ساتورن I SA-3

ساتورن-ئەپۆلۆ ٣ ( SA-3 ) سێیەم فڕینی ئۆتۆمبێلی هەڵدانی ساتورن ١ بوو، دووەم فڕینی پرۆژەی هایواتەر بوو، و بەشێک بوو لە بەرنامەی ئەپۆلۆی ئەمریکی. موشەکەکە لە ١٦ی تشرینی دووەمی ١٩٦٢ لە کیپ کاناڤێرال لە ویلایەتی فلۆریدا هەڵدرا.

مێژوو

پێکهاتەکانی ئۆتۆمبێلی هەڵدانی ساتورن ١ لە ١٩ی ئەیلوولی ١٩٦٢ لەلایەن کەشتیی پرۆمیسەوە گەیەندرایە کیپ کاناڤێرال، بەڵام دانانی ئامێری پاڵنەری قۆناغی یەکەم لەسەر سەکۆی هەڵدانی تا ٢١ی ئەیلول دواکەوت بەهۆی گڕێکی گەرمەوە کە بەسەر نیمچە دوورگەی فلۆریدا دەخوولایەوە، قۆناغی دووەم و سێیەمی ساختە (S-IV و SV) و باری ڕووپۆشی لە ئاوی بالاست لە ٣١ی تشرینی یەکەمدا بارکرا بۆ قۆناغە ساختەکان، و سووتەمەنی RP-1 لە ١٤ی تشرینی دووەم بارکرا.

بۆ ئەم هەڵدانە، کورت دیبوس بەڕێوەبەری کیپ کاناڤێرال داوای لە بەڕێوەبەری سەنتەری فڕینی بۆشایی ئاسمانی مارشال وێرنهێر ڤۆن براون کرد کە سەرپەرشتی پڕۆژەی ساتورن دەکرد، کە بەهۆی گرژییە بەردەوامەکانی قەیرانی مووشەکی کوبا ڕێگە بە هیچ سەردانکەرێکی دەرەوە نەدرێت بە پاساوی ناسا.

فڕین

ساتورن-ئەپۆلۆ ٣ لە کاتژمێر ١٧:٤٥:٠٢ لە ١٦ی تشرینی دووەمی ١٩٦٢ لە کۆمەڵگەی هەڵدانی ٣٤ ەوە هەڵدرا. تاکە ڕاگرتن لە زنجیرەی ژماردنەوەی پاشەکشەدا بۆ ماوەی ٤٥ خولەک بوو بەهۆی لەکارکەوتنی کارەبا لە ئامێرەکانی پشتگیری زەوی. ئەم ئەرکە یەکەمجار بوو کە موشەکی ساتورنی یەکەم بە بارێکی تەواو لە مادەی پاڵنەرەوە هەڵبدرێت، کە نزیکەی ٧٥٠٬٠٠٠ pound (٣٤٠٬٠٠٠ kg) ی هەڵگرتبوو سووتەمەنی.

چوار بزوێنەری ناوەوەی ئۆتۆمبێلەکە H-1 لە ٢ خولەک و ٢١.٦٦ چرکە دوای هەڵدانی ئۆتۆمبێلەکە کوژانەوە و بەرزییەکەی ٦١٫٤٦ کیلۆمەتر (٣٨٫١٩ mi) بوو ، و چوار بزوێنەری دەرەوەی لە 2 خولەک و ٢٠.٠٩ چرکە و ٧١٫١١ کیلۆمەتر (٤٤٫١٩ mi) دەکوژێنەوە ; هەردوو کۆمەڵەکە کەمێک زیاتر سووتاون لەوەی کە لە سەرەتادا خەمڵێندراوە، زۆرترین خێرایییان گەیشتە ٤٬٠٤٦ miles per hour (٦٬٥١١ km/h) . ئۆتۆمبێلەکە بەردەوام بوو لە کەنار دەریاکان تا بەرزی ١٦٧٫٢٢ کیلۆمەتر (١٠٣٫٩١ mi) و مەودای ٢١١٫٤١ کیلۆمەتر (١٣١٫٣٦ mi) ، لەو کاتەدا، ٤ خولەک و ٥٢ چرکە دوای هەڵدانی، بەرپرسان فەرماندەیی کۆتاییهێنانیان بۆ موشەکەکە نارد، چەندین تۆمەتیان دەستپێکرد کە بووە هۆی لەناوچوونی قۆناغە ساختەکانی ئۆتۆمبێلەکە. قۆناغی یەکەم وەک خۆی مایەوە، هەرچەندە کۆنترۆڵ نەکرا، تاوەکو کاریگەری لەسەر زەریای ئەتڵەسی هەبوو لە نزیکەی ٢٧٠ میل (٤٣٠ km) لە شوێنی هەڵدانییەوە.

