ئادەم سمیت

**ئادەم سمیت**
ئادەم سمیت
لەدایکبوون	٥ی حوزەیرانی ١٧٢٣; سکۆتلاند
مردن	١٧ی تەمموزی ١٧٩٠; ئێدینبەرە لە سکۆتلاند
نەتەوە	سکۆتلاندی
ناوچە	فەیلەسووفی ڕۆژئاوایی
قوتابخانە	ئابووری کلاسیک
بایەخی داوە بە	فەیەلەسووفی سیاسی ، ئابووریزان
بیرۆکە گرنگەکان	ئابووری کلاسیک ، بازاڕی ئازاد ، دابەشکردنی کار
	کاریگەر بووە بە ئەرەستوو ، جۆن لۆک ، دەیڤد ھیووم;
	کاریگەری بووە لەسەر داروین ، ئێنگڵس ، فریدمەن ، مارکس ، هایێک ، چامسکی;

ئادەم سمیت (بەئینگلیزی: Adam Smith)(٥ی حوزەیرانی ١٧٢٣ - ١٧ی تەممووزی ١٧٩٠) فەیلەسووفێکی سکۆتلاندییە و شارەزای لە ئابووری سیاسی هەبوو^[١]، زۆرێک لە بیرۆکەکانی ئادەم هەڵکەوتەی سیستەمی ئابووری نوێن (مۆدێرن)، باسەکانی ئادەم سمیت ئابووری بازاڕ و بازاڕی ئازادە و بیرۆکەکانی ئادەم پێی دەڵێن "بیردۆزی لیبڕالی" کە بەشێکە لە "لیبرالیزم"، لەساڵی ١٧٧٦ پەرتووکێکی بڵاوکردەوە بەناوی "دەوڵەمەندی نەتەوەیی" (The Wealth of Nations) کە باس لە پێشبڕکێ و پێشکەوتنی ئابووری بەزیرەکانی شیکاری کردووە.^[٢] ، لە ٤ی تەمموزی ٢٠٠٨ پەردە لەسەر پەیکەری ئادەم سمیت لە ئێدینبەرە ی پایتەختی سکۆتلاند وەک ڕێزێک بۆ ئەم کەڵە فەیلەسووفە لابرا ^[٣]ئادەم سمیت بە باوکی ئابووری و ئابووریزانانیش دادەنرێت.^[٤] هەروەها بە "باوکی سەرمایەداری"یش ناودەبرێت.^[٥] ئەو ویستی بزانێت بۆچى خەڵك بيرى كردەوە (یان هەستى كرد) كە هەندێك شت باشن و ئەوانى ديكەى خراپ بۆ ئەمەش پەرتووکێکی نووسی بەناوى بيردۆزى سۆزى ڕەوشتى ئەو بيرى كردەوە كە هاوسۆزى زۆر گرنگترە لە رەوشت.

سمیس لە زانکۆی گلاسگۆ و لە کۆلێژی بالیۆل لە ئۆکسفۆرد فەلسەفەی کۆمەڵایەتی خوێندووە، لەوێ یەکێک بووە لە یەکەم خوێندکارەکان کە سوودی لە زەمالەکان وەرگرتووە کە لەلایەن هاوڕێ سکۆتلەندییەکەی جۆن سنێلەوە دامەزرابوو. دوای تەواوکردنی خوێندن، زنجیرەیەک وتارێکی سەرکەوتووی گشتی لە زانکۆی ئەدینبۆرگ پێشکەش کرد،^[٦] ئەمەش وای لێکرد کە لە سەردەمی ڕۆشنگەری سکۆتلەندا هاوکاری لەگەڵ دەیڤید هیوم بکات. سمیس پلەی پرۆفیسۆری لە شاری گلاسگۆ بەدەستهێناوە و وانەبێژی فەلسەفەی ئەخلاقی بووە و لەم ماوەیەدا، تیۆری هەستی ئەخلاقی نووسیوە و بڵاوی کردووەتەوە. لە ژیانی دواتردا پۆستێکی مامۆستای وانەبێژی وەرگرتووە کە ڕێگەی پێدەدا گەشت بە هەموو ئەوروپادا بکات، لەوێ سەرکردە ڕۆشنبیرەکانی دیکەی سەردەمی خۆی ناسی.

