سەرپۆشی سەلجووقی

شەربوش، سەرپۆش یان سەرپوش (بە عەرەبی: شَربوش, romanized: sharbūsh، بە Greek: σαρπούζιν، بە تورکی: Serpuş) ڕەنگە لە وشەی فارسی سرپوش وەرگیرابێت،^[١] کە بە واتای "سەرپۆش" دێت.^[٢] کڵاوێکی تایبەتی سەربازی تورکی بوو کە لە سەدەکانی ناوەڕاستدا لە ئاسیای ناوەڕاست و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لەبەر دەکرا. بە شێوەیەکی بەرچاو لە تابلۆکان دەردەکەوێت کە بەدرەدین لوئلوئی (م.ف. ١٢٣٤-١٢٥٩ز)یان وێنا کردووە. ^[٣] کەپڵێکی ڕەکی چینی سەربازی بوو، بەرەیەکی سێگۆشەی هەبوو کە هەندێکجار بە تابلۆیەکی کانزایی دەڕازێنرایەوە. هەندێک جار بە چەرمەسەرێکی بچووک تەواو دەکرا کە عەمامەیەکی بچووکی دروست دەکرد، کە پێی دەگۆترا تەخفیفە. ^[٤] لەبەرکردنی شەربوش یەکێک بوو لە توخمە سەرەکییە گرافیکی و پۆشراوەکان بۆ جیاکردنەوەی کەسایەتی تورکەکان لە عەرەبییەکان لە تابلۆکانی سەدەی ناوەڕاستی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.^[٥]

شەربوش دەتوانێت لە قەبارە و شێوەدا جیاواز بێت، هەندێکجار ڕێژەیەکی زلی وەرگرتووە، وەک لە وێناکردنی میر لە پێشەوەی مەقاماتی ساڵی ١٢٣٧ی ئەلحەریریدا .^[٥] پێدەچێت شێوەی شەربوش بەپێی ناوچە جوگرافییەکان جیاواز بووبێت:

شەربوشی دەستنووسەکانی ئارتوکید ( نموونە ) کەپڵێکی زۆر بەرزی لە پشتی سەرپۆشەکەوە هەیە و بەکارهێنانی پەڕ لە دەوری لێوارەکەی سنووردارە؛ ^[٦]
شەربوشی سەلجوقی وەک لە سیرامیکەکانی فارسیدا دەبینرێت، یان لەسەر شتگەلێکی موسڵ وەکو بلاکاس ئیوەر، یان لە دەستنووسەکانی جزیرە و سوریادا کەپڵێکی زۆر خوارەوەی هەبوو، نزیک بوو لە پشت ئەو باندە پەڕەی کە دەوری سەر و پلێتی پێشەوەی داوە، شاردبێتەوە؛ ^[٦]
لە پێشەوەی شافێر مەقاماتی بەغداددا شاربوشێکی دیکەی تێدایە، کە پێکهاتووە لە بارستەیەکی بەرزی پەڕ، کە کاپەکەی لە چاو شاردوەتەوە. ^[٦]

سەرپۆشی شەربوش هێمای گردبوونەوە بوو بۆ سەلاحەدین, و لەسەر دراوی مەیافەریقینی خۆی لەبەری دەکرد.^[٧] ^[٨] کاتێک هێنری دووەم، کاونتی شامپاین، شای هوروشەلیم، هەوڵیدا پەیوەندییەکی دۆستانە لەگەڵ سەلاحەدین دروست بکات، داوای دیاری پۆشاکی قابا و کڵاوێکی شەربوشی کرد، کە لە ئاکرێ لەبەری کردبوو. ^[٩] ^[١٠] ^[١١]

هەروەها شەربوش هێمای پایەبەرزی بوو لە ژێر دەستی مەملوکەکانی میسردا، چونکە بەشێک بوو لەو خیلعەی کە دەدرا بە ئەمیرێک بە بۆنەی دەستبەکاربوونی. ^[٨] شەربوش لەلایەن ئەفسەرە پلە باڵاکانی سەردەمی ئەیوبی و بەحری مەملوکەوە لەبەر دەکرا. ^[١٢] ^[١٣]

لە میسری مەملوکدا لە ساڵی ١٣٨٢ لەبەرکردنی شەربوش قەدەغە کرا. ^[١٤] ^[١٥]

