سیستمی پۆتانە جوگرافییەکان

گۆی زەوی تەنھا ھێڵی سفری پانی و درێژی نیشاندراوە بە کوردی.

ھێڵەکانی درێژی ستونن لەسەر ھێڵەکانی پانی و ئەوانیش تەریبن لەگەڵ ھێڵی کەمەرەیی زەوی (ئیستیوایی).

سیستمی پۆتانە جوگرافییەکان بریتییە لە سیستمێکی پۆتانەکان تایبەت بە جوگرافیا کە وا دەکات جێگایەک لەسەر زەوی دیاری بکرێت بە کۆمەڵێ ژمارە، پیت یان ھێما. پۆتانەکان پێکدێن لە ژمارەیەک کە ئاستی بەرزی دیاری دەکات، دوو یان سیانی تریش کە ئاستی ئاسۆیی و شوێنی جوگرافییەکە دیاری دەکات. سیستمێکی باوی پۆتانەکان بریتییە لە ھێڵەکانی درێژی، پانی و بەرزیی. بۆ ئەوەی بتوانی شوێنێک لەسەر نەخشەیەک دیاری بکەی بە دوو ڕەھەند «شکاندنەوەی نەخشە» پێویستە.

پێکھاتە

ھێڵەکانی پانی بە φ (فای) یۆنانی، ھێڵەکانی درێژیش بە λ (لامدا) نیشانە ئەکرێن. ھێڵی کەمەرەیی زەوی بە ھێڵی سفری پانی دا ئەنرێ. ھێڵی گرینیچ'یش بە ھێڵی سفری درێژی دا ئەنرێ. ھێڵەکانی پانی ٩٠ ھێڵی باکووری ھێڵی کەمەرەیی (بەرەو ئەورووپا) و ٩٠یش بۆ خوارەوە - باشور- بەرەو ئەفریقا ئەژمێردرێن. ھێڵی درێژیش لە ڕۆژھەڵاتی لەندەنەوە ١٨٠ و لە ڕۆژاوای لەندەنیشەوە ١٨٠ ھێڵن. ھێڵەکانی درێژی کاتی سەرزەویان پێ دیاری ئەکرێت و ھێڵەکانی پانیش توانای نیشاندانی گەرمیان ھەیە لەسەر زەوی چونکە ھێڵی کەمەرەیی زۆرترین خۆرەتاوی بەر دەکەوێت. لە نێوان ھێڵەکانیشدا لە ١ بۆ ١٠٠ جارێکی تر ورد ئەکرێنەوە. بەپێی «شکانەوەی نەخشە» دووری ھێڵێک نزیک ١١١کم'ە. دوو شێوازی دەربڕین باوە بۆ ھێڵەکان، دەیی و «پلە (کاژێر)، خولەک، چرکە» (پخچ) کە لە ئینگلیزیدا بە DMS کورتکراوەتەوە. لە شێوازیی دەییدا ڕۆژھەڵات موجەب و ڕۆژاوا سالب، باکوور موجەب و باشوور سالبن، لە «پخچ» یشدا دەبێ دیاری بکرێ ئایا ڕۆژھەڵات، ڕۆژاوا، باکوور یان باشوورە.

نموونە، بە شێوازی پلە، خولەک و چرکە: ھێڵی درێژی ٤٥° ٥٨′ ٢٦″ ڕۆژھەڵات و ھێڵی پانی ٣٥° ١١′ ١١″ باکوور ناوەندی شاری ھەڵەبجە'یە. ھێماکانی ناو نموونەکە: ٣٥° پلە ١١(′) ھێمای خولەک ١١(″) ھێمای چرکەن. بە شێوازی دەییش: ٣٥٫١٨٦٣٨٩ی پانی و ٤٥٫٩٧٣٨٨٩ی درێژی. تا ژمارەکانی دوای خاڵ گەورەتر بن ئاستی «دیقەت» وردیی سیستمەکە بەرزتر دەبێتەوە.