زمانی ھەوسە

هاوسا
هاوسا
ھَرْشَن ھَوْسَ; Harshe/Halshen Hausa
قسەی پێدەکرێ لە	نێجیریا، نیجەر، کامیروون، بێنین و چاد
ناوچە	ڕۆژاوای ئەفریقا
ڕەگەز	هاوسا /Hausawa
ژمارەی ئاخێوەران	٦٠ million (٢٠١٥-٢٠١٦)e21; ٣٠ ملیۆن وەک زمانی دووەم (٢٠١٥–٢٠١٦)
بنەماڵەی زمان	ئافرۆ-ئاسیاتیک چادیک چادیکی ڕۆژاوا هاوسا; ; ;
سیستەمی نووسین	لارتین (ئەلفوبێی بۆکۆ); عەرەبی (عەجەمی); هێڵکاری هاوسا
ڕەوشی فەرمیبوون
زمانی فەرمییە لە	نیجەر (دۆخی نەتەوەیی); نێجیریا (دۆخی نەتەویی)
سامان دەدرێتەوە بەدەستی	بێ ساماندانی فەرمی
کۆدەکانی زمان
ISO 639-1	ha
ISO 639-2	hau
ISO 639-3	hau
Linguasphere	19-HAA-b
	Areas of Niger and Nigeria where Hausa people are based. Hausa tribes are to the north.
	ئەم پەڕەیە ھێماکانی فۆنەتیکی IPA بە یوونیکۆدی تێدایە. بەبێ پشتیوانیی نیشاندانی یوونیکۆد، لەوانەیە لە جێگەی کاراکتەرەکانی یوونیکۆد، نیشانەی پرسیار، چوارگۆشەکان یان ھێماکانی تر ببینی.

ھاوسا یان ھەوسە (/ˈhaʊsə/;^[٣] Harshen/Halshen Hausa; عەجەمی: هَرْشَن هَوْسَ) بریتییە لە زمانێکی چادیکی قسەی پێدەکرێ لەلایەن گەلی ھاوسا، بە زۆری لە باکور و نیوەی نێجیریا و باشور و نیوەی نیجەر، لەگەڵ ژمارەیەکی کەم لە چاد، بێنین، و کامیرۆن.^[٤]^[٥]

ھاوسا یەکێکە لە بەربڵاوترین زمانەکانی سەر بەخێزانی چادیک کە لەلایەن ٤٧ ملیۆن کەسەوە وەک زمانی یەکەم و ھەروەھا ٢٥ ملیۆن کەسی دیکەش وەک زمانی دووەم قسەی پێدەکەن، بەمەش ڕێژەی قسەکەرانی زمانی ھاوسا دەگاتە ٧٢ ملیۆن^[٦] وە بەپێی دوایین خەمڵاندنەکان ڕێژەی قسەپێکەرانی ھاوسا ١٠٠ بۆ ١٥٠ ملیۆن کەسن.^[٧]

دابەشبوونی جوگرافی

قسەپێکەرانی ڕەسەنی ھاوسا، کە بریتین لە گەلی ھاوسا، زیاتر نیشتەجێی نیجەر و باکوری نێجیریا، باکوری کامیروون و چادن.^[٥]^[٤]^[٨]

سیستەمی نووسین

بۆکۆ (لاتین)

سیستەمی نووسینی ھاوچەرخی زمانی ھاوسا بە شێوە نووسینی لاتین کە بە بۆکۆ ناودەبرێ لە ساڵانی ١٩٣٠ دا لەلایەن ئیدارەی بەرێوەبەری بەریتانیاوە پێشکەش کرا.

A a	B b	Ɓ ɓ	C c	D d	Ɗ ɗ	E e	F f	G g	H h	I i	J j	K k	Ƙ ƙ	L l
/a/	/b/	/ɓ/	/tʃ/	/d/	/ɗ/	/e/	/ɸ/	/ɡ/	/h/	/i/	/(d)ʒ/	/k/	/kʼ/	/l/
M m	N n	O o	R r	(R̃ r̃)	S s	Sh sh	T t	Ts ts	U u	W w	Y y	(Ƴ ƴ)	Z z	[[داڕێژە:Hamza]]
/m/	/n/	/o/	/ɽ/	/r/	/s/	/ʃ/	/t/	/(t)sʼ/	/u/	/w/	/j/	/ʔʲ/	/z/	/ʔ/

عەجەمی (عەرەبی)

زمانی ھاوسا لە کۆندا بە عەجەمی و ئەلفوبێی عەرەبی نووسراوە ھەتا سەدەی ١٧ ھەمین، یەکەمین نووسراوی ھاوسا بریتیی بووە لە ڕیوایەتی نەبی موسا لە لایەن عەبدوڵاھی سوکا.

