ئوولیس

ئولیس

نووسەر	جەیمس جۆیس
زمان	ئینگلیزی
چەشن	ڕۆمانی وێژەی ھاوچەرخ
بڵاوکەرەوە	سلڤیا بیچ
ڕێکەوتی بڵاوبوونەوە	٢ی شوباتی ١٩٢٢
جۆری کتێب	پەڕتووکی چاپکراو

ئولیس (بە ئینگلیزی: Ulysses) ڕۆمانێکی نووسەری ئایرلاندی جەیمس جۆیسە کە یەکێکە لە شاکارەکانی وێژەی ھاوچەرخ. ھەموو ڕووداوەکانی ڕۆمانەکە لە نزیکەی نۆزدە کاتژمێردا ڕوو دەدات. کتێبەکە، سێیەم بەرھەمی بڵاوکراوەی جەیمس جۆیسە، لە چلەم ساڵڕۆژی لەدایکبوونی نووسەرەکە، لە ٢ی شوباتی ١٩٢٢ لە پاریس چاپ کرا. نەوا موکرجی دەستی کردووە بە وەرگێڕانی ئەم ڕۆمانە و بڕیار وایە بە پێنج بەرگ بڵاو بکرێتەوە، لە یادی سەد ساڵەی بڵاوکردنەوەی ڕۆمانەکەدا لە ٢ی ٢ی ٢٠٢٢دا بەرگی یەکەمەکەی بە زمانی کوردی بڵاو کرایەوە.

جۆیس سەرەتا کتێبەکەی وەک کورتەچیرۆکێک نووسی بوو و بڕیار وا بوو بەشێک بێت لە چیرۆکەکانی دەبلنییەکان. ناوی لێ نابوو ڕۆژێک لە ژیانی میستەر بلوم لە ڤییەنا، بەڵام دواتر ستیفن دێدەلسی ھێنایە ناو کارەکەوە، کە کەسێتیی سەرەکیی ڕۆمانی وێنەی ھونەرمەند لە تافی لاویدایە.

ئولیس وەک وێژەی بەراورد لەسەرە ئۆدیسەی ھۆمیرۆس داڕێژراوە، ھەروەھا کەسێتیی ستیفن دێدەلسیش زۆر جار لەگەڵ کەسێتیی ھاملێتی کوڕی ناو شانۆنامەی ھاملێتی شەکسپیر ھاوتەریبە. ئولیس لە پێڕستی ١٠٠ باشترین ڕۆمان بەپێی کتێبخانەی مۆدێرندا، پلەی یەکەمی بەدەست ھێناوە.

گرێچنە

ئەم ڕۆمانە لە ھەژدە ئەڵقە پێکدێت کە بەسەر سێ بەشی سەرەکیدا دابەش کراون، بەشی یەکەم لە سێ ئەڵقە پێکدێت؛ بەشی دووەم لە دوازدە ئەڵقە پێکدێت؛ بەشی سێیەمیش لە سێ ئەڵقە پێکدێت.

بەشی یەکەم: تیلێماخیاد (داستانی تیلێماخۆس)

ئەم بەشە ڕۆمانی ھونەرمەند لە تافی لاویدا دەبەستێتەوە بە ئولیسەوە، لە سێ ئەڵقە پێکھاتووە کە کەسێتیی سەرەکیی ھەر سێ ئەڵقەکە ستیفن دێدەلسە.

ئەڵقەی یەکەم: تیلێماخۆس

شوێن: قەڵای مارتێللۆ لە ساندیکۆڤ - دەبلن

کات: پێنجشەممە، ١٦ی حوزەیرانی ١٩٠٤، کاتژمێر ٨ی بەیانی

بەک مەڵیگن، کە خوێندکارێکی پزیشکییە و لە ڕاستیدا ناوی «مەلاخی مەڵیگن»ە و کوڕێکی زیرەک و شبروشێتە و ھەر خەریکی گاڵتەبازییە، بە دەم ڕیشتاشینەوە خۆی خستووەتە ڕۆڵی قەشەیەکەوە کە لە کڵێسادا سرووتی ماس جێبەجێ دەکات. ستیفن دێدەلس، بە نزیکی ھاوتەمەنی مەڵیگنە و مامۆستایەکی کاتیی قوتابخانەیەکی نزیکە لە قەڵاکەوە و «ھونەرمەند»ە، کوڕێکی خەمۆکە و ئەو بەیانییەش خەواڵووە، چونکە شەوی ڕابردوو باش نەنوستووە و بیر لەوە دەکاتەوە کۆتایی بە ھاوڕێیەتیی خۆی و مەڵیگن بھێنێت. میوانێکی مەڵیگن شەو لەگەڵیاندا بووە، کوڕێکی ئینگلییە و «لە ئۆکسفۆردەوە ھاتووە» و ناوی «ھاینس»ە، شەو خەونی بە پڵنگێکی ڕەشەوە دیوە، بە دەم خەوەوە ویستوویەتی لە ڕاستیدا تەقە لە پڵنگەکەی ناو خەونی بکات. ھەر ئەم ڕووداوەشە کە وای کردووە ستیفن باش نەنوێت، چونکە لە ترسدا «تۆقیوە».

