چێ گیڤارا

چێ گیڤارا
لەدایکبوون	(١٩٢٨-0٦-١٤) ١٤ی حوزەیرانی ١٩٢٨ ڕۆزاریۆ، ئەرجەنتین
مەرگ	٩ی تشرینی یەکەمی ١٩٦٧(١٩٦٧-١٠-٠٩) (٣٩ ساڵ ژیاوە) بۆلیڤیا
ھۆکاری مەرگ	لەسێدارەدان بە تەقە
شوێنی گۆڕ	سانتاکلارا
نەتەوە	ئەرجەنتین
ناوەکانی تر	» چێ «وشەیەکی ❪ئیسپانی❫ە - بە زمانی کوردی واتە (ھەڤاڵ)
پەروەردە	پزیشک
پیشە	پزیشک و وەزیری دارایی
باڵا	١٧٦ سم
ئایین	بێخوایی
مناڵ(ەکان)	ھیلدا (١٩٥٦–١٩٩٥) ئالیدا (لەدایکبوون ١٩٦٠) کامیلۆ (لەدایکبوون ١٩٦٢) سیلیا (لەدایکبوون ١٩٦٣) ئێرنیستۆ (لەدایکبوون ١٩٦٥)
واژوو

ئێرنستۆ چێ گیڤارا شۆڕشگێڕ، پزیشک، نووسەر، گەریلا، شۆڕشگێڕ، مارکسی ئەرژەنتینی بوو. لە ساڵی ١٩٢٨ لە شاری ڕۆزارییۆی ئەرژەنتیندا لەدایکبووە و لە ١٩٦٧ لەسەر کێوەکانی ئانددا کوژرا. چێ لەپاڵ فیدێل کاسترۆ بە دووانە کەسایەتی سەرەکیی شۆڕشی کووبا دەناسرێن، شێوازی دەرکەوتن و ھەڵسوکەوتی چێ بووەتە شێوازێکی باو لەنێوان یاخییەکان لە گشت جیھاندا.

ژیانی گیڤارا

بنەماڵەکەی چێ گیڤارا لە بنەڕەتی باسک و ئیرلاندی بوون و بیروڕایەکی چەپگەریان ھەبوو. گەرچی لە نەخۆشیی ھەناسەتەنگی ئازاری دەبرد، بەڵام توانی ببێتە وەرزشکار. لە ماڵیاندا گرتووپەری ٣٠٠٠ پەرتووک ھەبوو کە بوونە ھۆی ئەوە چێ ببێتە خوێنەرێکی بەجۆش و بەفڕ. لە ساڵی ١٩٥٣دا لە زانکۆی بۆنۆس ئایرێسی پایتەختی ئەرژەنتین پزیشکیی خۆی تەواو کرد. کاتێک وا ھێشتا خوێندکار بوو لەگەڵ ھەڤاڵەکەی ئالبەرتۆ گرانادۆ دەستیان بە ڕێوینگیکی لە ئامەریکای باشوور کرد.

کاتی شۆرشگێری

بیرەوەرییەکانی ئەو ڕێوینگییە وەکوو ڕۆژنووسەکانی مۆتۆرسیکلە نووسراوە. پاشان، دەچێتە مەکسیک و لەگەڵ فیدەل کاسترۆ ئاشنا دەبێت و لەگەڵ ئەودا دەست بە شۆڕشێک لە دژی ڕێبەری و دەسەڵاتداری دیکتاتۆری کووبا باتیستا بە ئامانجی ڕزگاری دەکەن. بە ساڵان لە شاخ و کێوەکان و شەخەڵ و جەنگەڵەکاندا تێکۆشینی پێشمەرگایەتییان ھەبوو تاکوو کووبایان لە دەستی دیکتاتۆری ڕەسکاند. دوای ئەم سەرکەوتنەی چێ وەکوو وەزیری سنعەتەکان لە کووبا ھەلبژێردرا، بەڵام پەسەندی نەکرد و بۆ درێژە دانەوە بە ئامانجەکانی ڕێگای بۆلیڤییای پێش گرت تاکوو-وەھا کە خۆی دەیوت گەلێکی دیکەی ئەمریکای لاتین لە بندەستی دەستمایەداری (ئیمپەریالیزم) برەسنێت و ڕزگار بکا.

