میر (کتێب)
![]() | ئەم وتارە پێویستی بە بەستەرە بۆ وتارەکانی تر بۆ یارمەتیدانی ڕێکخستنی ئینسایکڵۆپیدیا. (شوبات ٢٠٢٠) (فێربە کەی و چۆن ئەم داڕێژەیە لابەریت) |
کتێبی «میر» Il principe شابەرھەمی مەکیاڤێللی (Niccolò Machiavelli (1469-1527 بیرمەند و مێژوونووسی ئیتالییە، ساڵی ١٥١٣ نووسیویەتی بەڵام ١٥٣٢ ئەوجا بڵاو کرایەوە.
لە «میر» دا نووسەر بە وردی خەتوخالی فەرمانڕەوایی دادەڕێژێت، شاڕێی ھەم سەرکەوتن و ھەم شکەستی فەرمانڕەوایەتی پیشان دەدات. لەم بوارەدا «میر» بە شرۆڤەکارییەوە دەربارەی ھێز و ھۆکاری ملکەچبوونی خەلک بۆ دەسەڵات دەدوێ و بۆ دەسەڵاتیشی ڕوون دەکاتەوە چۆن ئەو ملکەچییەی گەل دابین بکەن.
مەکیاڤێللی لەم بەرھەمەدا پەنا دەباتە بەر نموونەی مێژووکرد، ھەم کۆن و ھەم ھاوچەرخ، بۆ نەخشاندنی تابلۆی میری نموونەیی: میر دەبێ دڕندە بێت بەڵام تەنھا ئەو کاتەی ھیچ چارەیەکی دیکەی نییە، بەڵام ھەرگیز نابێت میھرەبانی و بەخشەندەیی خۆی لەدەست بدات.[١]
نموونەی مێژووکرد[دەستکاری]
«میر» لە چاپتەری چوارەمدا، بەدەم ڕوون کردنەوەی ھونەری فەرمانڕەوایی، ئاماژە بە سێ نموونە دەکات دووانیان پەیوەندی بە دونیای کوردستانەوە ھەیە. سەردێڕی چاپتەری چوارەمی «میر» دەڵێ:[٢]
«ھۆکار چییە وەڵاتی داریۆش، کە ئەسکەندەر داگیری کردبوو، پاش مردنی ئەسکەندەر، بەڕووی جێنشینەکانیدا ڕانەپەڕی؟».[٣]
دوو جۆر فەرمانڕەوایی[دەستکاری]
لێرەدا مەکیاڤێللی بۆ شرۆڤەی ئەم دیاردەی نەبزاوتنی میللەتی داگیرکراو، دیدی خۆی بەم جۆرە ڕوون دەکاتەوە: بەگشتی دوو جۆر فەرمانڕەوایی ھەیە:
- جۆری یەکەم: بریتییە لەوەی میر تاکڕەوانە فەرمانڕەوایی میللەتێکی ژێردەستە دەکات و بۆ جێبەجێ کردنی ئەم ئەرکەش میر خۆی چەند وەزیر و فەرمانبەرێک دیاری دەکات.
داگیر کردنی وەڵاتێک خاوەن فەرمانڕەوایی جۆری یەکەم، کارێکی سەختە چونکە گشت پێگەداری ئەو وەڵاتە کەسانی فەرمانبەرن و گوێڕایەڵی میرن. بەڵام پاش لەنێو بردنی ئەو میرە و داگیر کردنی وەڵات، خۆسەپاندن و بەردەوامبوونی دەسەڵاتی نوێ ئاسانە دیسان چونکە وەڵات کەسی دیکەی تێدا نییە شکۆمەند و سەردار.
- جۆری دووەم: میر لە ڕێی چەند سەردارێکی شکۆمەندەوە فەرمانڕەوایی دەکات کە سەرچاوەی پێگەیان ناگەڕێتەوە بۆ خێری میر بەڵکوو بۆ خودی خۆیان. ئەم سەردارانە خاوەن بنگە و پەیڕەوانی وەھان خۆڕسکانە سەردارەتیان لێ دەسەلمێنن.
