گیاخۆر

گیاخۆر ئاژەڵێکە لە ڕووی ئەناتۆمی و فیزیۆلۆژییەوە گونجاوە بۆ خواردنی مادەی ڕوەکی، بۆ نموونە گەڵا یان قەوزە دەریایییەکان، بۆ پێکھاتەی سەرەکی خۆراکەکەی. لە ئەنجامی خۆراکی ڕوەکییان، ئاژەڵە ڕوەکخۆرەکان بە شێوەیەکی گشتی بەشەکانی دەمیان گونجاوە لەگەڵ کڕەکڕ یان وردکردن. ئەسپ و ڕوەکخۆرەکانی تر ددانی تەختی پانیان ھەیە کە لەگەڵ وردکردنی چیمەن و توێکڵی دار و ماددە ڕوەکییە سەختەکانی تردا گونجاون.

ڕێژەیەکی زۆر لە گیاخۆرەکان فلۆرای ڕیخۆڵەیان ھەیە کە یارمەتیان دەدات مادەی ڕووەکی ھەرس بکەن، کە ھەرسکردنی قورسترە لە نێچیری ئاژەڵان.^[١] ئەم فلۆرایە لە پرۆتۆزۆئان یان بەکتریا ھەرسکەرەکانی سێلولۆز پێکھاتووە.^[٢]

وشەڕەتناسی[دەستکاری]

گیاخۆر فۆڕمی ئینگلیزی لاتینی مۆدێرنە، herbivora، کە لە بنەماکانی جیۆلۆجیای چارڵز لایل لە ساڵی ١٨٣٠دا ئاماژەی پێکراوە.^[٣] ڕیچارد ئۆین ئەم زاراوەیە ئینگلیزییەی لە ساڵی ١٨٥٤دا لەسەر ددانی بەردبوو و ئێسکەپەیکەر بەکارھێناوە.^[٣] Herbivora لە لاتینی herba 'ڕوەکی بچووک، گیا'^[٤] و vora، لە vorare 'خواردن' وەرگیراوە.^[٥]

پێناسە و زاراوەی پەیوەندیدار[دەستکاری]

ڕوەکخۆری جۆرێکە لە بەکارھێنان کە تێیدا زیندەوەران بە شێوەیەکی بنەڕەتی ئۆتۆتڕۆفەکان دەخوات^[٦] وەک ڕووەک، قەوزە و بەکتریا فۆتۆسێنتێزەکان. بە شێوەیەکی گشتی، ئەو زیندەوەرانە کە بە گشتی لە ئۆتۆتڕۆفەکان دەخۆن وەک بەکارھێنەری سەرەتایی ناسراون. بەزۆری ڕوەکخۆری سنووردارە بەو ئاژەڵانەی کە ڕوەک دەخۆن. ڕوەکخۆری مێروو دەتوانێت ببێتە ھۆی گۆڕانکاری جۆراوجۆری فیزیکی و میتابۆلیکی لە شێوازی کارلێکی ڕوەکی خانەخوێ لەگەڵ خۆی و ھۆکارە بایۆتیکییەکانی دیکەی دەوروبەریدا.^[٧]^[٨] قارچک، بەکتریا و پرۆتیستەکان کە لە ڕوەکی زیندوو دەخۆن بەزۆری پێیان دەوترێت ماددە نەخۆشخوازەکانی ڕوەک (نەخۆشییەکانی ڕوەک)، لەکاتێکدا قارچک و میکرۆبەکان کە لە ڕوەکی مردوو دەخۆن بە ساپرۆتڕۆف وەسف دەکرێن. ئەو ڕوەکە گوڵدارانەی کە خۆراک لە ڕوەکە زیندووەکانی تر وەردەگرن بەزۆری پێیان دەوترێت ڕوەکی مشەخۆر؛ بەڵام ھیچ پۆلێنبەندییەکی ئیکۆلۆژی تایبەت و یەکلاکەرەوە بۆ شێوازەکانی بەکاربردن نییە؛ ھەر کتێبێکی دەرسی گۆڕانکاری تایبەتی خۆی ھەیە لەسەر بابەتەکە.^[٩]^[١٠]^[١١]

سەرچاوەکان[دەستکاری]

