تیغی ئۆکام

تیغی ئۆکام (لە بە لاتینی: novacula Occami: novacula Occami) ، هەروەها ناسراوە بە بنەمای قرچۆکی یان یاسای پارسیمۆن (لە بە لاتینی: lex parsimoniae: )، بنەمای چارەسەرکردنی کێشەیە کە "یەکەکان نابێ زیاد بکرێن زیاد لە پێویست".^[١]^[٢] بەگشتی ماناکەی لەوەوە دێت کە تا تیۆر یان ڕوونکردنەوەی پێشبڕکێکار، سادەتر بن، بۆ نموونە مۆدێلێک کە پێوەرەکانی کەمتر بێت، دڵخوازراوتر دەبێت. ئەم بیرۆکەیە زۆرجار دەدرێتە پاڵ کەسێکی ئینگلیزی فرانسیسکانی بەناوی ویلیام ئۆکام (١٢٨٧-١٣٤٧)، فەیلەسوفێکی سکۆلاستی و تیۆلۆژی هەرچەندە هەرگیز ئەم وشانەی ڕاستەوخۆ بەکارنەهێناوە. ئەم تیغە فەلسەفییە پێشنیاری ئەوە دەکات کە کاتێک لەگەڵ گریمانەی پێشبڕکێکار دەربارەی هەمان پێشبینی پێشکەش دەکرێت، پێویستە ئەو چارەسەرە هەڵبژێرێت کە کەمترین گریمانەی هەبێت، و ئەمە مەبەست نییە کە ڕێگەیەک بێت بۆ هەڵبژاردنی نێوان گریمانەکان کە پێشبینی جیاواز دەکەن.^[٣]

بە هەمان شێوە، لە زانستدا، تیغی ئۆکام بەکاردێت وەک دەستگیرکردنێکی کەسیانە لە پەرەپێدانی مۆدێلی تیۆرییدا نەک وەک دادوەرێکی توند لەنێوان مۆدێلە کاندیدەکان.^[٤]^[٥] لە میتۆدی زانستیدا، تیغی ئۆکام بە بنەمایەکی بێ هەڵە لە لۆژیک یان ئەنجامێکی زانستی ناژمێردرێت؛ پەسەندکردنی سادەیی لە میتۆدی زانستی لەسەر فاکتەری بەهەڵەداخستنەوە دانراوە. بۆ هەر ڕوونکردنەوەیەکی پەسەندکراو بۆ دیاردەیەک، لەوانەیە ژمارەیەکی زۆر گەورە، لەوانەیە تەنانەت نادیار، ژمارەیەکی گونجاو و ئاڵۆزتر هەبێت. لەبەر ئەوەی ڕوونکردنەوە شکستخواردووەکان هەمیشە دەکرێت بارگرانی گریمانەی تایبەت بن بۆ ڕێگریکردن لەوەی هەڵبوەشێندرێنەوە، بیردۆزی سادەتر باشترن لە بیردۆزی ئاڵۆزتر چونکە زیاتر شایەنی تاقیکردنەوەن.^[٦]^[٧]^[٨]

پێڕست

^ Barry، C. M. (٢٧ی ئایاری ٢٠١٤). «Who sharpened Occam's Razor?». Irish Philosophy.
^ Schaffer، Jonathan (2015). «What Not to Multiply Without Necessity» (PDF). Australasian Journal of Philosophy. 93 (4): 644–664. doi:10.1080/00048402.2014.992447.
^ «What is Occam's Razor?». math.ucr.edu. لە ١ی حوزەیرانی ٢٠١٩ ھێنراوە.
^ Hugh G. Gauch, Scientific Method in Practice, Cambridge University Press, 2003, ISBN 0-521-01708-4, ISBN 978-0-521-01708-4.
^ Hoffman، Roald (1997). «Ockham's Razor and Chemistry». International Journal for Philosophy of Chemistry. 3: 3–28.
^ Alan Baker (2010) [2004]. «Simplicity». Stanford Encyclopedia of Philosophy. California: Stanford University. ISSN 1095-5054.
^ Courtney، A. (2008). «Comments Regarding 'On the Nature of Science'». Physics in Canada. 64 (3): 7–8. arXiv:0812.4932. Bibcode:2008arXiv0812.4932C.
^ Sober، Elliott (1994). «Let's Razor Occam's Razor». لە Knowles، Dudley (ed.). Explanation and Its Limits. Cambridge University Press. pp. 73–93.

[1] Barry، C. M. (٢٧ی ئایاری ٢٠١٤). «Who sharpened Occam's Razor?». Irish Philosophy.

[2] Schaffer، Jonathan (2015). «What Not to Multiply Without Necessity» (PDF). Australasian Journal of Philosophy. 93 (4): 644–664. doi:10.1080/00048402.2014.992447.

[:0-3] «What is Occam's Razor?». math.ucr.edu. لە ١ی حوزەیرانی ٢٠١٩ ھێنراوە.

[fn_(100)-4] Hugh G. Gauch, Scientific Method in Practice, Cambridge University Press, 2003, ISBN 0-521-01708-4, ISBN 978-0-521-01708-4.

[fn_(101)-5] Hoffman، Roald (1997). «Ockham's Razor and Chemistry». International Journal for Philosophy of Chemistry. 3: 3–28.

[fn_(109)-6] Alan Baker (2010) [2004]. «Simplicity». Stanford Encyclopedia of Philosophy. California: Stanford University. ISSN 1095-5054.

[fn_(110)-7] Courtney، A. (2008). «Comments Regarding 'On the Nature of Science'». Physics in Canada. 64 (3): 7–8. arXiv:0812.4932. Bibcode:2008arXiv0812.4932C.

[fn_(114)-8] Sober، Elliott (1994). «Let's Razor Occam's Razor». لە Knowles، Dudley (ed.). Explanation and Its Limits. Cambridge University Press. pp. 73–93.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]