ئامانجەکان

سەرەکی

ئامانجە سەرەکییەکانی فڕۆکەی SA-3 زۆر هاوشێوەی دوو گەشتی پێشووی ساتورن ١ بوون، چونکە بە پلەی یەکەم تاقیکردنەوەی بووستەری قۆناغی یەکەمی پاڵنەری (SI) و بزوێنەرەکانی H-1 بوو. بەپێی ڕاپۆرتی ناسا ئامانجی تاقیکردنەوەی چوار بوار بووە ئەوانیش: پاڵنەر، ئامێری پشتگیری زەمینی، هەڵگرەکە لە کاتی فڕین، و پرۆژەی هایواتەر.

تاقیکردنەوەی پاڵنەرەکە بریتی بوو لە سیستەمی پاڵنەر و دیزاینی پێکهاتەیی و سیستەمی کۆنترۆڵ. تاقیکردنەوەی پشتگیری زەمینی ئەو ئاسانکاری و ئامێرانەی لە هەڵدانی فڕۆکەکەدا بەکارهێنران، لەوانە سیستەمی پاڵنەر، ئامێری وەرگرتنی پارەی ئۆتۆماتیکی، سەکۆی هەڵدانی فڕۆکەکە و تاوەرەکانی پشتیوانی لەخۆگرتبوو. ئۆتۆمبێلەکە لە تاقیکردنەوەی فڕیندا ئایرۆبالیستیکی پێوانە کرد، کە بەهاکانی تایبەتمەندییە ئایرۆداینامیکییەکانی وەک سەقامگیری و کارایی پشتڕاستکردەوە؛ پاڵنەر، کە دڵنیای دەدا کە بزوێنەرەکان دەتوانن پاڵنەرێکی تەواو دابین بکەن بۆ ئەوەی ئۆتۆمبێلەکە بە خێرایی و ڕێڕەوی دروست بجوڵێنن، هەروەها زانیاری لەسەر کارایی هەر هەشت بزوێنەرەکە لە کاتی فڕیندا دابین بکەن پێکهاتەیی و میکانیکی، کە پێوانەکردنی ئاستی فشار و لەرزینەکانی هەڵگرەکەی لە هەموو قۆناغەکانی فڕیندا دابین دەکرد؛ و ڕێنمایی و کۆنترۆڵکردن، کە دەریخست کە سیستەمی کەشتییە ئاسمانییەکان دەتوانێت بە وردی زانیاری ئاراستەکردن و خێرایی دابین بکات.

ئامانجی چوارەم، پڕۆژەی ئاوی بەرز، تاقیکردنەوەیەک بوو کە پێشتر بە ساتورن SA-2 هەڵدرابوو. ئەمەش بریتی بوو لە دەردانی بە ئەنقەستی ئاوی بالاست لە قۆناغی دووەم و سێیەمەوە کە ڕێگەی بە زانایان دا لێکۆڵینەوە لە سروشتی ئایۆنۆسفێری زەوی بکەن, هەروەها هەوری شەوانە و هەڵسوکەوتی سەهۆڵ لە بۆشایی ئاسمان.