لە شێوە نووسینی عەرەبی زمانی ھاوسادا چەندین پیتی زیادە و بزوێن بوونیان ھەیە کە لە زمانی عەرەبیدا زۆربەیان بەکار ناھێنرێن.

لاتین	IPA	عەرەبی عەجەمی
a	/a/	ـَ‎
a	/aː/	ـَا‎
b	/b/	ب‎
ɓ	/ɓ/	ب‎ (ھەمان شتە لەگەڵ ب), ٻ‎ (لە عەرەبیدا بەکار ناھێنرێت)
c	/tʃ/	ث‎
d	/d/	د‎
ɗ	/ɗ/	د‎ (ھەمان شتە لەگەڵ د), ط‎ (ھەروەھا بەکاردێ بۆ ت‌س)
e	/e/	تٜ‎ (لە عەرەبیدا بەکار ناھێنرێت)
e	/eː/	تٰٜ‎ (لە عەرەبیدا بەکار ناھێنرێت)
f	/ɸ/	ف‎
g	/ɡ/	غ‎
h	/h/	ه‎
i	/i/	ـِ‎
i	/iː/	ـِى‎
j	/(d)ʒ/	ج‎
k	/k/	ك‎
ƙ	/kʼ/	ك‎ (ھەمان شتە لەگەڵ ك), ق‎
l	/l/	ل‎
m	/m/	م‎
n	/n/	ن‎
o	/o/	ـُ‎ (ھەمان شتە لەگەڵ و)
o	/oː/	ـُو‎ (ھەمان شتە لەگەڵ و)
r	/r/, /ɽ/	ر‎
s	/s/	س‎
sh	/ʃ/	ش‎
t	/t/	ت‎
ts	/(t)sʼ/	ط‎ (ھەروەھا بەکاردێ بۆ د), ڟ‎ (لە عەرەبیدا بەکار ناھێنرێت)
u	/u/	ـُ‎ (ھەمان شتە لەگەڵ ۆ)
u	/uː/	ـُو‎ (ھەمان شتە لەگەڵ ۆ)
w	/w/	و‎
y	/j/	ی‎
z	/z/	ز‎ ذ‎
ʼ	/ʔ/	ع‎

کتێبناسی

Bauer، Laurie (2007). The Linguistics Student's Handbook. Edinburgh: Edinburgh University Press. ISBN 978-0-7486-2758-5.
«Hausa». Handbook of the International Phonetic Association. Cambridge University Press. 1999. pp. 90–95. ISBN 0-521-63751-1.
Dictionary of the Hausa Language: Hausa–English. The Oxford University Press. 1899.
Schön, James Frederick (Rev.) (1882). Grammar of the Hausa language (بە ئینگلیزی). London: Church Missionary House. p. 270. لە October 19, 2018 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە Oct 19, 2018 ھێنراوە. {{cite book}}: |website= چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی); نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |archive-date= (یارمەتی) (Now in the public domain).

سەرچاوەکان

^ زمانی ھەوسە at Ethnologue (17th ed., 2013)
^ زمانی ھەوسە at Ethnologue (20th ed., 2017)
^ Bauer (2007).
^ ^ئ ^ا Wolff، H. Ekkehard. «Hausa language». Encyclopedia Britannica (بە ئینگلیزی). لە ١٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
^ ^ئ ^ا «Spread of the Hausa Language». Worldmapper (بە ئینگلیزی). لە ١٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
^ «Hausa language». Ethnologue.
^ «Full List: Hausa Is World's 11th Most Spoken Language». The Herald. ٤ی شوباتی ٢٠١٨. لە ٢٩ی نیسانی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
^ Sani، M. A. Z. (1999). Tsarin sauti da nahawun hausa. Ibadan [Nigeria]: University Press. ISBN 978-978-030-535-2. OCLC 48668741.

بەستەرە دەرەکییەکان

Scholia has a topic profile for زمانی ھەوسە.

زمانی ھەوسە لە کێرلی

[1] زمانی ھەوسە at Ethnologue (17th ed., 2013)

[e20-2] زمانی ھەوسە at Ethnologue (20th ed., 2017)

[FOOTNOTEBauer2007-3] Bauer (2007).

[:0-4] ئ ^ا Wolff، H. Ekkehard. «Hausa language». Encyclopedia Britannica (بە ئینگلیزی). لە ١٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠ ھێنراوە.

[:1-5] ئ ^ا «Spread of the Hausa Language». Worldmapper (بە ئینگلیزی). لە ١٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠ ھێنراوە.

[6] «Hausa language». Ethnologue.

[7] «Full List: Hausa Is World's 11th Most Spoken Language». The Herald. ٤ی شوباتی ٢٠١٨. لە ٢٩ی نیسانی ٢٠٢٠ ھێنراوە.

[8] Sani، M. A. Z. (1999). Tsarin sauti da nahawun hausa. Ibadan [Nigeria]: University Press. ISBN 978-978-030-535-2. OCLC 48668741.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]