وێنەکان

پێشەوەی ڕاست: فەرمانڕەوا بە پۆشاکی تورکی (لۆچێکی درێژ، کڵاوی شەربوشی فەڕووداری زل، پێڵاو، پاڵتۆی گونجاو)، لە مەقاماتی ئەلحەریری، ساڵی ١٢٣٧ی زایینی، ڕەنگە بەگداد.^[٥]
ئەمیری تورک لەگەڵ پاسەوانەکان، بە سەرپۆشی تورکی شەربوش، لە خوتبەدا لە شاری ڕەی لە مەقامە ٢١ (fols. 58v–59r)، مەقاماتی ئەلحەریری، ١٢٣٧. ^[٥]
جەنگاوەرێک بە جلوبەرگی تورکییەوە، سەرپۆشی تورکی لەبەردایە، دی ماتریا مێدیکای دیۆسکۆریدس، عێراق، ١٢٢٤ز. مۆزەخانەکانی هونەری هارڤارد.^[١٦]
شەربوشی ئارتکی، ١٢٠٦ (خاتوو ئەحمەد سێیەم ٣٤٧٢)
تابلۆی بەدرەدین لوئلوئی بە کڵاوی شەربوش، لە پەرتووکی کیتاب ئەغانی، ١٢١٩ز.
فەرمانڕەوایەکی تورک لە ١٢٠٠-١٢١٠ز، کە شەربوشی لەسەرە لەگەڵ کەپڵەکەی بەرز، لە پەرتووکی مەقاماتی حەریری.
شەربوش لە دەستنووسێکی ئەرمەنیدا، ئینجیلەکانی هاگبات، ساڵی ١٢١١.^[١٧]
درهەم بە ناوی سەلاحەدین، کە کڵاوی شەربوشی لەسەردایە. لەسەری نووسراوە: "شای سەرکەوتوو، ڕاستودروستی جیهان و ئیمان، یوسف کوڕی ئەیوب". لە مەیافەریقین لەسکە دراوە، مێژووی ١١٩٠-١١٩١.^[٨]^[٧]^[١٨]^[١٩]
تابلۆی بەخشەرێک (خێرخواز) کە شەربوش و کابا و تیرازی لەبەردایە. کڵێسای فریشتە سەرەکییەکان، زێمۆ-کریخی، ڕاچا، باکووری گورجستان. سەدەی ١١، ئینڤ. ژمارە 03086-75.on^[٢٠]
فەرمانڕەواکامی ئەرمەنستان ئیوان و زەکارێ، بە کڵاوی شەربوش، ١٢٠١.
مەقامە ٣٨: پارێزگاری مێرو، کە شەربوشی تورکی لەسەردایە.

