ساتورن ١

ساتورن ١
لقی	Saturn
ناو بە زمانی فەرمی	Saturn I
وڵاتی بنەڕەت	ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا
دروستکەر	Stellantis North America
لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

ساتوورن١ (بە ئینگلیزی: Saturn I) مووشەکێک بوو کە وەک یەکەم ئامێری ھەڵدانی بارھەڵگری مامناوەندی ویلایەتە یەکگرتووەکان دیزاین کرا بۆ ھەڵگرتنی باری ٢٠٬٠٠٠ پاوەند (٩٬١٠٠ کگم) بۆ خولگەی نزمی زەوی. پەرەپێدانەکەی لە ساڵی ١٩٥٨ لەلایەن ئاژانسی پڕۆژە پێشکەوتووەکانی توێژینەوە (ARPA)ەوە بۆ ناسای مەدەنی تازە پێکھێنراو گواسترایەوە. دیزاینەکەی سەلماندی کە پتەو و نەرمە. سەرکەوتوو بوو لە دەستپێکردنی پەرەپێدانی پاڵنەری مووشەکیی ھایدرۆجینی شل، ھەڵدانی مانگە دەستکردەکانی پێگاسوس، و پشتڕاستکردنەوەی فڕینی قۆناغی ھەڵدانی ئەیرۆداینامیکی مۆدیۆلی فەرماندەیی و خزمەتگوزاری ئەپۆلۆ. دە مووشەکی ساتوورن ١ فڕین پێش ئەوەی جێگەی بگیرێتەوە بە ساتوورن ١بی، کە وەشانێکی بارھەڵگری قورس بوو و قۆناغی دووەمی گەورەتر و پاڵنەری گشتیی بەرزتری بەکاردەھێنا لەگەڵ سیستەمێکی باشترکراوی ڕێنمایی و کۆنترۆڵکردن. ھەروەھا ڕێگەی خۆشکرد بۆ پەرەپێدانی ساتوورن ٥ی بارھەڵگری زۆر قورس کە یەکەم مرۆڤەکانی بۆ نیشتنەوە لەسەر مانگ لە بەرنامەی ئەپۆلۆدا ھەڵگرت.

سەرۆک جۆن ئێف کێنیدی ساتوورن ١ی، و بەتایبەتی ھەڵدانی SA-5ی، بەو خاڵە دانا کە توانای ھەڵدانی ئەمریکا لە سۆڤیەتەکان تێدەپەڕێنێت، دوای ئەوەی لە دوای سپۆتنیکەوە لە دوواوە بوون.

مێژوو

سەرچاوەکان

پڕۆژەی ساتوورن وەک یەکێک لە ژمارەیەک پێشنیاز دەستیپێکرد بۆ جێبەجێکردنی داواکارییەکی نوێی وەزارەتی بەرگری (DoD) بۆ ئامێرێکی بارھەڵگری قورس بۆ خولگەی جۆرێکی نوێی مانگە دەستکردەکانی پەیوەندی و «ئەوانی تر». داواکارییەکان پێویستیان بە ئامێرێک بوو کە بتوانێت ٢٠٬٠٠٠ بۆ ٤٠٬٠٠٠ پاوەند (٩٬١٠٠ بۆ ١٨٬١٠٠ کگم) بخاتە خولگە، یان ١٣٬٢٠٠ بۆ ٢٦٬٢٠٠ پاوەند (٦٬٠٠٠ بۆ ١١٬٩٠٠ کگم) تاودان بدات بۆ گواستنەوەی نێوان زەوی و مانگ. ھەڵدەرە ئەمریکییەکانی ئەوکاتە دەیانتوانی زۆرترین بڕی نزیکەی ٣٬٩٠٠ پاوەند (١٬٨٠٠ کگم) بخەنە خولگە، بەڵام لەوانە بوو بتوانرێت فراوان بکرێت بۆ نزیکەی ٩٬٩٠٠ پاوەند (٤٬٥٠٠ کگم) بە قۆناغە سەرەوە وزە بەرزە نوێیەکان. لە ھەر حاڵەتێکدا، ئەم قۆناغە سەرەوانە تا ساڵی ١٩٦١ لە زووترین کاتدا بەردەست نەدەبوون، و ھێشتاش داواکارییەکانی وەزارەتی بەرگریان بۆ بارە قورسەکان جێبەجێ نەدەکرد.

