فرووغ فەڕوخزاد
| فرووغ فەڕوخزاد | |
|---|---|
 | |
| ناوی خۆماڵی | فروغ فرخزاد |
| لەدایکبوون |
فرووغ ئەلزەمانی فەڕوخزادی عەراقی ٢٩ی کانوونی یەکەمی ١٩٣٤ تاران |
| مەرگ |
١٣ی شوباتی ١٩٦٧ (٣٢ ساڵ ژیاوە) تاران |
| ھۆکاری مەرگ | ڕووداوی ھاتوچۆ |
| شوێنی گۆڕ | گۆڕستانی زەھیرولدەولەی تاران |
| نەتەوە | ئێرانی |
| پیشە | شاعیر و دەرھێنەر |
| ناوبانگ |
کۆمەڵە شیعری: |
| شێواز | شیعری نوێی ئێرانی |
| ھاوسەر | پەرویز شاپوور |
| منداڵەکان |
کامیار شاپوور حسێن مەنسوری |
| تێبینی | |
فرووغ ئەلزەمان فەڕوخزاد (٢٩ی کانوونی یەکەمی ١٩٣٤ - ١٣ی شوباتی ١٩٦٧) شاعیری ئێرانییە.[١] ئەو پێنج دەفتەری شیعری بڵاوکردووەتەوە کە لە بەرچاوترین نموونەکانی شیعری فارسین لە سەدەی بیستەمدا. فرووغ لە تەمەنی ٣٢ ساڵیدا بەھۆی ڕووداوی ھاتوچۆ گیانی لەدەست دا.[٢]
فرووغ چەندین کۆمەڵە شیعری لەسەر بناغەکانی کاری نیما یووشیج نووسی و بەم شێوەیە کاری ھونەریی خۆی دەست پێ کرد. ئەم کۆمەڵە شیعرانە بریتی بوون لە: "اسیر"، "دیوار" و "عصیان". دوای ئەم دەورانە فرووغ لەگەڵ ئیبراھیم گوڵستان، نووسەر و دەرھێنەر، ئاشنا بوو؛ کە ئەم ئاشنایییە بوو بەھۆی گۆڕانکارییەکی بنەڕەتی لە بیروباوەڕ و شێوازی ھونەریی فرووغدا. کە ئەم گۆڕانکاریانە دواتر خۆی لە کۆمەڵە شیعری "تولدی دیگر" و "ایمان بیاوریم بە آغاز فصل سرد" خۆی پیشاندا؛ ئەم کۆمەڵە شیعرانە بوو بەھۆی پەرەسەندنی ناوی فرووغ و لە نێو کۆمەڵگای ئەدەبیی ئێراندا شوێنێکی تایبەت بۆ فرووغ دیاری کرا.
ژیاننامە[دەستکاری]
فرووغ لە ڕۆژی ٢٩ی کانوونی یەکەمی ١٩٣٤ لە شەقامی "موعزوددەوڵە" لە کۆڵانی "خادم ئازاد" لەدایکبوو. دایکی لە بنەماڵەیەکی کاشانی بوو و باوکی تەفرشی بوو.[٣] فرووغ منداڵی چوارەمی بنەماڵەکەی بوو. برای ئەو، فەرەیدوونی فەڕوخزاد بوو کە پێشکەشکاری تەلەڤیزیۆنی و گۆرانیبێژ بوو.
فرووغ لە ساڵانی ١٩٥٠ لە تەمەنی ١٦ ساڵیدا لەگەڵ پەرویز شاپوور ھاوسەرگیری کرد. ئەم پێوەندە لە ساڵی ١٩٥٥ بە تەڵاق کۆتایی ھات. ئەوان لەم ھاوسەرگیرییەدا منداڵێکیان بە ناوی کامیار بوو. فرووغ لە دوای تەڵاق، لەگەڵ شووە پێشووەکەی نامەنووسی عاشقانەیان دەکرد و ئەم نامانە دواتر بە دەستی کامیاری کوڕی فرووغ لە پەرتووکێکدا لە چاپ درا.[٤][٥]
دوای تەڵاق فرووغ دەستی کرد بە گەشتێک بۆ وڵاتانی ئەورووپی و لە ئەم گەشتەدا لەگەڵ چاند و ھونەری ئەورووپیدا ئاشنا بوو و ئەمە کاریگەرییەکی زۆری کردە سەر ڕوانگەی فرووغ بۆ سەر ژیان. ھەر لە ھەمان کاتدا فرووغ لەگەڵ ئیبراھیم گوڵستان ئاشنا بوو و ئەمە گۆڕانی فرووغی بەتەوژمتر کرد. فرووغ لە ساڵی ١٩٦٢ فیلمێکی بە ناوی "خانە سیاە" (ماڵی ڕەش) دروست کرد و لە چەندین فیستیڤاڵی جیھانیدا بەشداری کرد و چەندین خەڵاتی گرینگی مسۆگەر کرد کە ھۆی بەناوبانگتر بوونی فرووغ بوو.
