە لە دەوری بەرژەوەندییەکی هاوبەشدا ناوەند بووە. کۆمەڵگاکان گرنگن چونکە هەستی سەربەخۆیی و پەیوەندی بە کەسانی دیکەوە بۆ تاکەکان دابین دەکەن. ئەوان دەرفەت بۆ کارلێکی کۆمەڵایەتی و پشتیوانی پێشکەش دەکەن، کە دەتوانێت کاریگەری ئەرێنی لەسەر تەندروستی دەروونی و خۆشگوزەرانی هەبێت. پۆلەکانھەنووکە ٣٦٠ وتار لە دەروازەی زانستی سیاسەت دا ھەیە.
ئەو کارانەی دەتوانیت بیانکەیت
دەروازە پەیوەندیدارەکانویکیمیدیاویکیپیدیا لەلایەن دەستکاریکەرانی خۆبەخشەوە نووسراوە و لەلایەن دامەزراوەی ویکیمیدیا ڕاژە کراوە، کە دامەزراوەیەکی قازانج نەویستە و پڕۆژەگەلێکی تری خۆبەخشانەش ڕاژە دەکات وەک:
دەروازەکان |