مێژووی ئێرانی کۆن

سەردەمی ئێرانی کۆن یان مێژووی ئێرانی کۆن لە سەرھەڵدانی دەوڵەتی مادەوە تا کۆتایی ئیمپراتۆرییەتی ساسانی و لەشکرکێشی عەرەبەکان بۆ سەر ئێران.

ئیلامییەکان

دەرکەوتنی دەوڵەتی شارستانیەتی ئیلام (٦٤٠–٣٢٠٠ پ.ز) وەک یەکەمیین دەسەڵاتی ناوەندگەرایی لە ناوچەی فەلاتی ئێران (باشووری ڕۆژاوای خاکی ئێستای ئێران) سەرەتای کاریگەریی ھزر و ھونەر و شارستانییەتی بوو، خەڵکی فەلاتی ئێران لەسەر شارستانییەتەکانی دیکەی دەوروبەری وەک میزۆپۆتامیا و میسر کە ھەمیشە گرژییەکی زۆری لەگەڵدا بوو و ھەندێکجاریش بووە ھۆی ئەوەی شارستانییەتێک زاڵ بێت بەسەر شارستانییەتێکی دیکەدا. بەجۆرێک کە ئەمڕۆ بتوانن ئاڵوگۆڕی کولتووری دەوڵەتی ئیلام و نەتەوەکانی دیکە کە لە چیاکانی فەلاتی ئێراندا دەژین وەک کاسی و لولوبیان و ئورارتو و ھتد لە نێو مۆتیڤە دیارەکانی سۆمەری و ئەکەدی و ئاشووری و ئاشوورییەکان و. بابلییەکان و ھتد لە میزۆپۆتامیا یان لە نێو بەرھەمە دۆزراوەکانی شارە کۆنەکانی سوسا. و ئەنشان و دورانتیاش و نەینەوا و بابل بینی؛ لەم ماوەیەدا شارستانییەتی دیکەی وەک شارستانییەتی جیرۆفت یان شارستانییەتی خاکەکانی باشووری ڕۆژھەڵاتی ئێران لە شارە سووتاوەکەدا ھەبوون. ئیلامییەکان یان ئیلامییەکان ئەو ھۆزانە بوون کە لە ھەزارەی چوارەمی پێش زایین ژیاون. تا ھەزارەی یەکەمی پێش زایین. ئەوان حوکمڕانی بەشێکی زۆری باشوور و ڕۆژاوای ئێرانیان دەکرد. بەپێی دابەشبوونی جوگرافیای سیاسی ئەمڕۆ، ئیلامی کۆن زەوییەکانی خوزستان، فارس، ئیلام و بەشێک لە پارێزگاکانی بوشێھر، کرمان، لوڕستان و کوردستانی لەخۆگرتبوو.

سەرچاوەکان

بەشداربووانی ویکیپیدیا، «Ancient Persia»، ویکیپیدیای ئینگلیزی. سەردان لە ١٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣.