دلاوەر عەبدولعەزیز عەلائەدین
دلاوەر عبدالعزیز علاءالدین | |
|---|---|
 | |
| لەدایکبوون | ١٩٦٠ کۆیە |
| پیشە | سەرۆکی ئینستیتیوتی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست بۆ توێژینەوە |
| کار | وەزیری پێشووتری خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی |
| پێش | پزیشک و مامۆستای زانکۆ |
| ئایین | موسڵمان |
| وێبگە | [١] |
دلاوەر عەبدولعەزیز عەلائەدین (دلاور عبدالعزیز علاءالدین) ساڵی ١٩٦٠ لە کۆیە لەدایکبووە، سەرۆکی ئینستیتیوتی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست بۆ توێژینەوە (مێری) یە و پێشتر پرۆفیسۆر بوو لەبواری پزیشکی و تایبەتمەندێتی لە بواری نەخۆشیە بڵاوەکان - مایکرۆبایۆلۆجی- و سەرۆکی گروپی Molecular Bacteriology and Immunology Group (توێژینەوەی بەکتریۆلۆژی و بەرگریناسیی) لە زانکۆی نۆتینگھام لە بەریتانیا. لە کابینەی شەشەمی حکومەتی ھەرێمی کوردستان / عێراق دا وەزیری خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی بوو.[١] چەندین بڵاوکراوەی زانستی و توێژینەوەی ھەیە بەزمانی کوردی و ئینگلیزی و عەرەبی.
ژیانی پیشەیی
[دەستکاری]لە دۆڵەسزە و پیرمام و دیبەگە و ھەولێر گەشەی کردوە و چۆتە بەرخوێندن. لە ئامادەیی کوردستان لە ھەولێر دەرچووە کۆلیژی پزیشکی لە شاری بەغداد خوێندوە. لە کۆتایی ساڵی ١٩٨٤ چۆتە بەریتانیا، لەشاری لەندەن نیشتەجێ دەبێت بۆ پەرەپێدان بەخوێندن و تەواوکردنی خوێندنی باڵا لەبواری نەخۆشیە درمەکان tropical medicine.[٢] بروانامەی دیپلۆم و ماستەر و دکتۆرای لە زانستی میکرۆبناسی وەدەستھێناوە و دواتر ڕاھێنانی کلینیکی لە نەخۆشیە میکرۆبیەکان Clinical Microbiology تەواو کردووە و لە ساڵی ١٩٩٢ لە کۆلێژی پزیشکیی زانکۆی نۆتینگھامی بەریتانی بووەتە مامۆستا و لە نەخۆشخانەی زانکۆشدا کاری پزیشکی دەکات. شانبەشانی کاری پزیشکی و کاری مامۆستایەتی، توێزینەوەی زانستی لە بواری ھەوی پەردەی مێشک و ژەھراوی بوونی خوێن ئەنجام داوە. لە ناوەراستی نەوەدەکانەوە سەرپەرشتی گروپێکی توێژینەوە دەکات. بەھۆی چالاکی زانستی و توێژینەوەکانی، لە ساڵی ٢٠٠٢ پلەی پڕۆفیسۆری پێ بەخشرا.
لە ئاستی بەریتانیا، ڕۆڵی ستراتیژی لە چەندین بۆرد و لێژنەی باڵای سەرتاسەریی بینیوە. بە تایبەتی لە چوارچێوەی کۆلێژی شاھانەی نەخۆشیناسیی (Royal College of Pathologist)، و بۆردی توێژینەوەی پزیشکیی (Medical Research Council).
