بەڵگە (لۆژیک)
لە لۆژیکدا، بەڵگە کۆی چەن قەزیەی زانراوە کە قەزیەیەکی نەزانراوی پێ بدۆزرێتەوە.[١] بەو قەزیە زانراوانە دەڵێن پێشەکییەکان و، بۆ ئەوە دێن کە ڕادەی دروستی و ڕەواییی قەزیە نەزانراوەکە کە پێی دەڵێن ئاکام، دیاری بکەن.[٢]
بەڵگەھێنانەوە چەن شێوەی هەیە: ھەڵھێنجان، ئیستیقرا، پێکچوواندن، ڕفاندن و، چەن شێوەی تریش. لە ناو ئەمانە، ھەڵھێنجان (کە قیاسیشی پێ دەوترێ) و ئیستیقرا ناسراوترن.
بەڵگەھێنانەوەی قیاسی[دەستکاری]
بەڵگە قیاسییەکان بانگەشەی ئەوە دەکەن کە ڕاستبوونی بەشی کۆتایی، ئاکام یان شوێنھاتی لۆژیکیی پێشەکییەکانە. بۆ وێنە: کاتێک باران دەبارێ، چیمەنەکان تەڕ دەبن. ئێستاش باران دەبارێ، کەوایە، چیمەنەکان تەڕن.
پێشەکییەکان:
- کاتێک باران دەبارێ، چیمەنەکان تەڕ دەبن
- ئێستا باران دەبارێ
کۆتایی (ئاکام):
- ئێستا چیمەنەکان تەڕن.
بەڵگەھێنانەوەی ئیستیقرایی[دەستکاری]
بەڵگە ئیستیقرایییەکان بانگەشەی ئەوە دەکەن کە ڕاستبوونی بەشی کۆتایی لەلایەن پێشەکییەکانەوە پشتیوانیی لێ دەکرێ. بۆ وێنە: ھەرجار کە باران باریوە چیمەکانیش تەڕ بووگن. کەوایە، کاتێک باران ببارێ، چیمەنەکان تەڕ دەبن.
پێشەکییەکان:
- ھەرجار کە باران باریوە چیمەکانیش تەڕ بووگن.
کۆتایی (ئاکام):
- کاتێک باران ببارێ، چیمەنەکان تەڕ دەبن.
سەرچاوەکان[دەستکاری]
- ^ خوانساری, محمد (1356). فرھنگ اصطلاحات منطقی. بنیاد فرھنگ ایران. p. 73.
حجت: مجموع قضایای معلوم [است] کە موجب کشف قضیەای مجھول شود.
- ^ Ralph H. Johnson, Manifest Rationality: A pragmatic theory of argument (New Jersey: Laurence Erlbaum, 2000), 46–49.