کۆتاییی ژیان[دەستکاری]
لە ساڵی ١٩٦٣دا فرووغ جارێک ویستی خۆی بکوژێت، بەڵام سەرکەوتوو نەبوو. لە ساڵی ١٩٦٧ لە کاتی شۆفێریکردن بە ئۆتۆمبێلی "جیپی" ئیبراھیم گوڵستان، تووشی ڕووداوی ھاتوچۆ بوو و گیانی لەدەستدا.[٦][٧]
پەرتووکەکان[دەستکاری]
- ١٩٥٢ - "اسیر"، کۆی ٤٣ شیعر
- ١٩٥٦ - "دیوار"، کۆی ٢٥ شیعر
- ١٩٥٧ - "عصیان"، کۆی ١٧ شیعر
- ١٩٦٢ - "تولدی دیگر"، کۆی ٣٥ شیعر
- ١٩٦٣ - "ایمان بیاوریم بە آغاز فصل سرد"، کۆی ٧ شیعر
نموونەی شیعری[دەستکاری]
 | ئەم وتارە لەوانەیە پێویستی بە خاوێنکردن ھەبێت تا بگات بە شێوازی ستانداردی نووسین. کێشەی دیاریکراو بریتییە لە: بەشێکی ئەم ھۆنراوەیە پێویستە بسڕدرێتەوە بە پێی مافەکانی لەبەرگرتنەوە. |
چەند نموونە لە شیعرەکانی فرووغ بە کوردی:
ئایەتە زەمینییەکان (وەرگێڕانی: د. حیدر خضری)
خۆر سارد ھەڵگەڕا و
بەرەکەت لە زەمینڕا بڕا
شیناییەکان لە دەشتەکانا ھاتنە وشکبوون و
ماسییەکان لە دەریاکانا ھاتنە وشک بوون و
خاک مردووەکانی
ئیتر لە خۆ ڕانەگرت
شەو لە ھەموو پەنجەرە رەنگ سوواوەکاندا
وەک وەھمێکی گوماناوی
بەردەوام لە چڕبوون و ھەڵچووندا بوو و
ڕێگاکانیش لە تاریکیدا
وازیان لە درێژەی خۆیان ھێنا
ئەوسا کەس بیری لە عەشق نەکردەوە
ئەوسا کەس بیری لە سەرکەوتن نەکردەوە و
ئەوسا ھیچ کەس بیری لە ھیچ نەکردەوە
لە ئەشکەوتەکانی تەنیاییدا
بێھوودەیی لەدایک بوو
خوێن بۆنی بەنگ و ھەپیونی لێئەھات
ژنانی ئاوس
مناڵانی بێ سەریان لێئەزا و
بێشکەکان لە شەرمان
پەنایان بۆ گۆڕەکان برد.
چ سەردەمێکی ڕەش و تاڵ
نان، بە سەر ھێزی سەمەرەی ڕەساڵەتدا زاڵ بووبوو
پێغەمبەرە برسی و بەد بەختەکان
لە جێژوانی خودا ھەڵاتن و
بەرخە ونبووەکانی عیسا
چیتر گوێێان لە دەنگی ھەرای شوانێک
لە تێڕاماویی دەشتەکاندا نەبوو.
تۆ دەتگوت لە چاوی ئاوێنەکاندا
رەنگدانەوەی جووڵە و ڕەنگ و وێنەکان
بە ئاوەژوو بوو و
بە شێوەی تریفەیەکی پیرۆزی رووناک
بە شێوەی خەرمانەیەکی گڕ تێبەربوو
لە دەوری سەری گاڵتەجارانی بێبەھا و
سیمای ناحەزی سۆزانییەکاندا ئەسووتا.
زەلکاوەکانی ئەلکھۆڵ
بەو ھاڵاوە تفت و ژەھراویانەوە
خێڵی سڕکراوی رووناکبیرانی
بۆ قووڵای خۆی ھەڵمژی و
دێزە مشکەکان
لاپەڕەکانی بەزێڕ نووسراوی کتێبەکانیان
لە دۆڵابە کەونەکاندا کروژاند
خۆر مردبوو
خۆر مردبوو و "سبەینێ"ش
لە زەینی منداڵاندا
واتایەکی ئاڵۆزی بزری ھەبوو.
ئەوان لە دەفتەرەکانی خۆیاندا
شێوەی نامۆیی ئەم کەونە وشەیان
بە پەڵەیەکی ڕەشی گەورە ئەکێشا.
خەڵک،
دەستەی بەزیوی خەڵک
مردوودڵ و چەوساوە و حەپەساو
لە ژێر قورسایی نەگریسی جەستەکانی خۆیاندا
لە غۆربەتێکەوە بۆ غۆربەتێکی تر ئەچوون و
ویستی ژاناوی تاوان
لە دەستەکانیاندا ھەڵ دەئەوسا
جار بە جار پریسکێ
وردیلە پریسکێ
ئەم کۆمەڵە بێدەنگە بێگیانەی
لە پڕدا
لە ناخەوە ھەڵئەوەشاندەوە
ئەوانیش پەلاماری یەکتریان ئەدا
پیاوان گەرووی یەکتریان بە چەقۆ ھەڵئەدڕی و
لە پێخەفێکی خوێن
لەگەڵ کچانی ناباڵق جووت ئەبوون.