بۆ پرۆژەی ئاوی بەرز، تانکی قۆناغەکانی سەرەوەی ساختەی SA-3 بە ١٩٢٬٥٢٨ pound (٨٧٬٣٢٩ kg) پڕکرابوون لە ئاو، نزیکەی ٢٢٬٩٠٠ US gallon (٨٧٬٠٠٠ l؛ ١٩٬١٠٠ imp gal) ، کە بەکارهات بۆ ھاوشێوەکردنی بارستەی بارە سوودبەخشەکانی داهاتووی ساتورن. ئاوەکە بە نزیکەیی لە نێوان دوو قۆناغی ساختەدا دابەشکرابوو بۆ نیوە. کاتێک فەرماندەی کۆتایی هێنان بۆ موشەکەکە نێردرا، بارگەی پرایکۆرد هەردوو قۆناغەکەی بە درێژایی دابەش کرد، دەستبەجێ باری ئاوەکەی ئازاد کرد. تاقیکردنەوەکە بە کامێرا و کەرەستەی دیکە لەسەر زەوی و لەناو فڕۆکەدا بەدواداچوونی بۆ کرا. چاودێرانی شاری کیپ کاناڤێرال ڕایانگەیاندووە، هەوری سەهۆڵینەکە بۆ ماوەی نزیکەی سێ چرکە دیار بووە و "چەند میلێک لە درێژییەوە".

ناسا هەموو ئامانجە ئەندازیارییەکانی فڕینەکەی وەک بەدەست هێنراو ڕاگەیاند، سەرەڕای ئەوەی ناوبەناو کێشە لەگەڵ تەلەمێتری لە کاتی فڕیندا هەیە و هەندێک داتای پێوانەکردن بەکارنەهێنراون یان تەنها بەشێکیان بەکاردەهێنرێن. هەروەها پڕۆژەی ئاوی بەرز لەسەر SA-3 بە سەرکەوتوو ڕاگەیەندرا، هەرچەندە دیسانەوە، پرسەکانی تەلەمێتری ئەنجامێکی جێی پرسیاریان لێکەوتەوە.

تایبەت

لە ڕاپۆرتی ئەنجامەکانی ناسادا هاتووە کە دە تاقیکردنەوەی تایبەت لە فڕینی ساتورن SA-3دا جێگیرکراون، کە هەموویان لەسەر ئەو تەکنەلۆژیا و ڕێکارانە بوون کە مەبەست لێی بەکارهێنانین لە ئەرکەکانی داهاتووی ئەپۆلۆدا.

پاڵنەر

وەک پێشتر باسمان کرد، فڕۆکەی ساتورن SA-3 یەکەم گەشتی ئەپۆلۆ بوو کە باری تەواوی مادەی پاڵنەری هەڵگرتبوو، بە بەراورد بە گەشتەکانی پێشوو کە نزیکەی ٨٣%ی زۆرترین توانای هەڵگرتبوو. ئەمەش کاریگەری لەسەر تاقیکردنەوەی کاردانەوەی موشەکەکە هەبوو بەرامبەر بە خێرایی خاوتر و درێژکردنەوەی کاتی فڕینی قۆناغی یەکەم. هەروەها لەم ئەرکەدا، ڕێگە بە بزوێنەرە دەرەوەکان درا تا کەمبوونەوەی ئۆکسجینی شلەی موشەکەکە (سووتەمەنی شل) هەڵگیرسان بکەن، نەک بڕینی کاتی فڕینەکانی پێشوو.