لە بۆلیڤییا دا ھێزەکانی Barrientos لە شەونخوێنێک دا لە نزیکی Higueras چێ دەگرن. دوای ئەوە بە برینێک لە پێی دا لە بەندیخانەی شاری Higueras دا بەندی دەکەن. چێ لەبەر ھیچ کەسێکەوە سەری نەچەماند. دوایین وتەکانی چێ زۆر بە مانا و گرنگن: «... مردن بە سەر پێوە لە ژیان بە سەر گۆچان زۆر چاکترە».

لە ڕۆژی ٩ی تشرینی یەکەمی ١٩٦٧، کاتژمێر ١٣:١٠ خولەک بە فەرمانی دەوڵەتی یەکگرتووی ئەمریکا و سەرڤیسی ئاساییشەکەی و بە ئەرێنیتی سەرۆککۆماری ئەو سەردەمەی بۆلیڤییا، René Barrientos، بە دەستی Mario Terán بە نۆ گوللە کوژرا.

بە دوای لەگییانکردنی چێ ڕێبەرایەتی بۆلیڤییا لە بڕیارەکەی پاشگەز و پەشیمان دەبێتەوە، چونکە بەم کارە چێ، ئیدی بوو بە ئەفسانەی شۆرشگێڕی و ئازادی خوازی. دوژمنەکانی وا ڕامان دەکەن کە ئەگەر زیندوو بمایە، بیروڕا و ناوی ئەم ھەندە لە جیھاندا بڵاو نەدەبووەوە.

Juius Lester لە بارەی مەرگی چێ وا دەڵێ: «مەرگی چێ، گرنگ نییە، گرنگ ئەوەیە کە مرۆڤێکی وەک چێ ژییاوە. بۆ لە ناو بردنی چێ، ئێوە دەبێ ھەموو خەڵکی جیھان لە ناو ببەن، ئەوەش کە ناکرێ!»

ئاپۆ، لە وتارێک دا دەڵێ: «ھەتا کە مرۆڤایەتی بەرەو گەیشتن درێژە دەکا و بەردەوامە، ناو و ڕێگای چێش بەردەوامە و درێژە دەکا». لە دیمەنی چێ ژیار و ژیانی مرۆڤان دەبێت ھەر ئامێتەی تێکۆشین بێ. چێ بە ئایینی شۆڕشگێڕی دەژی و دەیوست ھەرچێ مرۆڤە بەم جۆرە بژین. ئەو دەیوت «ڕاستەقینەتی و ھەقیقەت لە ھەر کوێ دابێ ئێ، مرۆڤیش دەبێ لەوێدا بێ»