ئەوان لە تۆقانی خۆیاندا نوقم بوون و
ھەستی ترسناکی تاوانباری
رۆحی کوێر و گەمژەی ئەوانی ئیفلیج کردبوو.
بەردەوام لە ڕێوڕەسمی لە سێدارەدانا
کاتێ پەتی سێدارەکە بەپاڵەپەستۆ
چاوانی لەرزۆکی تاوانبارێکی
لە کاسە دەرئەپەڕاند
ئەوان بە خۆ دەچوونەوە
لە خەیاڵێکی شەھوەتناکدا
دەمارە پیر و ماندووەکانیان مۆچرکەی پێدائەھات
کەچی بەردەوام لە قەراغ مەیدانەکانا
ئەم تاوانبارە گچکەیانەت ئەدی
کە ڕاوەستاون و لە پرژانی بەردەوامی فوارەکانی ئاو ڕاماون
ڕەنگە ئێستاکەش
لەو دیوی چاوە ھەڵفلیقاوەکاندا
لە قوڵایی بەستەڵەک بوونا
شتێکی نیوەگیانی شێواو
بەجێمابوو
کە لە ھەوڵە بێھەناکەی خۆیدا
دەیویست ئیمان بھێنێ بە پاکژی سترانی ئاوەکان.
ڕەنگە..... بەڵام چ بۆشاییەکی بێ کۆتا
خۆر مردبوو
کەسیش نەیدەزانی
ناوی ئەو کۆترە خەمبارەی کە لە دڵەکان ھەڵاتووە، ئیمانە
ئای، ئەی دەنگی زیندان کراو
تۆ بڵێی سۆزی نائومیدی تۆ قەت
لە ھیچ شوێنێکی ئەم شەوە شوومەدا
کونێک بەرەو رووناکی ھەڵنەکۆڵێ؟
ئای، ئەی دەنگی زیندان کراو
ئەی دوا دەنگی دەنگەکان...
پەراوێزەکان[دەستکاری]
- ^ http://www.bbc.co.uk/persian/arts/2011/12/111230_l06_forough_tajik_afghan.shtml
- ^ * Daniel, Elton L. ; Mahdi, Ali Akbar (2006). Culture and Customs of Iran. Greenwood Press. pp. 81–82. ISBN 978-0-313-32053-8.
- ^ http://www.iranchamber.com/literature/ffarrokhzad/forough_farrokhzad.php
- ^ "وەشانی ئەرشیڤکراو". لە ڕەسەنەوە ئرشیڤ کراوە لە ٢٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٨. لە ڕێکەوتی ١١ی تەممووزی ٢٠١٤ ھێنراوە.
- ^ http://www.perslit.com/forughbipayan.bbc.htm
- ^ http://jahed.malakut.ws/archives/2012/02/post_236.html
- ^ http://khabaronline.ir/detail/357249/culture/cinema
- خضری، حیدر: "تەنیا دەنگە کە ئەمێنێتەوە: ژیان و ھونەری فروغ فەڕوخزاد لەگەڵ وەرگێڕانی کۆمەڵە ھۆنراوەکانی "لە دایکبوونێکی تر" و "باوەڕ بێنین بە سەرەتای وەرزی سارد" - چاپخانەی زانکۆی سەلاحەدین ٢٠١٦
- قەرەداخی، ناصح (ئارام قەرەداخی). ئافرەتێکی تەنیا، ژیان و ھەڵبژاردەی ھۆنراوەکانی فروغ فەڕڕوخزاد. (چاپی یەکەم، چاپخانەی زانکۆی سەلاحەدین، ھەولێر ٢٠٠١)، (چاپی دووەمی ئەلەکترۆنی ٢٠٠٨).
- بەرزەنجی، ئازاد (ھەڵبژاردن و وەرگێڕانی). فروغ فەڕوخزاد، ژنێ لە بەردەم وەرزێکی سارددا –ژیان و شیعر-، سلێمانی ٢٠٠٢.
- فەڕوخزاد، فروغ. یەکەمین ترپە عاشقانەییەکانی دڵم، نامەکانی فروغ فەڕوخزاد بۆ (پەرویز شاپور) ی ھاوسەری، بە ھەوڵ و کۆششی کامیار شاپور و عومرانی سەلاحی، وەرگێڕانی لە فارسییەوە: ئەبوبەکر قەرەداغی، وەزارەتی ڕۆشنبیری، بەرێوەبەرایەتی خانەی وەرگێڕان، ژمارەی ٧٢٠، سلێمانی، ٢٠٠٦.
- Ferroxzad, Furûx. Em Baweriyê Bi Destpêka Demsala Sar Bînin, Werger: Cewad Pale & Muhsîn Ozdemîr, Çapa Yekemîn, Ronahî, Amed 2013. 48 L
