فرووغ فەڕوخزاد
| فرووغ فەڕوخزاد | |
|---|---|
 فرووغ لە ١٩٧٣ | |
| لەدایکبوون | فرووغزەمانی فەڕوخزادی عەراقی[١][٢] ١٩٣٤ی کانوونی یەکەمی ٢٩[٣] تاران، ئێران |
| مردن | ١٣ی شوباتی ١٩٦٧ (٣٢ ساڵ ژیاوە) تاران، ئێران |
| شوێنی ناشتن | گۆڕستانی زاھیر دەولە |
| پیشە | شاعیر، فیلمساز |
| نەتەوە | ئێرانی |
| ھاوسەر(ەکان) | پەروێز شاپوور (ھاوسەرگیری ١٩٥٢–جیابوونەوە ١٩٥٥) |
| Partner(s) | ئیبراھیم گوڵستان (١٩٦٠کان–١٩٦٧) |
| منداڵەکان | کامیار حسێن (ھەڵگیراوە) |
| خزم(ەکان) | فەرەیدون فەڕوخزاد (برا) پووران فەڕوخزاد (خوشک) |
فرووغزەمانی فەڕوخزادی عەراقی (بە فارسی: فروغ فرخزاد، گۆکردنی فارسی: [fʊˌɾu:ɣe fæɾɾoxˈzɒ:d]؛ لەدایکبووی ٢٩ی کانوونی یەکەمی ١٩٣٤ – مردووی ١٣ی شوباتی ١٩٦٧) شاعیر و فیلمسازێکی ناوداری ئێرانی بوو.[٤] شاعیرێکی مۆدێرنیست و ھەروەھا ئایکۆنۆکلاست بوو،[٥] کە لە دیدگای ئافرەتەوە دەینووسی.[٦][٧]
ژیاننامە[دەستکاری]
فرووغ لە ڕۆژی ٢٩ی کانوونی یەکەمی ١٩٣٤ لە شەقامی «موعزوددەوڵە» لە کۆڵانی «خادم ئازاد» لەدایکبوو. دایکی لە بنەماڵەیەکی کاشانی بوو و باوکی تەفرشی بوو.[٨] فرووغ منداڵی چوارەمی بنەماڵەکەی بوو. برای ئەو، فەرەیدوونی فەڕوخزاد بوو کە پێشکەشکاری تەلەڤیزیۆنی و گۆرانیبێژ بوو.
فرووغ لە ساڵانی ١٩٥٠ لە تەمەنی ١٦ ساڵیدا لەگەڵ پەرویز شاپوور ھاوسەرگیری کرد. ئەم پێوەندە لە ساڵی ١٩٥٥ بە تەڵاق کۆتایی ھات. ئەوان لەم ھاوسەرگیرییەدا منداڵێکیان بە ناوی کامیار بوو. فرووغ لە دوای تەڵاق، لەگەڵ شووە پێشووەکەی نامەنووسی عاشقانەیان دەکرد و ئەم نامانە دواتر بە دەستی کامیاری کوڕی فرووغ لە پەرتووکێکدا لە چاپ درا.[٩][١٠]
دوای تەڵاق فرووغ دەستی کرد بە گەشتێک بۆ وڵاتانی ئەورووپی و لە ئەم گەشتەدا لەگەڵ چاند و ھونەری ئەورووپیدا ئاشنا بوو و ئەمە کاریگەرییەکی زۆری کردە سەر ڕوانگەی فرووغ بۆسەر ژیان. ھەر لە ھەمان کاتدا فرووغ لەگەڵ ئیبراھیم گوڵستان ئاشنا بوو و ئەمە گۆڕانی فرووغی بەتەوژمتر کرد. فرووغ لە ساڵی ١٩٦٢ فیلمێکی بە ناوی «خانە سیاە» (ماڵی ڕەش) دروست کرد و لە چەندین فیستیڤاڵی جیھانیدا بەشداری کرد و چەندین خەڵاتی گرینگی مسۆگەر کرد کە ھۆی بەناوبانگتر بوونی فرووغ بوو.