هەروەها ساتورن SA-3 یەکەم بەکارهێنانی ڕیترۆرۆکێتی لەسەر ڕەقەکاڵای ئەپۆلۆ هەبوو، ئەمانە تاکە بەشە کاراییەکان بوون لەسەر ساتورن SA-3 کە دەبێتە سیستەمی جیاکردنەوەی قۆناغەکانی (SI/S-IV)، کە دوو قۆناغەکە لە ئەرکەکانی دواتردا جیا دەکاتەوە. ئەم چوار موشەکە بچووکە ڕەقە بە جیاوازی ٩٠ پلە لە دەوری سەرەوەی قۆناغی SI جێگیر بوون، نۆزڵەکانیان ئامانجیان بەرەو سەرەوە بوو. لە ٢ خولەک و ٣٣.٦٦ چرکە دوای هەڵدانی موشەکەکان بۆ ماوەی نزیکەی ٢.١ چرکە هەڵگیرسان، هەڵە ڕێکخستنێکی بچووکی موشەکەکان بووە هۆی ئەوەی هەڵگرەکە بە خێرایی ٤.٣ پلە لە چرکەیەکدا ڕۆڵ بکات، ئەمەش بووە هۆی ئەوەی سەکۆی ئینسێریاڵی کەشتییە ئاسمانییەکە (ST-90 و ST-124P) دوای ١٥ پلە سوڕانەوە لەکاربکەوێت. ئەمەش بە ڕووداوی فڕینەکە دادەنرا و کاریگەری لەسەر سەرکەوتنی ئەرکەکە نەبوو.

ئامێرسازی

پلاتفۆرمی ئینسێریاڵی ST-124P ('P' بۆ نموونە) پێکهاتەیەکی سیستەمی ڕێنمایی و کۆنترۆڵ بوو، و ژیرۆسکۆپ و خێراییپێوەرەکانی تێدابوو کە زانیاری دەدا بە کۆمپیوتەرەکانی کۆنترۆڵ. کاتێک لە بەرگەهەواوە دەرچوو، ئەم زانیاریانە سیگناڵی فەرمانیان بۆ بزوێنەرە گیمباڵەکان دەدا. لە سەردەمی ساتورن SA-3، ئەم پلاتفۆرمە پێکهاتەیەکی ناچالاک بوو لەکاتێکدا لە کاتی فڕینەکەدا کاردەکات و چاودێری دەکرا، هیچ کۆنتڕۆڵێکی بەسەر هەڵگرەکەدا نەبوو، و تەنها بۆ بەراوردکردنی کارایی لەگەڵ پلاتفۆرمی ستانداردی ئەوکاتەی ساتورن ST-90 بەکاردەهێنرا، کە هەروەها پێکهاتەیەکی ناچالاک بوو بۆ فڕینەکە. بۆ ئەم ئەرکە، هەردوو پلاتفۆرمەکە لە نێوان قۆناغەکانی نێوان (SI و S-IV) دانرابوون، لە هەڵگرەکانی ساتورن IB و ساتورن ڤی یەکێکیان لەسەر یەکەی ئامێرەکان لە سەرووی قۆناغی (S-IVB) دەبوو.

دوو گواستەرەوەی نوێ لەسەر ساتورن SA-3 جێگیرکرابوون. بەستەری داتاکانی کۆدی پەستانی مۆدێل (PCM) داتا دیجیتاڵییەکانی دەگواستەوە، کە ئەمەش زۆر گرنگ دەبێت بۆ دابینکردنی ڕێکارەکانی پشکنینی ئۆتۆماتیکی کەشتییە ئاسمانییەکان و هەڵدانی کەشتییە ئاسمانییەکان لە گەشتەکانی داهاتوودا، یەکەکە بە هێزی سیگناڵی بەرز کاردەکات، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە داتای زۆر ورد دەدات، هەروەها پەیوەندییەکی ڕادیۆیی فرێکوێنسی زۆر بەرز لەسەر ساتورن SA-3 تاقیکرایەوە. بەکاردێت بۆ گواستنەوەی پێوانەکانی هەستەوەر کە ناتوانرێت بە شێوەیەکی کاریگەر لە فرێکوێنسی نزمتردا بگوازرێتەوە، سیستەمەکە بە شێوەیەکی جێگەی ڕەزامەندی کارەکانی ئەنجامدا و بەڵگەنامەکانی دوای فڕین ئاماژەیان بەوە کردووە کە ئەندازیاران ڕەنگە ڕۆڵی خۆی بۆ گواستنەوەی تەلەمێتری لە داهاتوودا فراوانتر بکەن.

