مێژووی ئەنیمێ

مێژووی ئەنیمێ (کارتۆنی ژاپۆنی) (بە ئینگلیزی: History of Anime) دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای سەدەی بیستەم. یەکەم فیلمە ڕاستەقینەکانی ئەنیمێ کە دەتوانرێت پشتڕاست بکرێنەوە، دەگەڕێنەوە بۆ ساڵی ١٩١٧.^[١]

پێش دەرکەوتنی فیلم، ژاپۆن خاوەنی نەریتێکی دەوڵەمەند بوو لە بواری خۆشی و ڕابواردن. ئەمەش لە ڕێگەی ھونەری «ئوتسوشی-ئە» کە جۆرێکی تایبەتی ژاپۆنی بوو لە نمایشی فانۆسی سیحری. ئەم ھونەرە لە سەدەی نۆزدەھەمدا زۆر باو بوو. لە «ئوتسوشی-ئە» دا، وێنەی ڕەنگاوڕەنگ بەسەر پەردەی نمایشدا دەجووڵان. پێدەچێت ئەم ھونەرە کاریگەری وەرگرتبێت لە نمایشەکانی فانتاسماگۆریای ئەورووپی.

نمایشکارانی «ئوتسوشی-ئە» سلایدی میکانیکییان بەکاردەھێنا و پڕۆجێکتەری تایبەتیان دروست کردبوو کە لە دار دروستکرابوون و سووک بوون. ئەمەش وای دەکرد کە چەند نمایشکارێک بتوانن بەیەکەوە کار بکەن و ھەر یەکەیان کۆنتڕۆڵی جووڵەی وێنەیەکی جیاواز بکات لەسەر پەردەکە.^[٢]^[٣]

نەوەی دووەمی ئەنیمەیتەرەکان (دروستکەرانی ئەنیمە) لە کۆتایییەکانی دەیەی ١٩١٠دا دەرکەوتن. لەوانە ئۆتێن شیمۆکاوا، جونیچی کۆوچی و سێیتارۆ کیتایاما، کە بە «باوکانی» ئەنیمە ناسراون.^[٤] لە ماوەی جەنگی جیھانیی دووەمدا، فیلمی پڕوپاگەندە دروست کران، وەک «مۆمۆتارۆ نۆ ئومیواشی» (١٩٤٣) و «مۆمۆتارۆ: ئومی نۆ شینپێی» (١٩٤٥). ئەم دووەمیان یەکەم فیلمی درێژی ئەنیمە بوو.

لە دەیەی ١٩٧٠دا، ئەنیمێ زیاتر گەشەی کرد. لەژێر کاریگەری ئەنیمەیتەرەکانی دیزنیدا، ئەنیمێ خۆی لە ڕەگە ڕۆژاوایییەکانی جیاکردەوە و ژانری تایبەت بە خۆی پەرەپێدا، وەک ژانری "مێکا" و ژێرژانری "سوپەر ڕۆبۆت". نموونەی بەرنامە ناسراوەکانی ئەو سەردەمە بریتی بوون لە "ئاسترۆ بۆی"، "لوپین سێ" و "مازینگەر زێد".

لەو ماوەیەدا چەندین فیلمساز ناوبانگیان دەرکرد، بە تایبەتی ھایاوۆ میازاکی و مامۆرو ئۆشی. لە دەیەی ١٩٨٠دا، ئەنیمە لە ژاپۆن بوو بە دیاردەیەکی باو و بەرھەمھێنانی زۆر زیادی کرد. ئەمەش بەھۆی بەناوبانگبوونی ئەنیمەکانی وەک "گەندەم"، "ماکرۆس"، "دراگۆن بۆڵ" و سەرھەڵدانی ژانری نوێ وەک ڕۆبۆتی ڕاستەقینە، ئۆپێرای فەزایی و سایبەرپەنک. ھەروەھا "کەشتی شەڕکەری فەزایی یاماتۆ" و "قەڵای فەزایی سوپەر دایمێنشن ماکرۆس" سەرکەوتنی جیھانییان بەدەستھێنا دوای ئەوەی وەرگێڕدران بۆ "ستار بلەیزەرس" و "ڕۆبۆتێک". فیلمی «ئەکیرا» لە ساڵی ١٩٨٨ سەرکەوتنێکی نێودەوڵەتی بەدەستھێنا. دواتر، لە ساڵی ٢٠٠٤دا، ھەمان دروستکەران فیلمی «ستیمبۆی»یان بەرھەمھێنا کە بوو بە گرانترین فیلمی ئەنیمێ.

"ڕۆحە ڕفێنراوەکە" خەڵاتی یەکەمی فێستیڤاڵی نێونەتەوەییی فیلمی بەرلین لە ساڵی ٢٠٠٢دا بەدەستھێنا و لە ساڵی ٢٠٠٣دا خەڵاتی ئۆسکاری باشترین فیلمی ئەنیمەیشنی بردەوە. ھەروەھا فیلمی "بێتاوانی: ڕۆحی ناو کەڤاڵ" لە فێستیڤاڵی فیلمی کان لە ساڵی ٢٠٠٤دا نمایشکرا.

سەرچاوەکان

^ «On the Earliest (Foreign) Animation Films Shown in Japanese Cinema» (PDF). Frederick S. Litten's website. Frederick S. Litten. حوزەیران 2014. لە ٢٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە (PDF). لە ١٧ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە.This article, by a German researcher, was first published on January 4, 2013 in The Japanese Journal of Animation Studies, vol. 15, no.1A, 2013, pp. 27–32
^ «What is Utsushi-e?». www.f.waseda.jp.
^ «Taneita(Slides)». www.f.waseda.jp.
^ Reuters staff; reporting by Linda Sieg (٢٧ی ئازاری ٢٠٠٨). «Japan finds films by early "anime" pioneers». reuters.com. لە ١٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ ھێنراوە. {{cite web}}: |نووسەر= has generic name (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ناوە فرەکان: authors list (بەستەر)

[litten.de-1] «On the Earliest (Foreign) Animation Films Shown in Japanese Cinema» (PDF). Frederick S. Litten's website. Frederick S. Litten. حوزەیران 2014. لە ٢٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە (PDF). لە ١٧ی شوباتی ٢٠٢١ ھێنراوە.This article, by a German researcher, was first published on January 4, 2013 in The Japanese Journal of Animation Studies, vol. 15, no.1A, 2013, pp. 27–32

[2] «What is Utsushi-e?». www.f.waseda.jp.

[3] «Taneita(Slides)». www.f.waseda.jp.

[4] Reuters staff; reporting by Linda Sieg (٢٧ی ئازاری ٢٠٠٨). «Japan finds films by early "anime" pioneers». reuters.com. لە ١٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ ھێنراوە. {{cite web}}: |نووسەر= has generic name (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: ناوە فرەکان: authors list (بەستەر)

[١]

[٢]

[٣]

[٤]