تیمی وێرنھێر ڤۆن براون لە ئاژانسی مووشەکی بالیستیکی سوپای ئەمریکا (ABMA) لە نیسانی ١٩٥٧ دەستیان کرد بە لێکۆڵینەوە لە کێشەکە. ئەوان ھەژماریان کرد کە مووشەکێک بەو کاراییە داواکراوە پێویستی بە بووستەرێکی قۆناغی خوارەوە دەبێت کە پاڵنەرەکەی نزیکەی ١.٥ ملیۆن پاوەند-ھێز (٦.٧ مێگانیوتن) بێت لە کاتی ھەڵفڕیندا. وەک ڕوویدا، ھێزی ئاسمانی لەم دواییانەدا دەستی بە کارکردن لەسەر بزوێنەرێکی لەو شێوەیە کردبوو، کە لە کۆتاییدا وەک F-1 دەرکەوت. بەڵام F-1 لەو کاتەی کە وەزارەتی بەرگری داوای دەکرد بەردەست نەدەبوو و لە کورتخایەندا ھەر بە نزیکەی ١ ملیۆن پاوەند-ھێز سنووردار دەبوو. ئەگەرێکی تر بزوێنەرێکی ڕۆکێتداین بوو، کە ئەوکات بە E-1 ناسرابوو، کە نزیکەی ٣٦٠٬٠٠٠ بۆ ٣٨٠٬٠٠٠ پاوەند-ھێزی (١٬٦٠٠ بۆ ١٬٧٠٠ کیلۆنیوتن) دابین دەکرد، کە چواریان دەگەیشتنە ئاستی پاڵنەری داواکراو. ئەم ڕێگایە بووە دڵخواز و لەگەڵ قۆناغێکی یەکەمدا جووت کرا کە لە کۆمەڵێک لە نۆ تانکی دروستکرابوو کە لەسەر پلێتێکی پاڵنان دانرابوون کە بزوێنەرەکان و بۆرییەکان لێی دەبەستران. دیزاینەکە ھەشت تانکی مووشەکیی ھاوشێوەی قۆناغی ڕێدستۆنی لەخۆگرتبوو کە لە دەوری تانکییەکی ناوەندی گەورەتر بەسترابوون کە لە مووشەکی جوپیتەرەوە وەرگیرابوو. لێکچوونی دیزاین و تیرەکە ڕێگەی دەدا بە بەکارھێنانی ھەمان ئامێر و دامەزراوەکان کە بۆ بەرھەمھێنانی تانکییە کۆنەکان بەکاردەھێنران، ئەمەش قۆناغەکانی دیزاین و بەرھەمھێنانی قۆناغە نوێیەکەی خێراتر دەکرد. بە پێچەوانەی ئەوەی کە لەو کاتەدا بە ڕۆژنامەکان ڕاگەیەندرا (و لەو کاتەوە بە شێوەیەکی باو بڵاوکراوەتەوە)، تانکییەکان تەنھا تانکی ڕێدستۆن و جوپیتەر نەبوون، بەڵکو وەشانێکی زۆر درێژتر بوون کە بە ھەمان تیرە لە سەرەتاوە دروستکرابوون. ھەرچۆنێک بێت، تێگەیشتنەکە وابوو کە قۆناغی یەکەم کۆمەڵێک تانکی سووتەمەنی بوو کە لە دیزاینی مووشەکە کۆنەکانەوە ئەندازیاری کرابوون، ئەمەش وای لە ڕەخنەگران کرد بە گاڵتەوە ناوی بنێن «دوا پێگەی کۆمەڵەکە»، کە یارییەکە بە ناوە نازناوەکەی شەڕی بیگھۆرن بچووک، «دوا پێگەی کاستەر».