سەرەتا لە سەربانی قەڵاکە گفتوگۆیەکی ناخۆش لە نێوان مەڵیگن و دێدەلسدا ڕوو دەدات، کەمتر لە ساڵێک لەوەوبەر ستیفن دایکی مردووە، بەک مەڵیگن پێی وتووە: «دایکی تۆپیوە» و ستیفن لە دڵی دەرنەچووە و بە بێڕێزیی داناوە. کە ستیفن دواجار ئەمە بۆ مەڵیگن ئاشکرا دەکات کە ھێشتا ئەم قسەیەی لە دڵ دەرنەچووە، مەڵیگن بەوە بەرپەرچی دەداتەوە کە ستیفن خۆی دواھەمین خۆزگەکانی دایکی پێشێل کردووە، کە دایکی لە سەرەمەرگدا داوای لە ستیفن کردووە نزای بۆ بکات و کڕنۆش ببات، بەڵام ستیفن نەیکردووە. ھەروەھا بەوە تۆمەتباری دەکات کە ستیفن «دایکی خۆی کوشتووە». پاشان مەڵیگن دەچێتە خوارەوەی قەڵاکە، کە ژوورێکی لێیە. ستیفن لە سەربان بە تەنیا دەکەوێتەوە یادی دایکی کە بە نەخۆشییەکی وەک شێرپەنجە مردووە، نەک ئەو کوشتبێتی، یادی دایکی ئەو بە جێ ناھێڵێت و ستیفنیش لە ناخیدا خوازیارە یادی دایکی دەستی لێ ھەڵبگرێت و «بھێڵێت بژی» و ستیفن «لە گریانی گیانی خۆیدا» نوقم بووە، دواجار بۆ خواردنی نانی بەیانی دەچێتە خوارەوە بۆ لای مەڵیگن و ھاینس. لە خوارەوە لەناو قەڵاکە ژنێکی ئایری دێت و شیریان بۆ دەھێنێت و ھەرسێکیان پێکەوە، جگە لە ژنەکە، نانی بەیانی دەخۆن. مەڵیگن لە بری خۆی و ھاینس بڕیار دەدات کە پێش ئەوەی بچن بە ھەر لایەکدا، دەبێت لە ئاوەکەی ڕۆخەکەدا مەلە بکەن، بەڵام ستیفن، کە دەبێت بچێت بۆ قوتابخانە، لەگەڵیاندا مەلە ناکات. بڕیار وایە ھەر ئەو ڕۆژە ستیفن لە قوتابخانە مووچە وەربگرێت، کە مەڵیگن پێی دەڵێت: «شاباشەکەی قوتابخانە». دەچنە دەرەوەی قەڵاکە بۆ لای گوێئاوەکە، مەڵیگن لە گاڵتەکردنی خۆی بەردەوام دەبێت، ستیفن و ھاینس بە دەم جگەرەکێشانێکەوە گفتوگۆیەکی کورت سەبارەت بە دین و مێژوو و شانۆنامەی ھاملێتی شەکسپیر دەکەن، بەڵام ناچنە ھیچ قووڵایییەکی گفتوگۆوە. لە دوورەوە دوو پیاو گفتوگۆ لەسەر دەرکەوتنی لاشەی مردووی پیاوێک دەکەن کە نۆ ڕۆژە خنکاوە. پاشان مەڵیگن لەگەڵ ھاوڕێیەکیدا دەچێتە ئاوەکەوە و ستیفنیش بە جێیان دەھێڵێت و دەچێت بۆ قوتابخانە.