سەرچاوەکان

^ E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936. BRILL. p. 891. ISBN 9789004097940
^ مجيد، رعد مطر (2015-01-01). أثر فنون عصر النهضة على التصوير الإسلامي : دراسة تاريخية تحليلية = Impact of the Renaissance Arts Age on Al Islamic Painting : Analytical Historical Study (بە عەرەبی). Al Manhal. p. 212. ISBN 9796500168913.
^ Rice، D. S. (1953). «The Aghānī Miniatures and Religious Painting in Islam». The Burlington Magazine. 95 (601): 128–135. ISSN 0007-6287. لە ڕەسەنەکە لە ١٣ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
^ Yedida Kalfon Stillman, Norman A. Stillman (2003). Arab Dress: A Short History : from the Dawn of Islam to Modern Times. Leiden, Netherlands: Brill. p. 67. ISBN 9789004113732. The normal headgear of the military class was a stiff cap with a triangular front which in some instances appears to have been a metallic plaque. It was sometimes trimmed with fur and was called a sharbUsh (see PI. 23 which depicts a Saljuq atabeg wearing a sharbUsh and tiriiz qabii' and also PI. 19), and sometimes it had a small kerchief bound around it to form a sort of turban which was designated a takhfifa. The sharbush was absolutely de rigueur for an amir.
^ ^ئ ^ا ^ب ^پ Contadini، Anna (2012). A world of beasts: a thirteenth-century illustrated Arabic book on animals (the Kitāb Na't al-Ḥayawān) in the Ibn Bakhtīshū' tradition. Leiden Boston: Brill. p. 127. ISBN 978-90-04-20100-2. Reference has already been made to the combination of boots and sharbūsh as markers of official status (...) the combination is standard, even being reflected in thirteenth-century Coptic paintings, and serves to distinguish, in Grabar's formulation, the world of the Turkish ruler and that of the Arab. (...) The type worn by the official figures in the 1237 Maqāmāt, depicted, for example, on fol. 59r,67 consists of a gold cap surmounted by a little round top and with fur trimming creating a triangular area at the front which either shows the gold cap or is a separate plaque. A particular imposing example in this manuscript is the massive sharbūsh with much more fur than usual that is worn by the princely official on the right frontispiece on fol. 1v.
^ ^ئ ^ا ^ب Ward، Rachel (1 January 1985). «Evidence for a School of Painting at the Artuqid Court». Oxfod Studies in Islamic Art, Vol. 1, Pp. 69-83: 77. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
^ ^ئ ^ا Nicolle، David (20 December 2011). Saladin (بە ئینگلیزی). Bloomsbury Publishing. p. 26. ISBN 978-1-84908-318-8. This copper dirham, minted at Mayyafariqin in 587 AH (1190/01 AD) shows Saladin wearing the sharbush hat of a Saljuq-style Turkish ruler. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
^ ^ئ ^ا ^ب Lesley Baker، Patricia (1988). A History of Islamic Court Dress in the Middle East (PDF). SOAS, London University. p. 119. doi:10.25501/SOAS.00033676. By the end of the 12th century, the wearing of the sharbush demonstrated support for Salah al-Din. Under the later Bahri Mamluks of Egypt and Syria it formed part of the khil'a given to an amir on his investiture.
^ Gabrieli، Francesco. Arab Historians of the Crusades (بە ئینگلیزی). University of California Press. p. 242. When the King of England left for home, Henry sent a messenger to Saladin to conciliate him and win his goodwill. He asked him for the gift of a robe of honor, and said: "You know that to put on the qabā and the sharbūsh is not approved among us, but I would put them on if they came from you, because of the regard I have for you." Saladin sent him sumtuous robes of honour, among them a qaba and a sharbush, and he wore them in Acre.
^ Mayer، Leo Ary (1952). Mamluk Costume: A Survey. A. Kundig. pp. 27–28. Moreover, the wearing of the sharbish and qaba was considered so characeristic for a Saracenic amire that even a Crusader was prepared to don it in order to show some sort of friendship (if not allegiance) to Saladin.
^ Kedar، Benjamin Z. (5 August 2016). Crusades: Volume 4 (بە ئینگلیزی). Taylor & Francis. p. 87. ISBN 978-1-351-98575-8. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
^ Lesley Baker، Patricia (1988). A History of Islamic Court Dress in the Middle East (PDF). SOAS, London University. p. 119. doi:10.25501/SOAS.00033676. The texts mention that high-ranking military officers in the early Bahri period wore the sharbush, as in the Seljuk and Ayyubid periods.
^ Dozy، Reinhart Pieter Anne (1845). Dictionnaire détaillé des noms des vêtements chez les Arabes; ouvrage couronné et publié par la Troisìeme classe de l'Institut royal des Pays-Bas. Amsterdam J. Müller. pp. 220–224.
^ Yedida Kalfon Stillman, Norman A. Stillman (2003). Arab Dress: A Short History : from the Dawn of Islam to Modern Times. Leiden, Netherlands: Brill. p. 67. ISBN 9789004113732.
^ Nicholas، Nick (2003)، An Entertaining Tale of Quadrupeds: Translation and Commentary، Columbia University Press، p. 63، ISBN 9780231127608
^ A world of beasts: a thirteenth-century illustrated Arabic book on animals (the Kitāb Na't al-Ḥayawān) in the Ibn Bakhtīshū' tradition. Leiden Boston: Brill. 2012. p. 127. ISBN 978-90-04-20100-2. Reference has already been made to the combination of boots and sharbūsh as markers of official status (...) the combination is standard, even being reflected in thirteenth-century Coptic paintings, and serves to distinguish, in Grabar's formulation, the world of the Turkish ruler and that of the Arab. (...) The type worn by the official figures in the 1237 Maqāmāt, depicted, for example, on fol. 59r,67 consists of a gold cap surmounted by a little round top and with fur trimming creating a triangular area at the front which either shows the gold cap or is a separate plaque. A particular imposing example in this manuscript is the massive sharbūsh with much more fur than usual that is worn by the princely official on the right frontispiece on fol. 1v. (...) These are of yet another type and are identical to those on the official on the left holding a spear in the painting of the "Purple Betony" in the 1224 Dioscorides (Fig. 65b)
^ Tamta's World: The Life and Encounters of a Medieval Noblewoman from the Middle East to Mongolia. Cambridge University Press. 2017. doi:10.1017/9781316711774. ISBN 9781316711774.
^ The Coinage of the Ayyubids. London: Royal Numismatic Society. 1980. p. Coin 182., also Whelan Type III, 258-60; Album 791.4
^ For a similar coin at the British Museum minted in AH 586/1190 CE: «Saladin coin British Museum». www.britishmuseum.org (بە ئینگلیزی)., and another one also minted in 1190: . Also [١], [٢]
^ A Turk in the Dukhang? Comparative Perspectives on Elite Dress in Medieval Ladakh and the Caucasus. Austrian Academy of Science. 2017. p. 253, Fig. 20.

