شەیدایی

شەیدایی
لقی	mood disorder
Health specialty	دەروونپزیشکی، medical psychology
چارەسەر	چارەسەری دەروونی
ICPC 2 ID	P73
بەرامبەر	خەمۆکی
لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

شەیدایی دۆخێکی ھەڵچوون یان بەرزبوونەوەی نائاسایی باری دەروونی، وروژاندن. وشەکە لە «یۆنانی» μανία } (mania)، « شێتی» وەرگیراوە و ئەمەش لە «کرداری» μαίνομαι' (mainomai)، «شێتبوون، توڕەبوون» وەرگیراوە.

جگە لە پەشێوی باری دەروونی، ڕەنگە تاکەکان ڕەفتاری شەیدایی نیشان بدەن لە ئەنجامی سەرخۆشی ماددە ھۆشبەرەکان (بەتایبەت وەک کۆکاین یان میتامفیتامین) بێت، کاریگەرییە لاوەکییەکانی دەرمان (بەتایبەت چالاککەرەکان)، یان زیانبەخشەکان. بەڵام، شەیدایی زۆرترین جار پەیوەندی بە پەشێوی دوو جەمسەرییەوە ھەیە، کە لەوانەیە دۆخەکانی شەیدایی لەگەڵ دۆخەکانی خەمۆکی تونددا بگۆڕدرێن. گێلدەر، و مایۆ گێدێس (٢٠٠٥) پێشنیاری ئەوە دەکەن کە پێشبینیکردنی شەیدایی لە قۆناغە سەرەتاییەکاندا زۆر گرنگە چونکە نەخۆشەکە ئامادە نابێت پابەند بێت بە چارەسەرکردن. پێوەرەکانی دوو جەمسەری دۆخی خەمۆکی ناگرێتەوە و بوونی شەیدایی لە ئامادە نەبوونی دۆخی خەمۆکیدا بەس نییە بۆ دەستنیشانکردن. جگە لەمە، تەنانەت ئەوانەی تووشی خەمۆکی دەبن، تووشی گۆڕانکاری خولیی باری دەروونی دەبن، ئەم خولانە زۆرجار کاریگەری گۆڕانکارییەکانی خولی خەو (زۆر یان زۆر کەم) ڕۆژانە و شەوانە و فشارە ژینگەییەکانیان لەسەرە.

شەیدایی لە دۆخی توندیدا دەگۆڕێت، لە شەیدایی کەم (کە بە hypomania ناسراوە) تا شەیدایی تەواو لەگەڵ نیشانەکانەی دەروونئاڵۆزی وەک (خەیاڵاویبوون و وەھم). بێگومان بەو پێیەی شەیدایی و شەیدایی کەم پەیوەست بوون بە داھێنان و بەھرە ھونەرییەکانەوە، ھەمیشە وا نییە کە کەسێکی شەیدایی دوو جەمسەری بە ڕوونی پێویستی بە یارمەتی پزیشکی ھەبێت یان بیەوێت؛ زۆرجار ئەم جۆرە کەسانە یان بڕێکی گونجاو لە کۆنترۆڵی کارێکدا بە شێوەیەکی ئاسایی دەھێڵنەوە یان ھەست بەوە ناکەن کە «ڕۆشتنێکی شەیدایی»یان ھەیە کە بەسە بۆ ئەوەی بە قووڵی پابەند بن یان تەنیا پابەند بن. زۆرجار دەتوانرێت کەسانی شەیدایی بە ھەڵە بزانرێت کە ماددە ھۆشبەرەکان یان مادەکانی تر بەکاردەھێنن کە کاریگەری دەکەنە سەر مێشک.