لۆبیکردن بۆ نەتەوەیەکی بێ دەوڵەت
[دەستکاری]لە دەرەوەی کاری پیشەیی، بەشداری لە چالاکی لۆبی کردن کردووە بۆ بەرگریکردن لە مافی مرۆڤی کورد.[٣] یەکێک بوو لە دامەزرێنەرانی کۆمیتەی زانستیی کوردی و بەریتانی بۆ داکۆکیکردن لە کورد (ساڵی ١٩٨٨)، و ڕۆڵی سەرەکی لە دامەزراندنی کۆمەڵەی زانایان و پزیشکانی کورد بینی (ساڵی ١٩٨٩)، و وەک سکرتێری ڕێکخراوەکە چالاکی لۆبی کردنی لە دژی بەکارھێنانی چەکی کیمیایی و داکۆکی کردن لە مافی مرۆڤی کورد لە نێو پەرلەمان و میدیای بەریتانی ئەنجام دەدا.[٤] ساڵانە، یەکێک بووە لە ڕێکخەرەکانی بیرەوەری ھەڵەبجە و ھاوکاری کردنی قوربانیەکانی چەکی کیمیایی. لە دوای کۆرەو توانی مارگرێت تاتشەر رازی بکات بۆ ئەوەی فشار بخاتە سەر سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا و سەرۆک کۆماری ئەمەریکا بکات بۆ ڕێگرن لە ھێرشەکانی ڕژێمی سەدام و پاراستنی ژیانی پەناھەندەکان.[٥] ھەوڵەکانی تاتشەر بوونە ھەوێنی دامەزراندنی ناوچەیەکی ئارام لە ھەرێمی کوردستانی عیراق و زەمینەیان بۆ ھەڵبژاردنی یەکەمین پەرلەمان و حکومەتی ھەرێمی کوردستان خۆش کرد.
وەک چاودێر و بیرکەرەوەیەک لە سەر ئەو بابەتە ستراتیژیانە دەنووسێ کە پەیوەندیان بە ئایندە و چارەنوسی نەتەوەی کورد ھەیە. ھاوکات، بەشداری لە چالاکیەکانی تری کۆمەڵگای کوردی کردووە. لە سەرەتای نەوەدەکان یەکێک بوو لە دامەزرێنەرانی ڕێکخراوی شیک (SCHEIK) بۆ ھاوکاری دەزگاکانی خوێندنی باڵا. چەندین کورسی خوێندن و ڕاھێنانی سەرکردە ئەکادیمیەکانی ھەرێمی پەیدا کردووە و لە سەردەمی نەوەدەکاندا بەشداری چالاکانەی لە ناردنی کۆمەک بۆ زانکۆکان کردووە.
وەزیری خوێندنی باڵا
[دەستکاری]لە مانگی ئۆکتۆبەری ٢٠٠٩ بە وەزیری خوێندنی باڵا بەشداری لە کابینەی شەشەمی حکومەت بە سەرۆکایەتی دکتۆر بەرھەم ساڵح کرد، و لە مانگی نیسانی ٢٠١٢ دەستی لە کار ھەلگرت. لە ماوەی دوو ساڵی کابینەدا، پڕۆسەیەکی گەورەی ڕیفۆرمی سیستەمی خوێندنی بالای دەست پێ کرد. ئامانجی سەرەکی ڕیفۆرمەکە بۆ داھێنانی کواڵیتی و بەرزکردنەوەی یاستی زانستی زانکۆ و پەیمانگاکان بوو. ڕیفۆرمەکە چەندین تەوەر لەخۆی دەگرێ، لەوانە پرۆسەی دڵنیایی جۆری و زانستخوازی بەردەوام و پەرەپێدانی پڕۆگرامەکان، نوێکاری لە خوێندنی دکتۆرا، ناردنە دەرەوەی خوێندکاران بۆ خوێندنی ماستەر و دکتۆرا، داڕێژتنەوەی پەیکەری کارگێڕی زانکۆکان، دامەزراندن بە سی ڤی، متمانەبەخشین بە زانکۆ ئەھلیەکان، بە ئەلیکترۆنیکردنی پڕۆسەی پێشکەش کردنی زانکۆ، داھێنانی سیستەمی سەلامەتی و تەندروستی، و زۆر گۆڕانکاری تر. لە سەر دابەزینی کواڵیتی کۆتایی بە کارەکانی چوار زانکۆی ئەھلی و سێ کۆلێژی دەرمانسازی و دوو کۆلێژی پزیشکیی ددانی ئەھلی ھێان.