[1] E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936. BRILL. p. 891. ISBN 9789004097940

[2] مجيد، رعد مطر (2015-01-01). أثر فنون عصر النهضة على التصوير الإسلامي : دراسة تاريخية تحليلية = Impact of the Renaissance Arts Age on Al Islamic Painting : Analytical Historical Study (بە عەرەبی). Al Manhal. p. 212. ISBN 9796500168913.

[DSR-3] Rice، D. S. (1953). «The Aghānī Miniatures and Religious Painting in Islam». The Burlington Magazine. 95 (601): 128–135. ISSN 0007-6287. لە ڕەسەنەکە لە ١٣ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ ھێنراوە.

[4] Yedida Kalfon Stillman, Norman A. Stillman (2003). Arab Dress: A Short History : from the Dawn of Islam to Modern Times. Leiden, Netherlands: Brill. p. 67. ISBN 9789004113732. The normal headgear of the military class was a stiff cap with a triangular front which in some instances appears to have been a metallic plaque. It was sometimes trimmed with fur and was called a sharbUsh (see PI. 23 which depicts a Saljuq atabeg wearing a sharbUsh and tiriiz qabii' and also PI. 19), and sometimes it had a small kerchief bound around it to form a sort of turban which was designated a takhfifa. The sharbush was absolutely de rigueur for an amir.

[AC-5] ئ ^ا ^ب ^پ Contadini، Anna (2012). A world of beasts: a thirteenth-century illustrated Arabic book on animals (the Kitāb Na't al-Ḥayawān) in the Ibn Bakhtīshū' tradition. Leiden Boston: Brill. p. 127. ISBN 978-90-04-20100-2. Reference has already been made to the combination of boots and sharbūsh as markers of official status (...) the combination is standard, even being reflected in thirteenth-century Coptic paintings, and serves to distinguish, in Grabar's formulation, the world of the Turkish ruler and that of the Arab. (...) The type worn by the official figures in the 1237 Maqāmāt, depicted, for example, on fol. 59r,67 consists of a gold cap surmounted by a little round top and with fur trimming creating a triangular area at the front which either shows the gold cap or is a separate plaque. A particular imposing example in this manuscript is the massive sharbūsh with much more fur than usual that is worn by the princely official on the right frontispiece on fol. 1v.

[RW77-6] ئ ^ا ^ب Ward، Rachel (1 January 1985). «Evidence for a School of Painting at the Artuqid Court». Oxfod Studies in Islamic Art, Vol. 1, Pp. 69-83: 77. {{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)

[DN-7] ئ ^ا Nicolle، David (20 December 2011). Saladin (بە ئینگلیزی). Bloomsbury Publishing. p. 26. ISBN 978-1-84908-318-8. This copper dirham, minted at Mayyafariqin in 587 AH (1190/01 AD) shows Saladin wearing the sharbush hat of a Saljuq-style Turkish ruler. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)

[PLB-8] ئ ^ا ^ب Lesley Baker، Patricia (1988). A History of Islamic Court Dress in the Middle East (PDF). SOAS, London University. p. 119. doi:10.25501/SOAS.00033676. By the end of the 12th century, the wearing of the sharbush demonstrated support for Salah al-Din. Under the later Bahri Mamluks of Egypt and Syria it formed part of the khil'a given to an amir on his investiture.

