تیشکی ئێکس
تیشکی ئێکس یان تیشکی سینی (بە ئینگلیزی: X-radiation یان X-ray) درێژە شەپۆل زۆر کورتی ھەیە و لە سنووری پێوانەی گەردیلەدایە، بۆیە ھەمیشە بەھۆی وزەکەیەوە وەسف دەکرێت نەک بە درێژییە شەپۆلەکەی. زانای ئەڵمانی ڤیلھێڵم ڕۆنتگن کە بە دۆزەرەوەی تیشکی ئێکس دەناسرێت [١] بە ڕێکەوت تیشکی ئێکس دۆزییەوە، لەو کاتەدا کە تاقیکردنەوەی دەکرد لەسەر لوولەی تیشکە کاسۆد. پاش ھەفتەیەک بە تیشکی ئێکس وێنەیەکی دەستی ژنەکەی گرت. ئەم وێنەیە زۆر بە ڕوونی ئەڵقەی شووکردن و ئێسکەکانی تێدا دەرکەوتبوو. ڕونتگن ئەم دیاردەیەی ناونا تیشکی X) X-ray) بۆ دەرخستنی ئەوەی کەوا ئەم تیشکە چ جۆرێکی نەناسراو لە تیشک، وە ھەتا ئێستاش ئەم ناوە ھەر بەکاردەھێنرێت.[٢]
تیشکی ئێکس دەتوانێت بەناو زۆربەی مادە ڕەقەکان تێپەڕ ببێت وەک کەرەستەی بیناسازی و شانەی زیندوو[٣]. بۆیە تیشکی ئێکس بە فراوانی لە پزیشکیدا بەکاردێت ( وەک، پشکنینی ئێسکی شکاو) و لە زانستی مادەدا (وەک، ناسینەوەی هەندێک توخمی کیمیایی و دۆزینەوەی خاڵە لاوازەکان لە کەرەستەی بیناسازیدا)[٤]. تیشکی ئێکس تیشکی بە ئایۆنکەرە و لەکاتی بەرکەوتنی بە شانەی زیندوو دەتوانێت زیان بە تەندروستی بگەیەنێت، وەک: زیان گەیاندن بە DNA، شێرپەنجە وە لە چڕی بەرزدا، سووتان و نەخۆشی تیشکاوەری. بۆیە بەرهەمهێنان و بەکارهێنانی بە توندی لەلایەن دەسەڵاتی گشتی تەندروستی کۆنترۆڵ دەکرێت.
تایبەتمەنی تێشکی ئێکس:
[دەستکاری]تیشکی ئێکس جۆرێکە لە تیشکی کارۆموگناتیسی کە ئەم تایبەتمەندییانەی هەیە:
١. شەپۆلی کورتی هەیە - نێوان ٠.٠١ بۆ ١٠ نانۆمەتر.
٢. وزەی بەرزی هەیە - لە ١٠٠ ئەلێکترۆن ڤۆڵتەوە تا چەند ملیۆن ئەلێکترۆن ڤۆڵت.
٣. توانای ڕۆیشتن هەیە بە ناو زۆربەی ماددەکاندا.
بەکارھێنان
[دەستکاری]١. ئەم تیشکە بەکاردەھێنرێت بۆ بواری پزیشکی و پزیشکی ددانیش.
٢. دەزگاکانی ئاسایش لە فڕۆکەخانە تیشکی ئێکس بەکاردێنن بۆ زانینی ئەوەی چی لەناو جانتاکاندایە.
٣. لە پزیشکیدا بەکاردێت بۆ وێنەگرتنی ناوەوەی لەش.
٤. لە پیشەسازیدا بۆ پشکنینی کوالێتی بەرهەمەکان بەکاردێت.
٥. لە توێژینەوەی زانستیدا بۆ شیکردنەوەی پێکهاتەی ماددەکان بەکاردێت.
پەراوێزەکان
[دەستکاری]- ^ Novelline, Robert. Squire's Fundamentals of Radiology. Harvard University Press. 5th edition. 1997. ISBN 0-674-83339-2.
- ^ زانست بۆ ھەموان، فیزیای پۆلی ١٢یەمی زانستی
- ^ Dental Assistants' Association of Australia (2005). The Manual of Dental Assisting. Elsevier Australia. p. 205. ISBN 978-0-7295-3737-7.
- ^ Caldwell, Wallace E.; Merrill, Edward H. (1964). History of the World. Vol. 1. United States: The Greystone Press. p. 394.
سەرچاوە
[دەستکاری]- کتێبی زانست بۆ ھەمووان، فیزیا بۆ پۆلی ١٢یەمی زانستی.
 | ئەم وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت. |
 |
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە تیشکی ئێکس تێدایە. |