سەرۆکی ئینستیتیوتی مێری
[دەستکاری]لە ساڵی ٢٠١٤ بووە بە دامەزرێنەری ئینستیتیوتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ توێژینەوە کە تایبەتە بە توێژینەوە و دیراساتی ستراتیژی لە بواری پۆڵەسی (سیاسات) ی حوکمڕانی و سیاسەتی نێودەوڵەتی و ئاسایشی نەتەوەیی. ئینستیتیوتی مێری لە دوای یەک ساڵ لە دامەزراندنیەوە لە ریزبەندی جیھانیدا (کە لە لایەن زانکۆی پێنسیلڤانیا ئەنجام دەدرێت.[٦]) بووە یەکەمی عێراق و ژمارە ٣٥ی لوتکەی وڵاتانی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست و باکوری ئەفریکا.[٧] ئینستیتوت ساڵانە (دیداری مێری) ئەنجام دەدات کە یەکێکە لە دیارترین کۆنفرانسەکانی کوردستان و عێراق کە سەرکردە بڕیاردەر و داڕێژەرانی سیاسات تێیدا دیبەیتی کراوە و راستەوخۆ لەگەڵ خەڵکی ئاکادیمی و پسپۆڕ ئەنجام دەدەن. لە دیدارەکانی پێشوودا، سەرۆک کۆماری عێراق و سەرۆک وەزیرانی ھەرێمی کوردستان و سەرۆکی پەرلەمانی عێراق و سەرکردە باڵاکانی عێراق و ھەرێم و پارچەکانی دیکەی کوردستان بەشدار بوون. مێری بڵاوکراوەی گرنگی بە ھەر سێ زمانی کوردی و عارەبی و ئینگلیزی بڵاو دەکاتەوە.
نووسەر
[دەستکاری]دلاوەر عەلائەدین خاوەنی بلاوکراوەی جیاوازە لە بوارەکانی سیاسەت و زانستدا. وتاری رەخنەگرانە و پڕ بەڵـگە بڵاو دەکاتەوە. لە نێو بڵاوکراوەکانیدا، سێ کتێبی بە زمانی کوردی ھەن لە ژێر ناوی:
- لۆبیکردن بۆ نەتەوەیەکی بێ دەوڵەت (٢٠٠٧).[٣]؛
- نیشتیمانسازیی و سیستەمی فەرمانڕەوایەتی خۆماڵی لە ھەرێمی کوردستان (٢٠١٣).[٨]؛
- دەوڵەتسازی: نەخشەڕێگایەک بۆ سەروەرکردنی یاسا و بەدامەزراوەییکردن لە ھەرێمی کوردستان (٢٠١٨).[٩]
پەراوێزەکان
[دەستکاری]- ^ بڕوانە http://www.mhe-krg.org ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠١٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ The Lancet. 2004-02-27. Retrieved 2009-09-05 - Delawer Ala'Aldeen
- ^ ئ ا https://sites.google.com/site/dlawer/lobbying ١٩ی نیسانی ٢٠١٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ https://www.youtube.com/watch?v=hOnT9iucOGE
- ^ https://www.youtube.com/watch?v=4hX3B2McJP8
- ^ https://repository.upenn.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1017&context=think_tanks
- ^ http://www.meri-k.org/بۆ-ساڵی-چوارەم-مێری-یەکەمی-عێراقە-لە-ڕی/?lang=ku
- ^ https://sites.google.com/site/dlawer/nation-building ١٩ی نیسانی ٢٠١٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ http://www.meri-k.org/publication/دەوڵەتســــازیی-نەخشەڕێگايەك-بۆ-سەر/?lang=ku
بەستەری دەرەکی
[دەستکاری]- دلاوەر عەبدولعەزیز عەلادین لە ویکیپیدیا - بەشی ئینگلیزی
- لاپەڕەی د. دلاوەر عەلادین لەسەر زانکۆی نۆتینگھام
- وێبگەی فەرمی د. دلاوەر عەلادین ١٠ی حوزەیرانی ٢٠١٧ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