نووسین و کتێبەکانی گیڤارا

The Bolivian Diary 1968

Socialism and Man in Cuba 1965

Guerrilla Warfare 1961

Episodes of the Cuban Revolutionary War1963

Latin America Diaries: The Sequel to The Motorcycle Diaries

کتێبنامە

• Abrams، Dennis (٢٠١٠). Ernesto Che Guevara (بە ئینگلیزی). Infobase Publishing. ژپنک ٩٧٨-١-٤٣٨١-٣٤٦٤-٢.
• Almudevar، Lola (٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٧). «Bolivia marks capture, execution of 'Che' Guevara 40 years ago». SFGate (بە ئینگلیزی). لە ١٤ی حوزەیرانی ٢٠١٨ ھێنراوە.
• Anderson، Jon Lee (١٩٩٧). Che Guevara: a revolutionary life (بە ئینگلیزی). New York: Grove Press. ژپنک ٠-٨٠٢١-١٦٠٠-٠.
• Bamford، James (٢٠٠٢). Body of secrets anatomy of the ultra-secret National Security Agency (بە ئینگلیزی). New York: Anchor Books. ژپنک ٠-٣٨٥-٤٩٩٠٨-٦.
• «Profile: Laurent Kabila». BBC News (بە ئینگلیزی). ١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٠١. لە ١٤ی حوزەیرانی ٢٠١٨ ھێنراوە.
• «Che Guevara photographer dies». BBC News (بە ئینگلیزی). ٢٦ی ئایاری ٢٠٠١. لە ١٤ی حوزەیرانی ٢٠١٨ ھێنراوە.
• «Cuba pays tribute to Che Guevara». BBC News (بە ئینگلیزی). ٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٧. لە ١٤ی حوزەیرانی ٢٠١٨ ھێنراوە.
• Beaubien، Jason (٢٠٠٩). «Cuba Marks 50 Years Since 'Triumphant Revolution'». NPR.
• Ben Bella، Ahmed (١ی تشرینی یەکەمی ١٩٩٧). «Che as I knew him». Le Monde diplomatique (بە ئینگلیزی). لە ١٤ی حوزەیرانی ٢٠١٨ ھێنراوە.
• Bockman، Major Larry James (١ی نیسانی ١٩٨٤). The Spirit Of Moncada: Fidel Castro's Rise To Power, 1953–1959. Quantico, Virginia: Marine Corps Command and Staff College.
• Bradbury، Pablo (٢٠٢٣). Liberationist Christianity in Argentina (1930-1983). Ingram Publisher Services. ژپنک ٩٧٨-١-٨٠٠١٠-٩٢٢-٣. ISSN ٢٦٣٣-٧٠٦١.
• Casey، Michael (٢٠٠٩). Che's Afterlife: The Legacy of an Image. Vintage Books. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٠٧-٢٧٩٣٠-٩.
• Castañeda، Jorge G. (١٩٩٨). Compañero: the life and death of Che Guevara (بە ئینگلیزی). New York: Vintage Books. ژپنک ٠-٦٧٩-٧٥٩٤٠-٩.
• Crompton، Samuel (٢٠٠٩). Che Guevara: The Making of a Revolutionary. Gareth Stevens. ژپنک ٩٧٨-١-٤٣٣٩-٠٠٥٣-٢.
• Cullather، Nicholas (٢٠٠٦). Secret History: The CIA's classified account of its operations in Guatemala, 1952–1954. Palo Alto, California: Stanford University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٨٠٤٧-٥٤٦٨-٢.
• DePalma، Anthony (٢٠٠٦). The man who invented Fidel: Cuba, Castro, and Herbert L. Matthews of The New York Times (بە ئینگلیزی). New York: Public Affairs. ژپنک ١-٥٨٦٤٨-٣٣٢-٣.
• Dorfman، Ariel (١٤ی حوزەیرانی ١٩٩٩). «Time 100: Che Guevara». Time. لە ڕەسەنەکە لە ٢٥ی نیسانی ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی تەممووزی ٢٠٢١ ھێنراوە.
• Dorschner، John؛ Fabricio، Roberto (١٩٨٠). The Winds of December: The Cuban Revolution of 1958. New York: Coward, McCann & Geoghegen. ژپنک ٠-٦٩٨-١٠٩٩٣-٧.
• Dumur, Jean (interviewer) (1964). L'interview de Che Guevara (Video clip; 9:43; with English subtitles).
• Durschmied، Erik (٢٠٠٢). The Blood of Revolution: From the Reign of Terror to the Rise of Khomeini. Arcade Publishing. ژپنک ١-٥٥٩٧٠-٦٠٧-٤.
• Free Society Project Inc. / Cuba Archive (٣٠ ئەیلوول ٢٠٠٩). "«Documented Victims of Che Guevara in Cuba: 1957 to 1959» (PDF). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ١٥ی نیسانی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. (244 KB)". Summit, New Jersey: Free Society Project.
• Gálvez, William (1999). Che in Africa: Che Guevara's Congo Diary. Melbourne: Ocean Press, 1999. ISBN 1876175087.