^ Moran, N.A. (2006). "Symbiosis". Current Biology. 16 (20): 866–871. Bibcode:2006CBio...16.R866M. doi:10.1016/j.cub.2006.09.019. PMID 17055966.
^ "symbiosis." The Columbia Encyclopedia. New York: Columbia University Press, 2008. Credo Reference. Web. 17 September 2012.
^ ^ئ ^ا J.A. Simpson and E.S.C. Weiner, eds. (2000) The Oxford English Dictionary, vol. 8, p. 155.
^ P.G.W. Glare, ed. (1990) The Oxford Latin Dictionary, p. 791.
^ P.G.W. Glare, ed. (1990) The Oxford Latin Dictionary, p. 2103.
^ Abraham, Martin A. A. Sustainability Science and Engineering, Volume 1. page 123. Publisher: Elsevier 2006. ISBN 978-0444517128
^ Peschiutta, María Laura; Scholz, Fabián Gustavo; Goldstein, Guillermo; Bucci, Sandra Janet (2018-01-01). "Herbivory alters plant carbon assimilation, patterns of biomass allocation and nitrogen use efficiency". Acta Oecologica (بە ئینگلیزی). 86: 9–16. Bibcode:2018AcO....86....9P. doi:10.1016/j.actao.2017.11.007. ISSN 1146-609X.
^ Cannicci, Stefano; Burrows, Damien; Fratini, Sara; Smith, Thomas J.; Offenberg, Joachim; Dahdouh-Guebas, Farid (2008-08-01). "Faunal impact on vegetation structure and ecosystem function in mangrove forests: A review". Aquatic Botany. Mangrove Ecology – Applications in Forestry and Costal Zone Management (بە ئینگلیزی). 89 (2): 186–200. Bibcode:2008AqBot..89..186C. doi:10.1016/j.aquabot.2008.01.009. ISSN 0304-3770.
^ Thomas, Peter & Packham, John. Ecology of Woodlands and Forests: Description, Dynamics and Diversity. Publisher: Cambridge University Press 2007. ISBN 978-0521834520
^ Sterner, Robert W. ; Elser, James J. ; and Vitousek, Peter. Ecological Stoichiometry: The Biology of Elements from Molecules to the Biosphere. Publisher: Princeton University Press 2002. ISBN 978-0691074917
^ Likens Gene E. Lake Ecosystem Ecology: A Global Perspective. Publisher: Academic Press 2010. ISBN 978-0123820020

[Moran_2006-1] Moran, N.A. (2006). "Symbiosis". Current Biology. 16 (20): 866–871. Bibcode:2006CBio...16.R866M. doi:10.1016/j.cub.2006.09.019. PMID 17055966.

[2] "symbiosis." The Columbia Encyclopedia. New York: Columbia University Press, 2008. Credo Reference. Web. 17 September 2012.

[OED-3] ئ ^ا J.A. Simpson and E.S.C. Weiner, eds. (2000) The Oxford English Dictionary, vol. 8, p. 155.

[OLD1-4] P.G.W. Glare, ed. (1990) The Oxford Latin Dictionary, p. 791.

[OLD2-5] P.G.W. Glare, ed. (1990) The Oxford Latin Dictionary, p. 2103.

[MAAA-6] Abraham, Martin A. A. Sustainability Science and Engineering, Volume 1. page 123. Publisher: Elsevier 2006. ISBN 978-0444517128

[7] Peschiutta, María Laura; Scholz, Fabián Gustavo; Goldstein, Guillermo; Bucci, Sandra Janet (2018-01-01). "Herbivory alters plant carbon assimilation, patterns of biomass allocation and nitrogen use efficiency". Acta Oecologica (بە ئینگلیزی). 86: 9–16. Bibcode:2018AcO....86....9P. doi:10.1016/j.actao.2017.11.007. ISSN 1146-609X.

[8] Cannicci, Stefano; Burrows, Damien; Fratini, Sara; Smith, Thomas J.; Offenberg, Joachim; Dahdouh-Guebas, Farid (2008-08-01). "Faunal impact on vegetation structure and ecosystem function in mangrove forests: A review". Aquatic Botany. Mangrove Ecology – Applications in Forestry and Costal Zone Management (بە ئینگلیزی). 89 (2): 186–200. Bibcode:2008AqBot..89..186C. doi:10.1016/j.aquabot.2008.01.009. ISSN 0304-3770.

[9] Thomas, Peter & Packham, John. Ecology of Woodlands and Forests: Description, Dynamics and Diversity. Publisher: Cambridge University Press 2007. ISBN 978-0521834520

[10] Sterner, Robert W. ; Elser, James J. ; and Vitousek, Peter. Ecological Stoichiometry: The Biology of Elements from Molecules to the Biosphere. Publisher: Princeton University Press 2002. ISBN 978-0691074917

[11] Likens Gene E. Lake Ecosystem Ecology: A Global Perspective. Publisher: Academic Press 2010. ISBN 978-0123820020

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]