مێزۆپۆتامیای سەرەوە
مێزۆپۆتامیای سەرەوە ئەو ناوەیە کە بۆ بەرزاییەکان و دەشتی گەورەی ئاوەڕۆی باکووری ڕۆژئاوای عێراق و باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا و باشووری ڕۆژهەڵاتی تورکیا، لە باکووری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەکاردێت. لە سەرەتای فەتحەکانی موسڵمانان لە ناوەڕاستی سەدەی حەوتەمەوە، ناوچەکە بە ناوی عەرەبی نەریتی ئەلجەزیرە (بە عەرەبی: الجزيرة "دوورگە") ڕووبارەکانی فورات و دیجلە مێزۆپۆتامیا دەگۆڕن بۆ نزیکەی دوورگەیەک، بەو پێیەی لە شەتەلعەرەب لە پارێزگای بەسرەی عێراق بەیەکەوە دەبەسترێنەوە و سەرچاوەکانیان لە ڕۆژهەڵاتی تورکیا لە نزیکەوەن.
ناوچەکە لە چیاکانی ئەنادۆڵەوە بەرەو باشوور درێژ دەبێتەوە، لە گردەکانی کەناری چەپی ڕووباری فورات بەرەو ڕۆژهەڵات، لە چیاکانی کەناری ڕاستی ڕووباری دیجلە بەرەو ڕۆژئاوا درێژ دەبێتەوە و دەشتی شەنگالیش دەگرێتەوە. درێژ دەبێتەوە بۆ خوارەوەی دیجلە تا سامەڕا و بە خوارەوەی فورات تا هیت، عێراق. خابوور زیاتر لە ٤٠٠ کم (٢٥٠ میل) بەسەر دەشتەکەدا دەڕوات، لە تورکیاوە لە باکوورەوە، خۆراک دەداتە فورات.
شارۆچکە سەرەکییەکان بریتین لە موسڵ، دێرەزوور، ڕەققە، حەسیچە، ئامەد و قامیشلۆ. بەشی ڕۆژئاوا، بەشی سوریا، لە بنەڕەتدا لکاوە بە پارێزگای حەسیچە سوریا و بە "سەبەتەی نانی سوریا" وەسف دەکرێت.[١] بەشی ڕۆژهەڵات، بەشی عێراقی، پارێزگاری نەینەوای عێراق دەگرێتەوە و کەمێک زیاتریش درێژ دەبێتەوە. لە باکوور پارێزگاکانی تورکی ڕحا ئورفا و مێردین و بەشێک لە پارێزگای ئامەد دەگرێتەوە.
جوگرافیا[دەستکاری]
ناوی ئەلجەزیرە لە سەدەی حەوتەمی زایینیەوە لەلایەن سەرچاوە ئیسلامییەکانەوە بەکارهاتووە بۆ ئاماژەکردن بە بەشی باکووری مێزۆپۆتامیا، لە کاتێکدا مێزۆپۆتامیای خوارەوە کە بە سەواد ناسراوە، بەشی باشووری مێزۆپۆتامیایە. ناوەکە بە واتای "دوورگە" دێت، و لە سەردەمێکدا ئاماژەیە بۆ زەوی نێوان دوو ڕووبارەکە.[٢] لە ڕووی مێژووییەوە، دەتوانرێت ناوەکە تەنها لە دەشتی شنگالدا سنووردار بکرێت کە لە چیای شنگالەوە دێتە خوارەوە، یان فراوانتر بکرێت بۆ ئەوەی تەواوی فەلاتەکەی ڕۆژهەڵاتی زنجیرە کەناراوەکان لە باوەش بگرێت.لە سەردەمی پێش عەباسیدا پێدەچێت سنوورەکانی ڕۆژئاوا و ڕۆژهەڵات هەڵاوسانیان هەبووبێت، هەندێک جار لەوانەش ئەو شوێنەی کە ئێستا باکووری سوریایە لە ڕۆژئاوا و ئەدیابینە لە ڕۆژهەڵات.
ئەلجەزیرە وەک دەشتێکی ئاوەڕۆ یان شلەمەنی تایبەتمەندە، کە تەواو جیاوازە لە بیابانی سوریا و ناوەڕاستی مێزۆپۆتامیا کە لە خوارەوەیە، بەڵام ناوچەکە گردە وەرینەکان و چەمەکانی بڕین لەخۆدەگرێت. هەرێم چەند بەشێکی هەیە بۆی. لە باکووری ڕۆژئاوا یەکێکە لە گەورەترین تەختە خوێیەکانی جیهان بە ناوی سەبخەت ئەلجەبوڵ. لە باشوورەوە، لە موسڵەوە درێژ دەبێتەوە بۆ نزیک بەسرە بیابانێکی خۆڵاوییە کە جیاواز نییە لە ڕوبع ئەلخالی. لە کۆتایی سەدەی بیستەم و سەرەتای سەدەی بیست و یەکەمدا ناوچەکە تووشی وشکەساڵی بووە.
باری ئایینی[دەستکاری]
جەزیرە یەکێکە لە چوار ئەپستۆریای کڵێسای ئۆرسۆدۆکسی سوریانی. ئەوانی تر لە حەلەب، حومس-حەمە و دیمەشقن.[٣]
سەرچاوە[دەستکاری]
- ^ "The next battlefield". The Economist. ISSN 0013-0613. Retrieved 2022-09-02.
- ^ "Mesopotamia". syriaca.org. Retrieved 2022-09-02.
- ^ Mouawad, Ray J. (2001-01-01). "Syria and Iraq – Repression". Middle East Quarterly (بە ئینگلیزی).