برایانی کارامازۆڤ

برایانی کارامازۆڤ
	یەکەم پەڕەی وەشانی یەکەمی برایانی کارامازۆڤ
نووسەر	فیۆدۆر دۆستۆیەڤسکی
سەردێڕی سەرەکی	Братья Карамазовы (براتیا کارامازۆڤی)
وڵات	ڕووسیا
زمان	ڕووسی
چەشن	ڕۆمانی فەلسەفی
بڵاوکەرەوە	پەیکی ڕووسیا (زنجیرەیی)
ڕێکەوتی بڵاوبوونەوە	تشرینی دووەمی ١٨٨٠
پێش ئەو	بوونەوەرێکی نەرم و نیان
پاش ئەو	یاداشتنامەی نووسەر

برایانی کارامازۆڤ (بە ڕووسی: Братья Карамазовы-"براتیا کارامازۆڤی") ناوی دوایین ڕۆمانی نووسەری ڕووسی فیۆدۆر دۆستۆیەڤسکییە. دۆستۆیەڤسکی نزیکەی دوو ساڵی تەرخان کرد بۆ نووسینی ئەم ڕۆمانە، کە وەکو زنجیرەیەک لە پەیکی ڕووسیا بڵاوکرایەوە و لە تشرینی دووەمی ١٨٨٠دا کۆتایی پێ ھات. دۆستۆیەڤسکی دەیویست ئەمە بکات بە یەکەم بەشی چیرۆکێکی ورووژێنەر لەژێر ناوی «ژیانی گەورە گوناھبارێک»، بەڵام چوار مانگ دوای بڵاوبوونەوەی کۆچی دوایی کرد.

برایانی کارامازۆڤ ڕۆمانێکی فەلسەفی و پڕ لە ئاشۆ و ئاژاوەیە کە بە قووڵی دەچێتە ناو مژارگەلێک وەک گومان لە بوونی خودا، ویستی ئازاد و ڕەوشتەوە. درامایەکی ڕەوشتییە سەبارەت بە گێرە و کێشاکێشە ڕەوشتییەکانی پەیوەندیدار بە باوەڕ و گومانەوە لە ڕووسیای خەریکی مۆدێرنبوونەوەدا. ھەر لە بڵاوبوونەوەیەوە تاکوو ئەمڕۆ، ھەمیشە وەکو یەکێک لە ڕۆمانە مەزنەکان لە وێژەدا وەسف کراوە.

ئەم ڕۆمانە لە زمانی سەرەکیی ڕووسییەوە بۆ سەر زمانەکانی تر وەرگێردراوە. لە کوردیدا، یەکەم وەرگێڕانی لەلایەن ئەمین گەردیگلانی لە ساڵی ٢٠٠٨دا بوو.

ڕابردووی ڕۆمانەکە

ھەرچەندە دۆستۆیەڤسکی یەکەم تێبینییەکانی لەسەر برایانی کارامازۆڤ لە مانگی نیسانی ساڵی ١٨٧٨دا نووسیبوو، بەڵام پێش ساڵانێک چەندین بەرھەمی تەواونەکراوی نووسیبوو. ھەندێک توخم لە بەرھەمە تەواونەکراوەکانی خۆی لە کارەکانی دواتریدا جێگیر کردووە، بەتایبەتی لە داستانی «ژیانی گەورە گوناھبارێک»، کە لە ھاوینی ساڵی ١٨٦٩ دەستی کرد بە کارکردن لەسەری، دواجار ڕۆمانەکە تەواو نەبووە دوای ئەوەی دۆستۆیەڤسکی سەرنجی خۆی خستە سەر دۆسیەی نێچایڤ، کە پەیوەندی بە کوشتنی یەکێکەوە ھەبوو لەلایەن کۆمەڵێک توندڕەوەوە. وەک چۆن ئەو چیرۆکەی لە نووسینی ڕۆمانی شەیتانەکاندا بەکارھێناوە. درامای تەواونەکراوی تۆبۆڵسک یەکەم ڕەشنووسی یەکەمین بەشی برایان کارامازۆڤە. ڕۆمانەکە لە ١٣ی ئەیلوولی ١٨٧٤ ڕوودەدات و باس لە کوشتنێکی خەیاڵی دەکات لە فیلمی ستاریا ڕوسا کە لەلایەن ئەفسەرێکەوە بە ناوی دیمیتری ئیلینسکۆڤ (بە پشتبەستن بە سەربازێکی ڕاستەقینە لە ئۆمسک) ئەنجامدراوە، کە پێدەچێت باوکی کوشتبێت. لە درێژەدا باس لە دۆزینەوەی لەناکاوی تەرمەکەی دەکات لەناو کانییەکدا لەژێر ماڵێکدا. بە ھەمان شێوە باسی تەواونەکراوی سۆرۆکۆڤینی کە لە بەرواری یەکەمی ئابی ١٨٧٥دا نووسراوە، لە پەرتووکی نۆیەم، بەشی ٣-٥ و پەرتووکی یازدەھەم، بەشی نۆیەمدا ھاتووە.^[١]^[٢]