• Gómez Treto، Raúl (بەھاری ١٩٩١). «Thirty Years of Cuban Revolutionary Penal Law». Latin American Perspectives. ١٨: ١١٤–١٢٥. doi:١٠.١١٧٧/٠٠٩٤٥٨٢X٩١٠١٨٠٠٢١١. JSTOR ٢٦٣٣٦١٢.
• Gleijeses، Piero (١٩٩١). Shattered Hope: The Guatemalan Revolution and the United States, 1944–1954. Princeton, New Jersey: Princeton University Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٦٩١-٠٢٥٥٦-٨.
• Gott، Richard (٢٠٠٤). Cuba: A New History. Yale University Press. ژپنک ٠-٣٠٠-١٠٤١١-١.
• Gott، Richard (١١ی ئابی ٢٠٠٥). «Bolivia on the Day of the Death of Che Guevara». Le Monde diplomatique. لە ڕەسەنەکە لە ٢٦ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٥ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٦ی شوباتی ٢٠٠٦ ھێنراوە.
• Grant، Will (٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٧). «CIA man recounts Che Guevara's death». BBC News. لە ٢٩ی شوباتی ٢٠٠٨ ھێنراوە.
• Guevara, Ernesto "Che" (1965). "Che Guevara's Farewell Letter".
• Guevara, Ernesto "Che" (1967). "Diario (Bolivia)". Written 1966–1967.
• Guevara, Ernesto "Che" (editors Bonachea, Rolando E. and Nelson P. Valdés; 1969). Che: Selected Works of Ernesto Guevara, Cambridge, Massachusetts: MIT Press. ISBN 0262520168
• Guevara، Ernesto (٢٠٠٩). Che: The Diaries of Ernesto Che Guevara. Ocean Press. ژپنک ٩٧٨-١-٩٢٠٨٨٨-٩٣-٠.
• Guevara, Ernesto "Che" (1972). Pasajes de la guerra revolucionaria.
• Guevara، Ernesto "Che" (٢٠٠٠). The African Dream. لەلایەن Camiller، Patrick وەرگێڕدراوە. New York: Grove Publishers. ژپنک ٠-٨٠٢١-٣٨٣٤-٩.
• Guevara، Ernesto؛ Deutschmann، David (١٩٩٧). Che Guevara Reader: Writings by Ernesto Che Guevara on Guerrilla Strategy, Politics & Revolution. Ocean Press. ژپنک ١-٨٧٥٢٨٤-٩٣-١.
• Guevara Lynch، Ernesto (٢٠٠٠). Aquí va un soldado de América [Here goes a soldier from America] (بە ئیسپانی). Barcelona: Plaza y Janés Editores, S.A. ژپنک ٨٤٠١٠١٣٢٧٥.
• Guevara Lynch، Ernesto (٢٠٠٧). The Young Che: Memories of Che Guevara by His Father. Vintage Books. ژپنک ٩٧٨-٠-٣٠٧-٣٩٠٤٤-٨.
• Haney، Rich (٢٠٠٥). Celia Sánchez: The Legend of Cuba's Revolutionary Heart. New York: Algora Pub. ژپنک ٠-٨٧٥٨٦-٣٩٥-٧.
• Katrin Hansing (2002). Rasta, Race and Revolution: The Emergence and Development of the Rastafari Movement in Socialist Cuba. LIT Verlag Münster. ISBN 3825896005.
• Hart، Joseph (٢٠٠٤). Che: The Life, Death, and Afterlife of a Revolutionary. New York: Thunder's Mouth Press. ژپنک ١-٥٦٠٢٥-٥١٩-٦.
• Immerman، Richard H. (١٩٨٢). The CIA in Guatemala: The Foreign Policy of Intervention. Austin, Texas: University of Texas Press. ژپنک ٩٧٨-٠-٢٩٢-٧١٠٨٣-٢.
• Ireland's Own (١٢ی ئابی ٢٠٠٠). «From Cuba to Congo, Dream to Disaster for Che Guevara». لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ٩ی شوباتی ٢٠٠٦. لە ١١ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٦ ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: unfit URL (بەستەر)
• Kellner، Douglas (١٩٨٩). Ernesto "Che" Guevara (World Leaders Past & Present). Chelsea House Publishers. ژپنک ١-٥٥٥٤٦-٨٣٥-٧.
• Kornbluh, Peter (1997). Electronic Briefing Book No. 5. National Security Archive. Accessed 25 March 2007.
• Lacey، Mark (٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٧). «A Revolutionary Icon, and Now, a Bikini». The New York Times.
• Lacey، Mark (٢٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٧). «Lone Bidder Buys Strands of Che's Hair at U.S. Auction». The New York Times.
• Lavretsky، Iosif (١٩٧٦). Ernesto Che Guevara. لەلایەن Eklof، A. B. وەرگێڕدراوە. Moscow: Progress Publishers. لاپەڕە ٥. ASIN B٠٠٠B٩V٧AW. OCLC ٢٢٧٤٦٦٦٢. {{cite book}}: نرخی |asin= بپشکنە (یارمەتی)