ئەڵقەی دووەم: نێستۆر

شوێن: قوتابخانەیەکی تایبەتی کوڕان لە دالکی – دەبلن

کات: پێنجشەممە، ١٦ی حوزەیرانی ١٩٠٤، کاتژمێر ١٠ی بەیانی

ستیفن لە قوتابخانە وانەی کلاسیک بە قوتابییەکانی دەڵێتەوە، وانەکە لە بارەی پیرۆس (٣١٨–٢٨٢پ. ز) و جەنگەکانییەوەیە، لە قوتابییەک دەپرسێتەوە کە ئەو نازانێت پیرۆس تەنانەت چییە، نەک کێیە، پێی وایە پیرۆس لەنگەرگایە! قوتابییەکانی تر پێی پێدەکەنن. ستیفن لەم پێوابوونەی قوتابییەکەیەوە خەیاڵی دەڕوات بۆ سەرمەستیی ئەمشەوی مەڵیگن و ھاینس، پێی وایە مەڵیگن گاڵتەبازێکە لە دەرباری سەروەرەکەیدا، کە ھاینسە و ھاوکات دەوڵەتی ئیمپریالیی بەریتانیایە. لەوێوە دەچێتەوە ناو مێژوو و بیر لە تیۆرییەکی ئەریستۆ دەکاتەوە لە بارەی شیان و بەئامانجگەیشتنەوە. لە پەڕتووکی خوێندنەکەدا دەچنە سەر ھۆنراوەیەکی جۆن میڵتن، کە ستیفن بێئاگایانە و بێباکانە لێیان دەپرسێتەوە. قوتابییەک ھۆنراوەکەی میڵتن ئەزبەر دەڵێتەوە، دەچێتەوە سەر وردەکاریی تیۆریی شیان و بەئامانجگەیشتنی ئەریستۆ، پاشان ئەو سەردەمەی بیر دێتەوە کە خۆی لە پاریس ژیاوە. دواتر ستیفن مەتەڵێک لە قوتابییەکانی دەپرسێت، کەس وەڵامەکەی نازانێت.

کاتی وانە تەواو دەبێت، قوتابییەکان یاریی ھۆکییان ھەیە، کە یارییەکی ئینگلییە و ئایری نییە، یارییە ئایرییەکە پێی دەڵێن ھەرلینگ، بەڵام قوتابییەکان ئەو یارییە ناکەن. یەکێک لە قوتابییەکان ناڕوات، کوڕێکی ناشرین و لاوازە، ناوی سارجنتە، ئەم قوتابییە لە نووسینەوەی وانەکانیدا دواکەوتووە، بەڕێوەبەری قوتابخانەکە، کە ناوی میستەر دیسییە، پێی وتووە کە بە یارمەتیی مامۆستا ستیفن وانەکانی بنووسێتەوە، وا دیارە وانەی بیرکارییە، چونکە لەسەر ناونیشانەکەی نووسراوە «ھاوکێشە» کە بە ئینگلی دەبێتە سەم sum، ستیفن ئەم وشەیە بە لاتینی دەخوێنێتەوە کە بە سوم دەخوێنرێتەوە، واتە من. لەوێوە دەچێتەوە سەر بیرکردنەوە لە ژیانی خۆی و دایکی، ئینجا بیر لە دایکی سارجنت و خۆشەویستیی دایک دەکاتەوە. ستیفن یارمەتیی سارجنت دەدات ڕاھێنانەکانی تەواو بکات. ھێمای سەر دەفتەرەکەی سارجنت ستیفن دەخاتە بیری ئیبن ڕوشد و موسای کوڕی مەیموون، لەوێشەوە دەچێتە بیری تێڕوانینەکانی جۆردانۆ بروونۆ (١٥٤٨–١٦٠٠). پاشان سارجنت نووسینەوەکەی تەواو دەکات و دەچێتە لای ھاوڕێکانی کە یاری دەکەن.

ستیفن کەمێک بە دیار قوتابییەکانەوە دەوەستێت کە لە گۆڕەپانی قوتابخانەکە خەریکن دەست بە یاری دەکەن، ئەوان ھەرایەکی زۆریان ناوەتەوە و بەڕێوەبەری قوتابخانەکە ھەوڵ دەدات ڕێکیان بخات، داوا لە ستیفن دەکات لە نووسینگەکەی چاوەڕێی بکات.

ستیفن لە نووسینگەکەی میستەر دیسیدا بە تەنیا چاوەڕێ دەکات، پاشان میستەر دیسی دێت و سەرەتا مووچەکەی ستیفن دەدات، کەچی ستیفن ھەر بێ ژماردن و بێباکانە ھەموو پارەکە دەخاتە گیرفانییەوە، ئەم ڕەفتارە بێباکانەیەی ستیفن وا دەکات میستەر دیسی ئامۆژگاریی ستیفن بکات کە کەمێک دەست بە پارەوە بگرێت. پاشان باسی ئەوە دەکات کە شانازیی ئینگلی ئەوەیە کە پێی وایە ھەرگیز ھیچ پارەیەکی قەرز نەکردووە! بەڵام ستیفن پێی وا بووە کە شانازیی بەریتانی ئەوەیە کە پێی وایە خۆر لەسەر ئیمپراتۆرییەتەکەی ھەرگیز ئاوا نابێت. میستەر دیسی پێی وایە ئەم قسانە ھەڵەن و بۆی ڕاست دەکاتەوە، بەڵام قسەکانی دیسی خۆی ھەڵەن. ئینجا دێنەوە سەر باسی پارە و پاشەکەوتکردن، ستیفن بیر لەو کەسانە دەکاتەوە کە قەرزاریانە. ئینجا دەچنە سەر ھەندێک باسی جۆراوجۆری مێژووی ئایرلاند.