دۆستۆیەڤسکی لە وتارێکیدا لە یاداشتنامەی خۆی لە تشرینی یەکەمی ١٨٧٧دا باسی لە «ئەو بەرھەمە وێژەیییە کردووە کە لە ماوەی دوو ساڵی چاپکردنی پەرتووکی تێبینی دا وردە وردە و بێ ویست لە مندا شێوەی گرتووە». بیرەوەریییەک بریتیییە لە کۆکردنەوەی چەند وتارێک، کە تەوەری ھاوشێوە لەخۆدەگرێت کە دواتر دۆستۆیەڤسکی لێی وەرگرتووە بۆ نووسینی برایان کارامازۆڤ. لە نێویاندا بابەتەکانی کووشتنی باوک، یاسا و ڕێسا، و پرسە کۆمەڵایەتییەکان ھەیە. ھەرچەندە دۆستۆیەڤسکی لە ژیانی و نووسینی ڕۆمانی برایانی کارامازۆفدا کەوتە ژێر کاریگەری ئایین و فەلسەفە، بەڵام گۆڕانی ڕەوتی کارەکە بەھۆی کارەساتێکی تایبەتیییەوە بوو. لە مانگی ئایاری ساڵی ١٨٧٨دا، کوڕە سێ ساڵانەکەی دۆستۆیەڤسکی بە ناوی ئیلیوشا، بەھۆی نەخۆشی سەرئێشە کە لە باوکییەوە بۆی مابووەوە، کۆچی دوایی کرد. خەم و پەژارەی گێڕەرەوە بە درێژایی پەرتووکەکەدا دیارە و دۆستۆیەڤسکی ناوی پاڵەوانەکە ناونا ئەلیۆشا کە ئەو تایبەتمەندییانەی پێبەخشی کە بەدوایدا دەگەڕا و سەرسامی خۆی بۆ دەربڕی. ھەروەھا لەدەستدانەکەی لە چیرۆکی کاپتن سنێگیرۆڤ و کوڕە گەنجەکەی بەناوی ئیلیوشا دەردەکەوێت.^[٣]^[٤]^[٥]

مردنی کوڕەکەی بووە ھۆی ئەوەی دۆستۆیەڤسکی لە کۆتاییەکانی ئەو ساڵەدا بچێتە کڵێسای ئۆپتینا. لەوێ ئیلھامبەخشی بۆ زۆر لایەنی برایان کارامازۆڤ دۆزیەوە، ھەرچەندە لەو کاتەدا بەنیازی ئەوە بوو لەبری ئەوە ڕۆمانێکی منداڵی بنووسێت. ھەندێک بەش لە بەشی ژیاننامەی ژیانی زۆسیما لەسەر بنەمای «ژیانی لیۆنیدی گەورە» دامەزراوە، کە دەقێکە لە ئۆپتینا دۆزراوەتەوە و «نزیکەی وشە بە وشە» کۆپی کراوە.^[٦]