ڤۆن براون دیزاینەکەی لە کانوونی یەکەمی ١٩٥٧دا گەڕاندەوە بۆ وەزارەتی بەرگری وەک «بەرنامەیەکی نیشتمانیی یەکخراوی پەرەپێدانی مووشەک و ئامێری ئاسمانی»، کە دیزاینە نوێیەکەی تێدا خستبووەڕوو، کە ئەوکات تەنھا بە «سوپەر-جوپیتەر» ناسرابوو. چەندین جیاوازی پێشنیاز کران، بە بەکارھێنانی قۆناغێکی یەکەمی کۆکراوەی ھاوبەش، و قۆناغە سەرەوەکان کە لەسەر بنەمای ئەتڵەس یان تایتن ١ بوون. ئاژانسی مووشەکی بالیستیکی سوپای ئەمریکا تایتنی پێ باشتر بوو چونکە بەرھەمھێنانی ئەتڵەس لە ئەولەویەتێکی زۆر بەرزدا بوو و توانای زیادەی کەم یان ھیچ نەبوو. ئەوان پێشنیازیان کرد کە ئامێرەکانی تایتنی بەکارھێنراو بە تیرەی ١٢٠ ئینج (٣.٠ م) بەکاربھێنن، بەڵام درێژی بکەنەوە بۆ بەرھەمھێنانی قۆناغێکی نوێی درێژ بە ٢٠٠ پێ (٦١ م). سێنتەورێک وەک قۆناغی سێیەم بەکاردەھێنرا، کە چاوەڕوان دەکرا لە ساڵی ١٩٦٣ بۆ بەکارھێنانی کارپێکردن ئامادە بێت، ڕێک لەو کاتەی کە دوو قۆناغە خوارەوەکە تاقیکردنەوەکانیان تەواو دەکرد. دیزاینە سێ قۆناغییەکە زۆر بەرزتر و باریکتر بوو لە دیزاینی ساتوورن کە لە کۆتاییدا دروستکرا.

ئاژانسی پڕۆژە پێشکەوتووەکانی توێژینەوە (ARPA) لە شوباتی ١٩٥٨ وەک بەشێک لە وەزارەتی بەرگری پێکھێنرا و بەرپرسی داواکارییەکان بوو. ئاژانسی پڕۆژە پێشکەوتووەکانی توێژینەوە تەنھا یەک گۆڕانکاری لە دیزاینەکەدا داوا کرد؛ نیگەران بوون لەوەی کە E-1 ھێشتا لە پەرەپێدانی سەرەتاییدا بوو، پێشنیازیان کرد سەیری بەدیلەکان بکرێت بۆ دڵنیابوونەوە لەوەی کە مووشەکەکە بە زووترین کات دەچێتە بەرھەمھێنانەوە. ئاژانسی مووشەکی بالیستیکی سوپای ئەمریکا بە خێرایی وەڵامی دایەوە بە دیزاینێکی کەمێک دەستکاریکراو کە چوار E-1ەکەی بە ھەشت بزوێنەری H-1 گۆڕی، کە نوێکردنەوەیەکی بچووک بوو بۆ بزوێنەری S-3D کە لە مووشەکەکانی تۆر و جوپیتەردا بەکاردەھێنرا. ئەوان خەمڵاندیان کە گۆڕینی بزوێنەرەکان نزیکەی ٦٠ ملیۆن دۆلار و نزیکەی دوو ساڵ لە کاتی توێژینەوە و پەرەپێدان پاشەکەوت دەکات.

ڤۆن براون پێشتر ئاماژەی بە مووشەکەکانی ڕێدستۆن و جوپیتەر کردبوو کە وەک ھەڵدەری ئاسمانی بەکارھێنراون بە ناوی جونۆی ١ و جونۆی ٢، و پێشنیازی بۆ وەشانە فرە قۆناغییەکان وەک جونۆی ٣ و ٤ پێشکەش کردبوو. ناوی دیزاینە نوێیەکەی گۆڕی بۆ جونۆی ٥. کۆی تێچووی پەرەپێدانەکە ٨٥٠ ملیۆن دۆلار بوو (٥.٦ ملیار دۆلار بە نرخی ساڵی ٢٠٠٧) لە نێوان ساڵانی ١٩٥٨ و ١٩٦٣دا ٣٠ گەشتی توێژینەوە و پەرەپێدانیشی دەگرتەوە، کە ھەندێکیان باری ئاسمانیی مرۆڤدار و بێ مرۆڤیان ھەڵگرتبوو.

بەستەرە دەرەکیەکان

• خێزانی مووشەکی ساتورن