قوتابخانەی قوبەھان

قوتابخانەی قوبەھان
Qubahan School
مدرسة قباهان
قوتابخانەی قوبەھان; Qubahan School; مدرسة قباهان
	دیمەنێک لە قوتابخانەی قوبەھان
دامەزراندن	١٥٣٤
جۆر	ئیسلامی
شوێن	ئامێدی, پارێزگای دھۆک, عێراق

قوتابخانەی قوبەھان لە شاری ئامێدییە، یەکێکە لە قوتابخانە مێژوویی و شوێنەوارییەکانی عێراق، کە دەکەوێتە پارێزگای دھۆک، لە سەدەی سێزدەهەمدا دروستکراوە، هەروەها لە ساڵی ٩٤٠ کۆچی/١٥٣٤ی زایینی، تا ساڵی ٩٧٧ی کۆچی/١٥٧٠ز، لەلایەن سوڵتان حسێن وەلییەوە کاری نۆژەنکردنەوەی لەسەر ئەنجامدراوە، لە سەردەمی ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی.^[١]

ناو

ناوی ئەم فێرگەیە لە وشەی زمانی عەرەبی (قبة)ەوە ھاتووە واتای گومبەز. لەبەرئەوەی لەو سەردەمەدا خوێندن و نووسین عەرەبی بووە زۆرتر وشەی عەرەبی بەکارھێنراوە، ھەروەھا ئەم فێرگەیە لەبەرئەوەی گومبەز(قبة)یەکی زۆر لە پێکھاتەی تەلارەکەیدا ھەبووە، ناویان ناوە قوبەھان، ئامڕازی کۆی(ان)ی زمانی کوردییان خستووەتە سەر وشەی عەرەبی قبة. (قبھ + ان) بووەتە قوبەھان.

مێژوو

مێژووی ئەم قوتابخانەیە دەگەڕێتەوە بۆسەدەی شازدەھەم واتە ساڵانی "١٥٣٤"ی زایینی و بە دیاریکراوی لە سەردەمی "میر حسێن وەلی"، میری میرنشینی بادینان و بە فەرمانی ئەو میرە دروست کراوە. ئەم قوتابخانەیە وەک ناوەندێکی ئایینی و فێرکاری بۆ فێرکردنی زانستەکانی "ئایین، فەلسەفە و بابەتە کۆمەڵایەتییەکان" بەکارھاتووە و قوتابییان وانەی "ئایینی و زانستی و مرۆییان" تێدا خوێندووە. مەیدانی قوتابخانەکە و پلیکانە پێچاوپێچەکانی و پایە مەزن و نووسینە ھەڵکەندراوەکانی سەر بەردەکان، گەواھیدەری مێژووی گرنگن نەک تەنھا بۆ ئامێدی بەڵکوو بۆ تەواوی کوردستان. بەڵام لە ئێستادا بەشی زۆری قوتابخانەکە ڕووخاوە.^[٢]

بیناکە چەندین قەوس و تاقی تێدایە لەگەڵ نووسینی بەشێوەی بەرز لەسەر دیواری خوێندنگەکە. پانیی خوێندنگەی قوبەھان (٢٥٫٣٠)مەتر و درێژییەکەی دەگاتە (٢٨)مەتر. لە ڕۆژئاوای تەلاری خوێندنگەکە بەرزییەکەی دەگاتە (٣٫٨٠)مەتر و فراوانیی دەرگەی (٢٫٨٠)مەترە. قوتابخانەکە لە بەردی کلس دروست کراوە و قوبەکانیش لە بەردی حەلانی سوور دروست کراون، ھەروەھا ئاوی سۆلاڤ سەرچاوەی ئاوی خوێندنگەکە بووە.^[٣]

جوگرافیا

Map

قوتابخانەی "قوبەھان" یەکێکە لە شوێنەوارە دێرینەکانی ھەرێمی کوردستان و دەکەوێتە سنووری قەزای ئامێدی لە بەشی باشووری ھاوینەھەواری سۆلاڤ لە سنووری پارێزگای دھۆکی ناوچەی بادینان و لە ناو باخچە و دار و درختێکی چڕدا ھەڵکەوتووە.^[٤]

سەرچاوەکان

^ دليل الجوامع والمساجد التراثية والأثرية - ديوان الوقف السني في العراق - صفحة 304.
^ https://knwe.org/KU/Details/6012
^ https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/0706201913
^ https://www.openstreetmap.org/node/2488237512#map=17/37.100001/43.486551

[1] دليل الجوامع والمساجد التراثية والأثرية - ديوان الوقف السني في العراق - صفحة 304.

[2] ttps://knwe.org/KU/Details/6012

[3] ttps://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/0706201913

[4] ttps://www.openstreetmap.org/node/2488237512#map=17/37.100001/43.486551

[١]

[٢]

[٣]

[٤]