میستەر دیسی نامەیەکی ھەیە سەبارەت بە نەخۆشیی تەبەق، کە نەخۆشییەکی ئاژەڵانە، دەیەوێت بینووسێت و لەبەرئەوەی دەزانێت کە ستیفن خەڵک لە ڕۆژنامەکان دەناسێت، داوا دەکات یارمەتیی بدات تا بۆی بڵاو بکەنەوە. میستەر دیسی پێی وایە چارەی نەخۆشیی تەبەق کراوە و لە ئایرلاند واگرەی ئاژەڵ بە ڕێوەیە و پێویستە مەڕوماڵات و وڵاخی ئایرلاند لە دەست ئەم نەخۆشییە ڕزگار بکرێن. بۆیە داوا لە ستیفن دەکات کەمێک دابنیشێت تا ئەو نامەکەی دەنووسێت. ستیفن وا دەکات و لەم ماوە بێدەنگەدا سەرنجی ئەو تابلۆیانە دەدات کە بە ژوورەکەدا ھەڵواسراون، وێنەی پێشبڕکێی ئەسپسواری ھەڵواسراوە، لەوەوە دەکەوێتە بیری سەردەمێک کە لەگەڵ ھاوڕێیەکیدا بە ناوی کرانلی، کە لە ڕۆمانی ڕابردوودا زیاتر دەیناسین، پێکەوە چوون بۆ پێشبڕکێی ئەسپسواری. قوتابییە مناڵەکان کە لە گۆڕەپانەکەوە یاری دەکەن، گۆڵ دەکەن و فیکە لێدەدەن.

میستەر دیسی نووسینی نامەکە تەواو دەکات و دەیداتە دەست ستیفن، ستیفن بە خێرایی دەیخوێنێتەوە. ھەرگیز نازانین ھەموو ئەوەی لەم نامەیەدا نووسراوە چییە، بەڵکو تەنھا لە ڕێی وشەی پچڕپچڕەوە دەزانین نامەکە لە بارەی چییەوەیە. میستەر دیسی باس لەوە دەکات کە جووەکان خەریکە بەریتانیا داگیر دەکەن، پێی وایە ئابووری و ڕۆژنامەگەری لەژێر ڕکێفی جووەکاندایە و دەیەوێت دژایەتییان بکات. ستیفن گفتوگۆیەکی نابەدڵانەی کورتی لەگەڵدا دەکات، بەڵام دواتر دەکەوێتە یادی بۆرسەی پاریس و شێوەی پارەپەیداکردنی بۆرسەچییەکانەوە. دواجار ستیفن لەسەر مێژوو یەکێک لە بەناوبانگترین و کاریگەرترین وتەکانی ڕۆمانەکە دەڵێت، کە دەڵێت: «مێژوو مووەتەکەیەکە کە دەمەوێت لێی ڕابم». میستەر دیسی لەمەوە دێتە سەر باسی خودا و ئامانج لە دونیا. ئینجا باس لە دین و مێژووی ئایرلاند و گریک دەکات، ئۆباڵی خراپەکارییەکان دەخاتە ئەستۆی ژن. دواتریش میستەر دیسی دەگاتە ئەو دەرئەنجامەی کە پێی وایە ستیفن زۆر لە قوتابخانەکە نامێنێتەوە، چونکە ستیفن بۆ ئەوە دروست نەبووە ببێت بە مامۆستا.

ستیفن نامەکەی میستەر دیسی وەردەگرێت و لە خزمەتی مەرەخەس دەبێت، خەریکە دەگاتە دەرەوەی قوتابخانەکە، میستەر دیسی بە ڕاکردن بە دوایدا دێت و پێی دەڵێت کە ئایرلاند شانازیی ئەوەی بەردەکەوێت کە ھەرگیز جووەکانی نەچەوساندووەتەوە، چونکە ئایرلاند ھەرگیز ڕێی نەداوە جوو بێتە وڵاتەکەیانەوە! کە ئەم قسەیەشی ھەر ھەڵەیە.

سەرچاوەکان

• بەشداربووانی ویکیپیدیا، «Ulysses (novel)»، ویکیپیدیای ئینگلیزی. سەردان لە ٢٨ی ئایاری ٢٠٢١.