وەک کاردانەوەیەک بەرامبەر بە سیاسەتی هاوبەشی پاراستنی بازاڕە نیشتمانییەکان و بازرگانەکان، ئەوەی کە بە بازرگانیگەرایی ناسرا، سمیس بناغەکانی تیۆری ئابووری بازاڕی ئازادی کلاسیکی دانا. سامانی گەلان پێشەنگێک بوو بۆ دیسیپلینی ئەکادیمی مۆدێرن لە بواری ئابووریدا. لەم بەرهەمە و بەرهەمەکانی دیکەدا چەمکی دابەشکردنی کارەکانی پەرەپێدا و ڕوونیکردەوە کە چۆن بەرژەوەندیی عەقڵانی و کێبڕکێ دەتوانێت ببێتە هۆی خۆشگوزەرانی ئابووری. سمیس لە سەردەمی خۆیدا مشتومڕێکی زۆری لەسەر بوو و ڕێبازی گشتی و شێوازی نووسینەکەی زۆرجار لەلایەن نووسەرانی وەک هۆراس والپۆلەوە تەنز دەکرا.^[٧]

سەرچاوە

^ دەربارەی سمیت ، «وەشانی ئەرشیڤکراو». لە ڕەسەنەکە لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠١٣ ھێنراوە. ٢٩ی تەممووزی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
^ دەربارەی کتێبی دەوڵەمەندی نەتەوەیی ، «وەشانی ئەرشیڤکراو». لە ڕەسەنەکە لە ٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣ ھێنراوە. ٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
^ پەیکەری ئادەم سمیت ، http://www.adamsmith.org/statue ٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
^ Tucker, Irvin B. Macroeconomics for Today: Seventh Edition Southwestern Cengage Learning page 519
^ «BBC World Service - The Forum, Adam Smith: Father of Capitalism». BBC (بە ئینگلیزیی بریتانیایی). لە ٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
^ «Adam Smith: Biography on Undiscovered Scotland». www.undiscoveredscotland.co.uk. لە ٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
^ Daily، Investor's Business (١٩ی ئازاری ٢٠١٧). «Capitalism's 'Founding Father' Often Quoted, Frequently Misconstrued». Investor's Business Daily (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە. {{cite web}}: |یەکەم= has generic name (یارمەتی)

ئەم وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت.

[1] دەربارەی سمیت ، «وەشانی ئەرشیڤکراو». لە ڕەسەنەکە لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٩ی تەممووزی ٢٠١٣ ھێنراوە. ٢٩ی تەممووزی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[2] دەربارەی کتێبی دەوڵەمەندی نەتەوەیی ، «وەشانی ئەرشیڤکراو». لە ڕەسەنەکە لە ٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣ ھێنراوە. ٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[3] پەیکەری ئادەم سمیت ، http://www.adamsmith.org/statue ٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[4] Tucker, Irvin B. Macroeconomics for Today: Seventh Edition Southwestern Cengage Learning page 519

[5] «BBC World Service - The Forum, Adam Smith: Father of Capitalism». BBC (بە ئینگلیزیی بریتانیایی). لە ٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.

[6] «Adam Smith: Biography on Undiscovered Scotland». www.undiscoveredscotland.co.uk. لە ٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.

[7] Daily، Investor's Business (١٩ی ئازاری ٢٠١٧). «Capitalism's 'Founding Father' Often Quoted, Frequently Misconstrued». Investor's Business Daily (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە. {{cite web}}: |یەکەم= has generic name (یارمەتی)

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]