جۆری دووەم داگیر کردنی ئاسانە چونکە سەردارانی جودا، خاوەنی بەرژەوەندی و خواستی جودان و دەکرێ دۆست و لایەنگیریان لە نێودا پەیدا بکەیت. بەڵام پاش داگیر کردن، خۆسەپاندن و بەردەوامبوون کارێکی سەختە، چونکە سەرداری خاوەن شکۆ، ھەڵوێست، ویست و خواستی خۆی ھەیە، چ ھاوکار بووبێت لە نەمانی دەسەڵاتی کۆندا، چ نەیار. بنەبڕ کردنی دەسەڵاتداری کۆنیش سوودی نییە، چونکە ھەر سەردارێک بۆ خۆی سەروەرە.
دارای ھەخامەنشی[دەستکاری]
بۆ باشتر ڕوون کردنەوەی ئەم بۆچوونە، مێکیاڤێللی دێت فەرمانڕەوایی «دارای ھەخامەنشی» دەکاتە سەرەباس. بە کوشتنی دارا، سەرلەبەری وەڵات بۆ ئەسکەندەر و پاشان بۆ جێنشینانی ئەسکەندەر تەخت دەبێت. دارای ھەخامەنشی لە فەرمانڕەوایی خۆیدا کارێکی نەکردبوو میللەت لە داگیرکەری نوێ ڕاپەڕن، پێگەداری سەروەری تێدا نەھێشتبوو.
مەکیاڤێللی بەدەم شرۆڤەکارییەوە دەوڵەتی تورک - مەبەست دەوڵەتی عوسمانییە بەڵام مەکیاڤێللی ھەر بە تورک ناوی دەبات- دەکاتە نموونەیەک لە جۆری یەکەمی فەرمانڕەوایی، واتە خونکاری تاکڕەو و فەرمانبەری نۆکەر. بۆ جۆری دووەم - واتە فەرمانڕەوایی میر و دەستەی سەرداران - پەنا دەباتە بەر وەڵاتی فرانسەی ئەو دەمە.
سوڵتانی عوسمانی[دەستکاری]
سوڵتانی عوسمانی وەڵاتەکەی کردۆتە چەندین «سەنجەق» و ھەریەکەیانی داوەتە دەست فەرمانبەرێکی گوێڕایەڵ و خزمەتچیی خۆی. زاڵبوون بەسەر ئەمانەدا سەختە چونکە گشتیان بە یەک فەرمان و یەک ئاڕاستە دەبزوێن. بەڵام پاش بنەبڕ کردنی بنەماڵەی سوڵتان، فەرمانبەری کۆیلە ویست و توانای ڕاپەڕینی نییە. گەر دەسەڵاتی کۆن ڕما، بە ئاسانی جڵەوی دەکێشرێت.
فەرمانڕەوایی فرانسە[دەستکاری]
وەڵاتانی وەک فرانسە سازمانیان جودایە. بە ئاسانی دەگیرێن، چونکە سەرداری دەسەڵاتداری زۆرن، بەڵام پاش داگیر کردن دەسەڵات جێگیر نابێت چونکە ھەر یەک لەم سەردارانە داکۆکی لە ویست و بەرژەوەندیی خۆی دەکات. ڕاپەڕینی بەردەوامی فرانسە، سپانیا و یۆنان بەرانبەر ڕۆمانییەکان دەگەڕێتەوە بۆ ھەموو ئەو میرنشینانەی لەو وەڵاتانەدا ھەبوون.
پەراوێز[دەستکاری]
- ^ Nationalencyklopedin[بەستەری مردوو][بەستەری مردووی ھەمیشەیی][بەستەری مردووی ھەمیشەیی]
- ^ «سازمانگەری» ٢٠٠-٢٠٢
- ^ Machiavelli, Niccolò. Fursten. Natur & Kultur. 2009: 59
سەرچاوە[دەستکاری]
[Machiavelli, Niccolò. Fursten. Natur & Kultur. 2009]
بەستەری دەرەکی[دەستکاری]
[The Prince by Niccolò Machiavelli Project Gutenberg]
![]() | ئەم کتێب وتارە کۆلکەیەکە. دەتوانیت بە فراوانکردنی یارمەتیی ویکیپیدیا بدەیت. |