کۆتاییی ژیان[دەستکاری]
لە ساڵی ١٩٦٣دا فرووغ جارێک ویستی خۆی بکوژێت، بەڵام سەرکەوتوو نەبوو. لە ساڵی ١٩٦٧ لە کاتی شۆفێریکردن بە ئۆتۆمبێلی «جیپی» ئیبراھیم گوڵستان، تووشی ڕووداوی ھاتوچۆ بوو و گیانی لەدەستدا.[١١][١٢]
پەرتووکەکان[دەستکاری]
- ١٩٥٢ - «اسیر»، کۆی ٤٣ شیعر
- ١٩٥٦ - «دیوار»، کۆی ٢٥ شیعر
- ١٩٥٧ - «عصیان»، کۆی ١٧ شیعر
- ١٩٦٢ - «تولدی دیگر»، کۆی ٣٥ شیعر
- ١٩٦٣ - «ایمان بیاوریم بە آغاز فصل سرد»، کۆی ٧ شیعر
نموونەی شیعری[دەستکاری]
 | ئەم وتارە لەوانەیە پێویستی بە خاوێنکردن ھەبێت تا بگات بە شێوازی ستانداردی نووسین. کێشەی دیاریکراو بریتییە لە: بەشێکی ئەم ھۆنراوەیە پێویستە بسڕدرێتەوە بەپێی مافەکانی لەبەرگرتنەوە. |
چەند نموونە لە شیعرەکانی فرووغ بە کوردی:
ئایەتە زەمینییەکان (وەرگێڕانی: د. حیدر خضری)
خۆر سارد ھەڵگەڕا و
بەرەکەت لە زەمینڕا بڕا
شینایییەکان لە دەشتەکانا ھاتنە وشکبوون و
ماسییەکان لە دەریاکانا ھاتنە وشک بوون و
خاک مردووەکانی
ئیتر لە خۆ ڕانەگرت
شەو لە ھەموو پەنجەرە ڕەنگ سوواوەکاندا
وەک وەھمێکی گوماناوی
بەردەوام لە چڕبوون و ھەڵچووندا بوو و
ڕێگاکانیش لە تاریکیدا
وازیان لە درێژەی خۆیان ھێنا
ئەوسا کەس بیری لە عەشق نەکردەوە
ئەوسا کەس بیری لە سەرکەوتن نەکردەوە و
ئەوسا ھیچ کەس بیری لە ھیچ نەکردەوە
لە ئەشکەوتەکانی تەنیاییدا
بێھوودەیی لەدایک بوو
خوێن بۆنی بەنگ و ھەپیونی لێئەھات
ژنانی ئاوس
مناڵانی بێ سەریان لێئەزا و
بێشکەکان لە شەرمان
پەنایان بۆ گۆڕەکان برد.
چ سەردەمێکی ڕەش و تاڵ
نان، بە سەر ھێزی سەمەرەی ڕەساڵەتدا زاڵ بووبوو
پێغەمبەرە برسی و بەد بەختەکان
لە جێژوانی خودا ھەڵاتن و
بەرخە ونبووەکانی عیسا
چیتر گوێێان لە دەنگی ھەرای شوانێک
لە تێڕاماویی دەشتەکاندا نەبوو.
تۆ دەتگوت لە چاوی ئاوێنەکاندا
ڕەنگدانەوەی جووڵە و ڕەنگ و وێنەکان
بە ئاوەژوو بوو و
بە شێوەی تریفەیەکی پیرۆزی ڕووناک
بە شێوەی خەرمانەیەکی گڕ تێبەربوو
لە دەوری سەری گاڵتەجارانی بێبەھا و
سیمای ناحەزی سۆزانییەکاندا ئەسووتا.
زەلکاوەکانی ئەلکھۆڵ
بەو ھاڵاوە تفت و ژەھراویانەوە
خێڵی سڕکراوی ڕووناکبیرانی
بۆ قووڵای خۆی ھەڵمژی و
دێزە مشکەکان
لاپەڕەکانی بەزێڕ نووسراوی کتێبەکانیان
لە دۆڵابە کەونەکاندا کروژاند
خۆر مردبوو
خۆر مردبوو و "سبەینێ"ش
لە زەینی منداڵاندا
واتایەکی ئاڵۆزی بزری ھەبوو.
ئەوان لە دەفتەرەکانی خۆیاندا
شێوەی نامۆیی ئەم کەونە وشەیان
بە پەڵەیەکی ڕەشی گەورە دەکێشا.
خەڵک،
دەستەی بەزیوی خەڵک
مردوودڵ و چەوساوە و حەپەساو
لەژێر قورسایی نەگریسی جەستەکانی خۆیاندا
لە غۆربەتێکەوە بۆ غۆربەتێکی تر ئەچوون و
ویستی ژاناوی تاوان
لە دەستەکانیاندا ھەڵ دەئەوسا
جار بە جار پریسکێ
وردیلە پریسکێ
ئەم کۆمەڵە بێدەنگە بێگیانەی
لە پڕدا
لە ناخەوە ھەڵئەوەشاندەوە
ئەوانیش پەلاماری یەکتریان ئەدا
پیاوان گەرووی یەکتریان بە چەقۆ ھەڵدەدڕی و
لە پێخەفێکی خوێن
لەگەڵ کچانی ناباڵق جووت ئەبوون.
ئەوان لە تۆقانی خۆیاندا نوقم بوون و
ھەستی ترسناکی تاوانباری
ڕۆحی کوێر و گەمژەی ئەوانی ئیفلیج کردبوو.
بەردەوام لە ڕێوڕەسمی لە سێدارەدانا
کاتێ پەتی سێدارەکە بەپاڵەپەستۆ
چاوانی لەرزۆکی تاوانبارێکی
لە کاسە دەرئەپەڕاند
ئەوان بە خۆ دەچوونەوە
لە خەیاڵێکی شەھوەتناکدا
دەمارە پیر و ماندووەکانیان مۆچرکەی پێدائەھات
کەچی بەردەوام لە قەراغ مەیدانەکانا
ئەم تاوانبارە گچکەیانەت ئەدی
کە ڕاوەستاون و لە پرژانی بەردەوامی فوارەکانی ئاو ڕاماون
ڕەنگە ئێستاکەش
لەو دیوی چاوە ھەڵفلیقاوەکاندا
لە قوڵایی بەستەڵەک بوونا
شتێکی نیوەگیانی شێواو
بەجێمابوو
کە لە ھەوڵە بێھەناکەی خۆیدا
دەیویست ئیمان بھێنێ بە پاکژی سترانی ئاوەکان.