• Löwy، Michael (١٩٧٣). The Marxism of Che Guevara: Philosophy, Economics, Revolutionary Warfare. Monthly Review Press. ژپنک ٠-٨٥٣٤٥-٢٧٤-١.
• Luther، Eric (٢٠٠١). Che Guevara (Critical Lives). Penguin Group (USA). لاپەڕە ٢٧٦. ژپنک ٠-٠٢-٨٦٤١٩٩-X.
• McLaren، Peter (٢٠٠٠). Che Guevara, Paulo Freire, and the Pedagogy of Revolution. Rowman & Littlefield. ژپنک ٠-٨٤٧٦-٩٥٣٣-٦.
• Mittleman، James H. (١٩٨١). Underdevelopment and the Transition to Socialism – Mozambique and Tanzania. New York: Academic Press. ژپنک ٠-١٢-٥٠٠٦٦٠-٨.
• Moynihan, Michael. "Neutering Sartre at Dagens Nyheter". Stockholm Spectator. Accessed 26 February 2006.
• Che Guevara, by Frank Niess, Haus Publishers Ltd, 2007, ISBN 1904341993.
• O'Hagan، Sean (١١ی تەممووزی ٢٠٠٤). «Just a pretty face?». The Observer. لە ٢٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٦ ھێنراوە.
• Ramírez، Dariel Alarcón (١٩٩٧). Le Che en Bolivie. Paris: Éditions du Rocher. ژپنک ٢٢٦٨٠٢٤٣٧٧.
• Ramonet، Ignacio (٢٠٠٧). Fidel Castro: My Life. لەلایەن Hurley، Andrew وەرگێڕدراوە. London: Penguin Books. ژپنک ٩٧٨-٠-١٤-١٠٢٦٢٦-٨.
• Ratner، Michael (١٩٩٧). Che Guevara and the FBI: The U.S. Political Police Dossier on the Latin American Revolutionary. Ocean Press. ژپنک ١-٨٧٥٢٨٤-٧٦-١.
• Rodriguez, Félix I. and John Weisman (1989). Shadow Warrior/the CIA Hero of a Hundred Unknown Battles. New York: Simon & Schuster. ISBN 0671667211.
• Ryan، Henry Butterfield (١٩٩٨). The Fall of Che Guevara: A Story of Soldiers, Spies, and Diplomats. New York: Oxford University Press. ژپنک ٠-١٩-٥١١٨٧٩-٠.
• Sandison، David (١٩٩٦). The Life & Times of Che Guevara. Paragon. ژپنک ٠-٧٥٢٥-١٧٧٦-٧.
• Schipani, Andres (٢٣ ئەیلوول ٢٠٠٧). "The Final Triumph of Saint Che". The Observer. (Reporting from La Higuera.)
• Selvage, Major Donald R. – USMC (١ نیسان ١٩٨٥). Che Guevara in Bolivia.
• Sinclair، Andrew (٢٠٠٦) [1968]. Viva Che!: The Strange Death and Life of Che Guevara. Sutton publishing. ژپنک ٠-٧٥٠٩-٤٣١٠-٦.
• Skidmore، Thomas E.؛ Smith، Peter H. (٢٠٠٨). Modern Latin America. Oxford University Press. لاپەڕە ٤٣٦. ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٥٠٥٥٣٣-٧.
• Taibo، Paco Ignacio, II (١٩٩٩). Guevara, Also Known as Che (چاپی 2nd). St Martin's Griffin. ژپنک ٠-٣١٢-٢٠٦٥٢-٦.{{cite book}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ناوە فرەکان: authors list (بەستەر)
• «Castro's Brain». Time. ٨ی ئابی ١٩٦٠. لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی ئەیلوولی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٥ ھێنراوە.
• Time Magazine (١٢ تشرینی یەکەم ١٩٧٠). "Che: A Myth Embalmed in a Matrix of Ignorance".
• U.S. Army (٢٨ نیسان ١٩٦٧). Memorandum of Understanding Concerning the Activation, Organization and Training of the 2d Ranger Battalion – Bolivian Army. Accessed 19 June 2006.
• Vargas Llosa, Alvaro (١١ تەممووز ٢٠٠٥). "The Killing Machine: Che Guevara, from Communist Firebrand to Capitalist Brand". The Independent Institute. Accessed 10 November 2006.
• "World Combined Sources" (٢ تشرینی یەکەم ٢٠٠٤). "Che Guevara remains a hero to Cubans". People's Weekly World.
• Wright، Thomas C. (٢٠٠٠). Latin America in the Era of the Cuban Revolution (چاپی Revised). Praeger. ژپنک ٠-٢٧٥-٩٦٧٠٦-٩.
• Villafana، Frank (٢٠١٧) [1st pub. 2009]. Cold War in the Congo: The Confrontation of Cuban Military Forces, 1960–1967. Abingdon; New York City: Routledge. ژپنک ٩٧٨-١-٤١٢٨-٤٧٦٦-٧.

بەستەرە دەرەکییەکان

• Che, Guía y Ejemplo:
• Photos
• Songs(mp3)
• Videos
• ماڵپەڕی "Che lives"