پێکھاتن

ھەرچەندە برایانی کارامازۆڤ لە سەدەی نۆزدەھەمدا نووسراوە، بەڵام کۆمەڵێک توخمی مۆدێرن پیشان دەدات. دۆستۆیەڤسکی بە بەکارھێنانی چەندین تەکنیکی وێژەیی پەرتووکەکەی نووسیوە. ھەرچەندە زۆرێک لە بیرکردنەوە و ھەستەکانی پاڵەوانەکە تایبەتن، بەڵام گێڕەرەوە نووسەرێکی خۆبەناونیشانە و زۆرجار ئەوەندە لە ڕۆمانەکەدا باس لە ڕەفتار و تێڕوانینە کەسیییەکانی خۆی دەکات کە دەبێتە یەکێک لە کارەکتەرەکانی ناو ڕۆمانەکە. لە ڕێگەی وەسفەکەیەوە، دەنگی گێڕەرەوە نائاشکرا تێکەڵ بە شێوازی ئەو کەسانە دەبێت کە باسی دەکات، زۆرجار درێژدەبێتەوە بۆ زۆرترین بیرکردنەوە تایبەتییەکانی کارەکتەرەکان. لە چیرۆکەکەدا دەنگی دەسەڵات نەبووە (بۆ زانیاری زیاتر لەسەر پەیوەندی نێوان دۆستۆیڤسکی و کارەکتەرەکەی بڕوانە پەرتووکی کێشەکانی میخائیل بەختین لە ھۆنراوەی دۆستۆیڤسکیدا). جگە لە گێڕەرەوەی سەرەکی، چەند بەشێک ھەیە کە بە تەواوی لەلایەن کارەکتەری دیکەوە گێڕدراوەتەوە، وەک چیرۆکی ئینکویزیتەری گەورە و دانپێدانانەکانی زۆسیما. ئەم تەکنیکە تەوەری ڕاستی بەھێز دەکات، زۆر لایەنی چیرۆکەکە دەکاتە تەواو بابەتیی.

دۆستۆیەڤسکی تەکنیکەکانی قسەکردنی تاکەکەسی بەکاردەھێنێت بۆ دەربڕینی کەسایەتی ناوەوەی ھەر کەسێک. بۆ نموونە، پارێزەر ڤیتیڤۆکۆڤیچ (بە پشتبەستن بە ڤلۆدزیمیچ سپاسۆڤیچ) بە زمانی سووکایەتیپێکردن تایبەتمەندە (بۆ نموونە بەکارھێنانی زەوتکراو لەبری دزراو، لە شوێنێکدا گومانلێکراوەکانی ئەگەری کوشتنەکە ڕادەگەیەنێت و بە نابەرپرسیار وەسفیان دەکات نەک بێتاوان.). زۆرێک لە لادانەکانی چیرۆکەکە لە بابەتەکە زانیارییەکی ورد لەسەر کارەکتەرە بچووکەکانی دیکە دەدات. بۆ نموونە گێڕانەوەی پەرتووکی شەشەم نزیکەی تەواو تەرخانکراوە بۆ ژیاننامەی زۆسیما کە دانپێدانانێکی پیاوێک لەخۆدەگرێت کە پێش چەندین ساڵ ناسیبووی. دۆستۆیەڤسکی بۆ گەیاندنی تەوەری ئەم پەرتووکە پشت بە یەک سەرچاوە یان کۆمەڵێک کارەکتەری سەرەکی نابەستێت، بەڵکو بە درێژایی دیدگا و گێڕانەوە و کارەکتەری جۆراوجۆر کەڵک وەردەگرێت

سەرچاوەکان

^ Complete Works, vol. 17, p. 427
^ Complete Works, vol. 17, p. 430
^ Lantz, pp. 240–42
^ Frank (2003), pp. 383–84
^ Lantz, pp. 40–41
^ Figes, Orlando (2002). Natasha's Dance, A Cultural History of Russia. New York: Picador. p. 325

بەستەرە دەرەکییەکان

[1] Complete Works, vol. 17, p. 427

[2] Complete Works, vol. 17, p. 430

[3] Lantz, pp. 240–42

[4] Frank (2003), pp. 383–84

[5] Lantz, pp. 40–41

[6] Figes, Orlando (2002). Natasha's Dance, A Cultural History of Russia. New York: Picador. p. 325

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]