ڕەنگە… بەڵام چ بۆشایییەکی بێ کۆتا
خۆر مردبوو
کەسیش نەیدەزانی
ناوی ئەو کۆترە خەمبارەی کە لە دڵەکان ھەڵاتووە، ئیمانە
ئای، ئەی دەنگی زیندان کراو
تۆ بڵێی سۆزی نائومیدی تۆ قەت
لە ھیچ شوێنێکی ئەم شەوە شوومەدا
کونێک بەرەو ڕووناکی ھەڵنەکۆڵێ؟
ئای، ئەی دەنگی زیندان کراو
ئەی دوا دەنگی دەنگەکان…
سەرچاوەکان[دەستکاری]
- ^ نسیم مقرب (صحرا) (٢٣ی شوباتی ۲۰۱۷). "فروغ فرخزاد؛ بخشی از تاریخ زنان ایران".
- ^ روزی کە فروغ را در باغچە کاشتند، بی‌بی‌سی فارسی
- ^ Farzaneh Milani (March 11, 2016). Forough Farrokhzhad's Biography & Unpublished Letters (Video). کتێبخانەی کۆنگەرە. ڕووداوەکە 12:31-13:00. لە ڕێکەوتی August 17, 2017 ھێنراوە.
- ^ Hamid Dabashi (20 November 2012). The World of Persian Literary Humanism. Harvard University Press. پەڕەکان 290–. ISBN 978-0-674-07061-5.
- ^ *Daniel، Elton L.؛ Mahdi, Ali Akbar (2006). Culture and Customs of Iran. Greenwood Press. پەڕەکان 81–82. ISBN 978-0-313-32053-8.
- ^ Janet Afary (9 April 2009). Sexual Politics in Modern Iran. Cambridge University Press. پەڕەکان 283–. ISBN 978-1-107-39435-3.
- ^ Parvin Paidar (24 July 1997). Women and the Political Process in Twentieth-Century Iran. Cambridge University Press. پەڕەکان 168–. ISBN 978-0-521-59572-8.
- ^ http://www.iranchamber.com/literature/ffarrokhzad/forough_farrokhzad.php
- ^ "وەشانی ئەرشیڤکراو". لە ڕەسەنەوە ئەرشیڤ کراوە لە ٢٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٨. لە ڕێکەوتی ١١ی تەممووزی ٢٠١٤ ھێنراوە.
- ^ http://www.perslit.com/forughbipayan.bbc.htm
- ^ http://jahed.malakut.ws/archives/2012/02/post_236.html
- ^ "وەشانی ئەرشیڤکراو". لە ڕەسەنەوە ئەرشیڤ کراوە لە ١ی ئایاری ٢٠١٥. لە ڕێکەوتی ١١ی تەممووزی ٢٠١٤ ھێنراوە.
- خضری، حیدر: "تەنیا دەنگە کە ئەمێنێتەوە: ژیان و ھونەری فروغ فەڕوخزاد لەگەڵ وەرگێڕانی کۆمەڵە ھۆنراوەکانی "لە دایکبوونێکی تر" و "باوەڕ بێنین بە سەرەتای وەرزی سارد" - چاپخانەی زانکۆی سەلاحەدین ٢٠١٦
- قەرەداخی، ناصح (ئارام قەرەداخی). ئافرەتێکی تەنیا، ژیان و ھەڵبژاردەی ھۆنراوەکانی فروغ فەڕڕوخزاد. (چاپی یەکەم، چاپخانەی زانکۆی سەلاحەدین، ھەولێر ٢٠٠١)، (چاپی دووەمی ئەلەکترۆنی ٢٠٠٨).
- بەرزەنجی، ئازاد (ھەڵبژاردن و وەرگێڕانی). فروغ فەڕوخزاد، ژنێ لە بەردەم وەرزێکی سارددا –ژیان و شیعر-، سلێمانی ٢٠٠٢.
- فەڕوخزاد، فروغ. یەکەمین ترپە عاشقانەیییەکانی دڵم، نامەکانی فروغ فەڕوخزاد بۆ (پەرویز شاپور) ی ھاوسەری، بە ھەوڵ و کۆششی کامیار شاپور و عومرانی سەلاحی، وەرگێڕانی لە فارسییەوە: ئەبوبەکر قەرەداغی، وەزارەتی ڕۆشنبیری، بەرێوەبەرایەتی خانەی وەرگێڕان، ژمارەی ٧٢٠، سلێمانی، ٢٠٠٦.
- Ferroxzad, Furûx. Em Baweriyê Bi Destpêka Demsala Sar Bînin, Werger: Cewad Pale & Muhsîn Ozdemîr, Çapa Yekemîn, Ronahî, Amed 2013. 48 L
