ئەمازیغییەکان و ئیسلام

ئەمازیغییەکان (یان بەربەرەکان) گرووپێکی ڕەسەنی ناوچەی مەغریبن لە باکووری ئەفریقا. دوای داگیرکاریی موسڵمانان لە مەغریب، زۆربەی ھۆزە ئەمازیغییەکان بوون بە موسڵمان. لە ئێستادا نزیکەی یەک لەسەر شەشی دانیشتووانی مەغریب بە زمانی ئەمازیغی قسە دەکەن (زۆربەیان لە جەزائیر و مەغریبن)، بەڵام زۆربەشیان جۆرێک لە زمانی عەرەبیش قسە دەکەن.^[١] ئەمازیغییەکان یەکەمین خەڵکی ناعەرەبن کە دەوڵەتی ئیسلامییان دامەزراندووە.^[٢]^[٣]

کورتە

ناوچەی باکووری ئەفریقا چەندین ئایینی پەیڕەو دەکرد لەوانە جۆرە جیاوازەکانی ڕێوڕەسمی بتپەرستان و ئایینی جوولەکە و ئایینی مەسیحی؛ یەکەم ھێزی ئیسلام ڕووبەڕووی دژایەتییەکی توند بووەوە لەلایەن دەوڵەتە شارە جیاوازەکانەوە کە لە ئەنجامی ڕۆیشتنی ئیمپراتۆریەتیی بیزەنتییەکانەوە ھاتنە دەسەڵاتیان بۆ ڕەخسا. لاوازترینیان لە بەشەکانی باشوور و باشووریی ڕۆژاوای خاکی ئەمازیغییەکان، ئەمازیغییەکان یەکەم کەس بوون کە کەوتنە دەست سەربازە ئیسلامییەکانی ژێر دەستەی خەلیفەی میسر. ئەمە یەکەم ھەوڵە لە کۆتایی سەدەی حەوتەم (٦٦٠ ز) شکستی یەکلاکەرەوەی سەربازانی ئیسلامی لێکەوتەوە.^[٤] شاژنی ئەمازیغ دیحیا (یان کاھینا) سەرکردایەتی بەرخۆدانی گەلەکەی کرد بۆ داگیرکردنی موسڵمانانی مەغریب.^[٥] بۆ ماوەی پێنج ساڵ حوکمڕانی دەوڵەتێکی ئازادی ئەمازیغی کرد لە چیای ئاورێسەوە تا داگیرکارییەکانی گادامێس (٦٩٥–٧٠٠ی زایینی) بەڵام دواجار لە شەڕدا لە نزیک بیرێک کوژرا کە تا ئێستاش ناوی ئەوی لەسەرە (بیر ئەل کاھینا) لە ئاورێس.^[٦]^[٧]

ئەمانەش ببینە

مۆرۆکان

سەرچاوەکان

^ «Maghrib | region, North Africa». Encyclopedia Britannica (بە ئینگلیزی).
^ «The Berbers of Morocco – Origin, Lifestyle, Cultures and Traditions». www.findtripinfo.com. لە ڕەسەنەکە لە ٢٧ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
^ Wester-Ebbinghaus، Reed. «Berbers». World History Encyclopedia (بە ئینگلیزی). لە ٣١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
^ Budjaj، Aymane؛ Benítez، Guillermo؛ Pleguezuelos، Juan Manuel (١٣ی تەممووزی ٢٠٢١). «Ethnozoology among the Berbers: pre-Islamic practices survive in the Rif (northwestern Africa)». Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine. ١٧ (1): ٤٣. doi:١٠.١١٨٦/s١٣٠٠٢-٠٢١-٠٠٤٦٦-٩. ISSN ١٧٤٦-٤٢٦٩. PMC ٨٢٧٨٧٣٦. PMID ٣٤٢٥٦٧٧٦.{{cite journal}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: PMC format (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: unflagged free DOI (بەستەر)
^ Fromherz، Allen (٢٨ی ئازاری ٢٠١٨)، «The Making of the Maghrib: 600–1060 CE»، Oxford Research Encyclopedia of African History (بە ئینگلیزی)، doi:١٠.١٠٩٣/acrefore/٩٧٨٠١٩٠٢٧٧٧٣٤.٠٠١.٠٠٠١/acrefore-٩٧٨٠١٩٠٢٧٧٧٣٤-e-٣٢١?print، ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٠٢٧٧٧٣-٤، لە ٣١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە
^ «North Africa - Arab Conquest, Colonization, Decolonization | Britannica». www.britannica.com (بە ئینگلیزی). لە ٣١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
^ Charles André Julien؛ Roger Le Tourneau (١٩٧٠). Histoire de L'Afrique du Nord. Praeger. لاپەڕە ١٣. ژپنک ٩٧٨٠٧١٠٠٦٦١٤٥.

[1] «Maghrib | region, North Africa». Encyclopedia Britannica (بە ئینگلیزی).

[2] «The Berbers of Morocco – Origin, Lifestyle, Cultures and Traditions». www.findtripinfo.com. لە ڕەسەنەکە لە ٢٧ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.

[3] Wester-Ebbinghaus، Reed. «Berbers». World History Encyclopedia (بە ئینگلیزی). لە ٣١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.

[4] Budjaj، Aymane؛ Benítez، Guillermo؛ Pleguezuelos، Juan Manuel (١٣ی تەممووزی ٢٠٢١). «Ethnozoology among the Berbers: pre-Islamic practices survive in the Rif (northwestern Africa)». Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine. ١٧ (1): ٤٣. doi:١٠.١١٨٦/s١٣٠٠٢-٠٢١-٠٠٤٦٦-٩. ISSN ١٧٤٦-٤٢٦٩. PMC ٨٢٧٨٧٣٦. PMID ٣٤٢٥٦٧٧٦.{{cite journal}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: PMC format (بەستەر) ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: unflagged free DOI (بەستەر)

[5] Fromherz، Allen (٢٨ی ئازاری ٢٠١٨)، «The Making of the Maghrib: 600–1060 CE»، Oxford Research Encyclopedia of African History (بە ئینگلیزی)، doi:١٠.١٠٩٣/acrefore/٩٧٨٠١٩٠٢٧٧٧٣٤.٠٠١.٠٠٠١/acrefore-٩٧٨٠١٩٠٢٧٧٧٣٤-e-٣٢١?print، ژپنک ٩٧٨-٠-١٩-٠٢٧٧٧٣-٤، لە ٣١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە

[6] «North Africa - Arab Conquest, Colonization, Decolonization | Britannica». www.britannica.com (بە ئینگلیزی). لە ٣١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.

[JulienTourneau1970-7] Charles André Julien؛ Roger Le Tourneau (١٩٧٠). Histoire de L'Afrique du Nord. Praeger. لاپەڕە ١٣. ژپنک ٩٧٨٠٧١٠٠٦٦١٤٥.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]