[9] Gabrieli، Francesco. Arab Historians of the Crusades (بە ئینگلیزی). University of California Press. p. 242. When the King of England left for home, Henry sent a messenger to Saladin to conciliate him and win his goodwill. He asked him for the gift of a robe of honor, and said: "You know that to put on the qabā and the sharbūsh is not approved among us, but I would put them on if they came from you, because of the regard I have for you." Saladin sent him sumtuous robes of honour, among them a qaba and a sharbush, and he wore them in Acre.

[10] Mayer، Leo Ary (1952). Mamluk Costume: A Survey. A. Kundig. pp. 27–28. Moreover, the wearing of the sharbish and qaba was considered so characeristic for a Saracenic amire that even a Crusader was prepared to don it in order to show some sort of friendship (if not allegiance) to Saladin.

[11] Kedar، Benjamin Z. (5 August 2016). Crusades: Volume 4 (بە ئینگلیزی). Taylor & Francis. p. 87. ISBN 978-1-351-98575-8. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)

[12] Lesley Baker، Patricia (1988). A History of Islamic Court Dress in the Middle East (PDF). SOAS, London University. p. 119. doi:10.25501/SOAS.00033676. The texts mention that high-ranking military officers in the early Bahri period wore the sharbush, as in the Seljuk and Ayyubid periods.

[13] Dozy، Reinhart Pieter Anne (1845). Dictionnaire détaillé des noms des vêtements chez les Arabes; ouvrage couronné et publié par la Troisìeme classe de l'Institut royal des Pays-Bas. Amsterdam J. Müller. pp. 220–224.

[Still-14] Yedida Kalfon Stillman, Norman A. Stillman (2003). Arab Dress: A Short History : from the Dawn of Islam to Modern Times. Leiden, Netherlands: Brill. p. 67. ISBN 9789004113732.

[15] Nicholas، Nick (2003)، An Entertaining Tale of Quadrupeds: Translation and Commentary، Columbia University Press، p. 63، ISBN 9780231127608

[16] A world of beasts: a thirteenth-century illustrated Arabic book on animals (the Kitāb Na't al-Ḥayawān) in the Ibn Bakhtīshū' tradition. Leiden Boston: Brill. 2012. p. 127. ISBN 978-90-04-20100-2. Reference has already been made to the combination of boots and sharbūsh as markers of official status (...) the combination is standard, even being reflected in thirteenth-century Coptic paintings, and serves to distinguish, in Grabar's formulation, the world of the Turkish ruler and that of the Arab. (...) The type worn by the official figures in the 1237 Maqāmāt, depicted, for example, on fol. 59r,67 consists of a gold cap surmounted by a little round top and with fur trimming creating a triangular area at the front which either shows the gold cap or is a separate plaque. A particular imposing example in this manuscript is the massive sharbūsh with much more fur than usual that is worn by the princely official on the right frontispiece on fol. 1v. (...) These are of yet another type and are identical to those on the official on the left holding a spear in the painting of the "Purple Betony" in the 1224 Dioscorides (Fig. 65b)

[17] Tamta's World: The Life and Encounters of a Medieval Noblewoman from the Middle East to Mongolia. Cambridge University Press. 2017. doi:10.1017/9781316711774. ISBN 9781316711774.

[18] The Coinage of the Ayyubids. London: Royal Numismatic Society. 1980. p. Coin 182., also Whelan Type III, 258-60; Album 791.4

[19] For a similar coin at the British Museum minted in AH 586/1190 CE: «Saladin coin British Museum». www.britishmuseum.org (بە ئینگلیزی)., and another one also minted in 1190: . Also [١], [٢]

[20] A Turk in the Dukhang? Comparative Perspectives on Elite Dress in Medieval Ladakh and the Caucasus. Austrian Academy of Science. 2017. p. 253, Fig. 20.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]

[١٣]

[١٤]

[١٥]

[١٦]

[١٧]

[١٨]

[١٩]

[٢٠]