کارۆلین ھێرشێل

کارۆلین لوکرێتیا هێرشێل
کارۆلین لوکرێتیا هێرشێل;
لەدایکبوون	١٦ی ئازاری ١٧٥٠; ھانۆفەر
مەرگ	٩ی کانوونی دووەمی ١٨٤٨ (تەمەن ٩٧ ساڵ); ھانۆفەر
پیشە	زانای فەلەکی ، ماتماتیکزان، گۆرانیبێژ.
خەڵاتەکان	مەدالیای زێڕی کۆمەڵەی شاهانەی فەلەکناسی (١٨٢٨)
وێبگە	ماڵپەری فەرمی ;

کارۆلین هێرشێل (بە ئەڵمانی: Caroline Herschel)^[٢] (١٦ی ئازاری ١٧٥٠ - ٩ی کانوونی دووەمی ١٨٤٨) ، فەلەکناسی ئەڵمانی بووە^[٣]، خوشکی زانا ویلیام ھێرشلە و بە درێژایی ژیانی پیشەیی خۆیان پێکەوە کاریان کردووە. ئەو بەشداری لە دۆزینەوەکانی فەلەکناسیدا کردووە، گرنگترینیان دۆزینەوەی دوورەپەرێزی ٣٥بی هێرشێل ڕیگۆلێت بوو.

ژیانی

هێرشێل لە شاری هانۆڤەر لەدایکبووە. باوکی ئیسحاق هێرشێل مۆسیقاژەن بووە و هەموو منداڵەکانیش لە بواری مۆسیقا خوێندویانە، باوکی لە بنەماڵەیەکی جولەکە بووە، بەڵام دیارە دایکی جولەکە نەبووە، هێرشێل بە تایبەتی لە براکەی ویلیام نزیک بوو کە زیاتر لە ١٢ ساڵ لە خۆی گەورەتر بوو. ویلیام لە ساڵی ١٧٦٦ ڕووی لە ئینگلتەرا کرد، دوای مردنی باوکیان ویلیام و دایکی و خوشک و براکانی ڕازی کرد کە ڕێگە بە کارۆلین بدەن لە ئینگلتەرا پەیوەندی بەوەوە بکات. لەو کاتەدا ویلیام ئۆرگانیست و مامۆستای مۆسیقا بووە لە شاری باث و باشووری ئینگلتەرا. کارۆلین شیعری خوێندووە، وەک گۆرانیبێژێک نمایشی کردووە و بانگهێشتی بەشداریکردنی وەک سۆڵۆیست لە بێرمینگام وەرگرت، بەڵام ئەم بانگهێشتەی ڕەتکردەوە و بەم شێوەیە پیشەیەکی سەربەخۆی بە مۆسیقا بەخشی، لەو کاتەدا ویلیام سەرقاڵی خولیاکەی بوو کە فەلەکناسی بوو، دواتر بوو بە پیشەیی سەرەکی، ئەو زانیاریانەی بەدەستی هێناوە لەگەڵ کارۆلین هاوبەش دەکرد و حەماسەتەکەی بە خێرایی دەچوە پێشەوە. یارمەتی دا هەم لە دروستکردنی تەلەسکۆپ بوارێک کە تێیدا سەرکەوتوو بوو، هەم لە چاودێریکردن لە ڕێگەیەوە بە تێپەڕبوونی کات تەلەسکۆپی خۆی دروست کرد و کاتێک پێویستی بە یارمەتی بوو، تێبینییەکانی خۆی کرد. دۆزینەوەکان، لە نێوان ساڵانی ١٧٨٣ بۆ ١٧٩٧، بریتی بوون لە گەلەئەستێرەیەک سەر بە گەلەئەستێرەی ئەندرۆمێدا (هەرچەندە دواتر دەرکەوت کە ئەم گەلەئەستێرە لەلایەن فەلەکناسی فەرەنسی چارل مێسەرەوە دۆزرایەوە)، هەروەها ٨ کلکدار کە بێ گومان ٥یان یەکەمجار بوو بدۆزرێنەوە، دۆزییەوە، هەروەها لە ساڵی ١٧٨٧ەوە هێرشێل خانەنشینی تایبەتی لە کۆشکی شاهانە هەبوو، تۆمەتبار کرا بە یارمەتیدانی براکەی، ئەو دەرماڵەیە کە کۆی گشتی ٥٠ پاوەندە و بە فەرمی لەلایەن شاژن شارلۆتەوە دراوە.^[٤] ^[٥]

دوای مردنی براکەی، لە ساڵی ١٨٢٢، کارۆلین لە هانۆڤەر گەڕایەوە بۆ زێدی خۆی. لەوێدا درێژە بە کارە زانستییەکانی دا و باوەڕ بە تێبینییەکانی براکەی کرد و کەتەلۆگێکی سحراوی (سحر)ی بەڕێوەبرد، بە بەکارهێنانی جۆن، لە ساڵی ١٨٤٨ لە تەمەنی ٩٨ ساڵیدا کۆچی دوایی کرد و لە شاری هانۆڤەر بە خاک سپێردرا.

سەرچاوە

^ جۆرجیا ئەمسۆن-برادشاو (٢٠١٨). پێشەنگانی زانست و تەکنەلۆژیا (بە زمانی ئینگلیزی). وێنەکێش: ڕیتا پێتروسیۆلی. لاپەرە ٧.
^ «"کارۆلین هێرشێل - ژیاننامە و ڕاستی و وێنە"».
^ «"کارۆلین هێرشێل». {{cite web}}: دەقی «بریتانیکا".» چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی); دەقی «ژیاننامە، دۆزینەوە و ڕاستییەکان» چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی)
^ «ڕۆبێرتز، جاکۆب (٢٠١٧). "زەبەلاحێکی فەلەکناسی"».
^ «"ڕۆژنامەنووسی یەکەم ژنە فەلەکناسی پیشەگەری بەریتانیا کە لەلایەن مۆزەخانەی هێرشێلی باثەوە دەستی کەوتووە". ڕۆژنامەی هونەر - هەواڵ و ڕووداوە هونەرییە نێودەوڵەتییەکان».

بەستەری دەرەکی

[1] جۆرجیا ئەمسۆن-برادشاو (٢٠١٨). پێشەنگانی زانست و تەکنەلۆژیا (بە زمانی ئینگلیزی). وێنەکێش: ڕیتا پێتروسیۆلی. لاپەرە ٧.

[2] «"کارۆلین هێرشێل - ژیاننامە و ڕاستی و وێنە"».

[3] «"کارۆلین هێرشێل». {{cite web}}: دەقی «بریتانیکا".» چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی); دەقی «ژیاننامە، دۆزینەوە و ڕاستییەکان» چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی)

[4] «ڕۆبێرتز، جاکۆب (٢٠١٧). "زەبەلاحێکی فەلەکناسی"».

[5] «"ڕۆژنامەنووسی یەکەم ژنە فەلەکناسی پیشەگەری بەریتانیا کە لەلایەن مۆزەخانەی هێرشێلی باثەوە دەستی کەوتووە". ڕۆژنامەی هونەر - هەواڵ و ڕووداوە هونەرییە نێودەوڵەتییەکان».

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]