جۆن مەککارتی

جۆن مەککارتی
لەدایکبوون	٤ی ئەیلوول ١٩٢٧ بۆستن لە ولایەتی ماساچووسیتس لە ولاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا
مەرگ	٢٣ی تشرینی یەکەم ٢٠١١ ستاندفۆرد لە ولایەتی کالیفورنیا لە ولاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا
نیشتەجێی	ولاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا

جۆن مەکارسی (John McCarthy؛ لەدایکبووی ١٩٢٧) زانای ئەمریکایی و شارەزای بواری زانستی کۆمپیوتەرە. ئەو داھێنەری زاراوەی Artificial Intelligence (= ژیریی دەستکرد) -ە.

مەککارتی ساڵی ١٩٢٧ لە بۆستۆن لەدایک بووە. لە زانکۆکانی پرینستۆن و ستەنفۆرددا بیرکاریی خوێندووە و ساڵی ١٩٥١ دوکتۆرای وەرگرتووە. پاشان لە بواری زانستی کۆمپیوتەردا درێژەی بە خوێندن داوە و بووە بە مامۆستا و ھەروەھا سەرپەرشتیاری تاقیگەی ژیریی دەستکرد لە زانکۆی ستەنفۆرددا. ئەو گەلەک وتار و پەرتووکی لەسەر ژیریی دەستکرد و زانستی کۆمپیوتەر نووسیوە و براوەی گەلەک خەڵاتی جۆربەجۆر بووە.

مێژووی ژیریی دەستکرد و بەشداریی مەکارسی

زاراوەی "ژیریی دەستکرد" لە لایەن پرۆفیسۆر مەکارسیەوە لە ساڵی ١٩٥٥ لە پرۆپۆزەلێکدا بۆ دامەزراوەی ڕۆکفێلەر داهێنرا. لەو پرۆپۆزەلەدا، مەکارسی داوای پشتگیری دارایی بۆ خوێندنی هاوینە لە زانکۆی دارتمەس کرد. مەکارسی زۆر گەشبین بوو و پێی وابوو کە ئەگەر کۆمەڵێک زانای هەڵبژێردراو بۆ ماوەی هاوینێک پێکەوە کار بکەن، دەتوانن پێشکەوتنێکی بەرچاو لەم بوارەدا بەدەست بهێنن. هەرچەندە لە کۆتایی خوێندنی هاوینەدا، بەشداربووان نەیانتوانی هیچ پێشکەوتنێکی ئەوتۆ تۆمار بکەن، بەڵام ئەم هەوڵە مێژووییە گرنگ بوو چونکە بوو بە سەرەتای دامەزراندنی بوارێکی نوێی ئەکادیمی و زاراوەی "ژیریی دەستکرد" داهێندرا و وەک ناوی ئەم زانستە نوێیە جێگیر بوو. مەکارسی تاقیگەی ژیریی دەستکردی لە زانکۆی ستانفۆرد دامەزراند، کە ئەمڕۆ دەکەوێتە ناوچەی ناسراوی دۆڵی سیلیکۆن. یەکێک لە گرنگترین بەرهەمەکانی مەکارسی لە ساڵی ١٩٥٨ داهێنانی زمانی پرۆگرامکردنی Lisp بوو، کە بە تایبەتی بۆ توێژینەوە لە بواری ژیریی دەستکرددا دروستکرا. ئەم زمانە تایبەتمەندی زۆر پێشکەوتووی هەبوو وەک پرۆگرامکردنی فەنکشناڵ و توانای گۆڕینی کۆد لە کاتی جێبەجێکردندا، کە بۆ ئەو سەردەمە شتێکی نوێ بوو. بە تایبەت لەو بوارانەی کە پێویستیان بە دەستکاریکردنی هێمایی ئاڵۆز هەبوو، وەک پرۆسێسکردنی زمانی سروشتی و بیرکردنەوەی خۆکار. Lisp کاریگەرییەکی گەورەی هەبوو لەسەر پەرەسەندنی زمانەکانی پرۆگرامکردنی دواتر و تا ئێستاش لە زۆر بواری توێژینەوەی ژیریی دەستکرددا بەکاردێت.

دوربینی مەکارسی لێرە نەوەستا. کارە سەرەتاییەکانی هەنگاوی نا بۆ ناو ئەو بوارانەی کە ئێستا پێیان دەڵێین "فێربوونی ئامێری" و "بینینی کۆمپیوتەری". بیرۆکە پێشەنگەکانی لەسەر فێرکردنی ئامێر بۆ فێربوون و خۆگونجاندن بەبێ پرۆگرامکردنی ڕاستەوخۆ، بوو بە بناغەیەک بۆ سیستەمە نوێەکانی ژیری دەستکرد کە لە بڕێکی زۆری داتاوە فێر دەبن بۆ بڕیاردان و پێشبینیکردن.

خەڵات و دانپێدانان

لە ساڵی ١٩٩٠، مەکارسی بە وەرگرتنی میداڵیای نیشتمانی زانست کە لەلایەن سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکاوە پێشکەشی کرا، زیاتر ناسرا. ئەم خەڵاتە بەنرخە تەنها بۆ ئەو کەسانە تەرخان کراوە کە بەشداری بەرچاویان لە زیادکردنی زانیاری زانستیدا هەبووە. بۆ مەکارسی، ئەمە دانپێدانانێک بوو بە هەوڵە پێشەنگەکانی لە دامەزراندن و پەرەپێدانی بواری گەشەکردووی ژیری دەستکرد. خەڵاتی جۆن مەکارسی، کە لە زانکۆی ستانفۆرد دامەزرا - ئەو شوێنەی کە بەشی زۆری ژیانی ئەکادیمی تێدا بەسەر برد - دەبەخشرێت بەو کەسانەی کە دەستکەوتی تایبەت لە توێژینەوەی ژیری بەدەست دەهێنن.

بیرکردنەوە ئەخلاقییەکانی

مەکارسی تەنها داهێنەرێکی تەکنیکی نەبوو، بەڵکو یەکێک بوو لە پێشەنگەکانی بیرکردنەوە لە لایەنە ئەخلاقییەکانی ژیریی دەستکرد. مەکارسی باسی لە کاریگەرییە کۆمەڵایەتییەکانی ئامێرە ژیرەکان دەست هێنایە کایەوە. ئەو جەختی لەسەر گرنگی دروستکردنی سیستەمی ژیری دەستکرد دەکردەوە کە ڕێز لە بەها و مافەکانی مرۆڤ بگرێت. هەروەها پێشبینی کێشەکانی لایەنگیری لە ژیری دەستکرددا کردبوو و داوای شەفافیەت و دادپەروەری دەکرد لە ئەلگۆریتمەکاندا. تەنانەت پرسیاری ئەوەشی ورووژاندبوو کە ئایا لە داهاتوودا سیستەمە پێشکەوتووەکانی ژیری دەستکرد دەبێت مافی هاوشێوەی مرۆڤیان هەبێت یان نا.

بەستەرە دەرەکییەکان

• پەڕەی تایبەتی جۆن مەککارتی لە زانکۆی ستەنفۆرددا