پانێڵێکی ئەنتێنەی بلۆکی دووەم لە کاتی فڕیندا تاقیکرایەوە. لە نێوان تانکیەکانی پاڵنەردا بوو، هێزی سیگناڵی بەهێزتر و یەکگرتووتری لە پانێڵی بلۆکی I دابین دەکرد

پێوانەکردنی پلەی گەرمی قۆناغی ساختەی S-IV و فەیرینگکردنی نێوان قۆناغەکان بە هەژدە پشکنەری پلەی گەرمی ئەنجامدرا، کە پێیان دەوترێت گەرماو. ئەمانە بۆ دیاریکردنی گۆڕانی پلەی گەرمی لە دەوری دەرکەوتنەکان لەسەر پێستی شانۆکە و لە ناوچەی ڕیترۆرۆکێتەکان لە کاتی نەشتەرگەریدا بەکارهێنران. بۆ قۆناغی S-IV، پلەکانی گەرما لە ئاستی چاوەڕوانکراودا بوون، هەرچەندە ڕێژەی گەرمبوونەوە لە دەوروبەری دوو هێندە لەوەی پێشبینی دەکرا ڕووبەڕوو بووەوە. لە نێوان قۆناغەکاندا، لە کاتی تەقاندنی ڕیترۆرۆکێتەکاندا، زۆرترین پلەی گەرمی ٣١٥ پلەی سەدی (٥٩٩ پلەی فەهرەنگی) بینرا، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی شتێکی نەناسراو لەوانەیە بووەتە هۆی خوێندنەوەیەکی بەرزی نائاسایی.

ئامێری ئەندازیاری و زەوی

تاکە پانێڵێک لە عەزلی قەڵغانی گەرمی بلۆکی II M-31، لەگەڵ یەکێک لە کالۆریمێتەرەکانی کەشتییە ئاسمانییەکە، لەسەر بنەمای قۆناغی یەکەم لەلایەن بزوێنەرەکانەوە دانرابوو. ئەم تاقیکردنەوە شلەی گەرمی لە ڕێگەی عەزلی نوێیەوە پێوانە کرد بە بەراورد بەو مادەیەی کە بە شێوەیەکی ئاسایی لە گەشتەکانی زوحەل I بلۆکی I بەکاردەهێنرێت.

توێژینەوەیەکی پەستانی داینامیکی بۆ بەرنامەی سەنتاور ئەنجامدرا، کە تێیدا دوو پانێڵی ئەلەمنیۆم لەسەر ئەداپتەری باری سوودبەخش لە سەرووی قۆناغی SV دانران و بە ١١ هەستەوەری پەستان تەیار کران. ئەم توێژینەوەیە بەهۆی شکستی یەکەم ئۆتۆمبێلی سەنتاور ئەنجامدراوە کە فڕێدراوە، گومان دەکرێت لە ئەنجامی ژینگەیەکی فشاری نەرێنی لە دەوری شانی ئۆتۆمبێلەکەدا بێت. لە تاقیکردنەوەکەدا دەرکەوتووە کە ناوچەیەکی پەستانی زۆر نزم تەنها لە پشت شان دروست بووە لەکاتێکدا هەڵگرەکە لە ٠.٧ ماخب ووە.

لە کۆتاییدا هەڵگرێکی نوێی ٢٤٠ پێ (٧٣ m) تاوەری ناوک و قۆڵی وەرچەرخانی بلۆکی دووەم بۆ یەکەمجار بەکارهێنران وەک ئامادەکارییەک بۆ گەشتەکانی داهاتووی بلۆکی دووەمی ساتورنی یەکەم.

بەستەری دەرەکی

میدیای پەیوەندیدار بە Saturn-Apollo 3 لە ویکیمیدیا کۆمنز