ئەنجومەنی پارێزەران
ئەنجومەنی پارێزەران[١] ئەنجومەنێکی دیاریکراوە کە بەپێی دەستوور ١٢ ئەندامی ھەیە و دەسەڵات و کاریگەرییەکی بەرچاو و کاریگەری ھەیە لە بڕیارە گەورەکانی کۆماری ئیسلامی ئێراندا. یەکێکە لە دوو پایەی دەسەڵاتی یاسادانانی کۆماری ئیسلامی ئێران. بەپێی دەستووری ئێران، ئەم ئەنجومەنە لە شەش فەقیھی ئیسلامی (زانایانی حوکمی ئیسلامی)، «ئاگادار لە پرسەکانی ڕۆژ» پێکدێت کە لەلایەن ڕێبەری ئێران و شەش پارێزەر و «شارەزا»ی موسڵمان لە بەشە جیاجیاکانی یاساکەدا ھەڵدەبژێردرێن، لەلایەن سەرۆکی دەسەڵاتی دادوەرییەوە (کە لە بەرامبەردا لەلایەن سەرکردایەتیشەوە دەستنیشان دەکرێت)[٢] و بۆ دەنگی متمانە بە ئەنجومەنی ئیسلامی (پەرلەمانی ئێران) دەناسێنرێن.[٣] سکرتێری ئەنجومەنی پارێزەران باڵاترین بەرپرسی ئەم ئەنجومەنە و ئەحمەد جەننەتی سکرتێری ئێستایە. بەپێی مادەی ٩٢ی دەستوور، ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزەران بۆ ماوەی شەش ساڵ ھەڵدەبژێردرێن، بەڵام لە خولی یەکەمدا دوای سێ ساڵ نیوەی ئەندامانی ھەر گرووپێک بە تیروپشک دەگۆڕدرێن و ئەندامی نوێ لە خۆیاندا ھەڵدەبژێردرێن.[٤] ئەنجومەنی پارێزەران بەرپرسیارە لە لێکدانەوەی یاسای بنەڕەتی ئێران، چاودێریکردنی ھەڵبژاردنەکان، و پەسەندکردنی کاندیدەکانی ئەنجومەنی شارەزایان، سەرۆکایەتی کۆمار، و ئەنجومەنی ئیسلامی، ھەروەھا "دڵنیابوون لە گونجانی یاسای پەسەندکراوی ئەنجومەنی ئیسلامی لەگەڵ پێوەرەکانی " ئیسلام و دەستوور". ھەموو ڕەزامەندییەکانی ئەنجوومەنی ئیسلامی پێویستیان بە ڕوونکردنەوەیە لە ئەنجومەن پێش ئەوەی ببنە کاریگەری بۆ ئەوەی ڕێگری لە ھەر دژایەتییەک لەگەڵ پێوەرەکانی شەریعەت و دەستوور بکرێت. پشتڕاستکردنەوەی بڕوانامەی کاندیدەکان بۆ ھەموو ھەڵبژاردنەکانی سەرتاسەری وڵات، جگە لە ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی شار و گوندەکان، ھەروەھا لە چوارچێوەی ئەرکەکانی ئەم ئەنجومەنەدایە. ئەو ئەنجومەنە ڕۆڵێکی گرنگی لە کۆنتڕۆڵکردنی لێکدانەوەی بەھا ئیسلامییەکان لە یاساکانی ئێراندا بەم شێوەیەی خوارەوە بینی:
- چاودێری کاندیدەکانی ئەگەری بکەن و دیاری بکەن کێ دەتوانێت یان ناتوانێت خۆی بۆ پۆستی نیشتمانی کاندید بکات.[٥]
- کاندیدە ڕیفۆرمخوازەکان - لەنێویاندا بەناوبانگترینیان - ڕەتدەکاتەوە کە خۆیان لە ھەڵبژاردنەکاندا کاندید بکەن.[٦]
- ڕەتکردنەوەی ئەو یاسایانەی کە لەلایەن ئەنجومەنی ھەڵبژێردراوی گەلەوە دەرکراون.[٧]
- زیادکردنی کاریگەریی سوپای پاسدارانی کودەتای ئیسلامی (ھێزێکی شەڕکەری ئایدیۆلۆژی جیا لە سوپای ئێران) لەسەر ژیانی ئابووری و فەرھەنگی وڵات.[٨] کاتێک ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ساڵی ٢٠٠٩ ڕاگەیەندرا، محەممەد خاتەمی سەرۆکی پێشووی وڵاتەکەی باسی پلانەکانی بۆ خۆکاندیدکردنی لە دژی مەحمود ئەحمەدی نژاد نەدەکرد چونکە ڕەنگە ئەنجومەنەکە خاتەمی وەک کاندیدەکانی تری چاکسازیخواز بێبەش بکات بە پاساوی ئەوەی کە ئەوان بە ڕادەی پێویست تایبەت نین بە بەھا ئیسلامییەکان.[٩]
دۆخ ھەبووە کە ئەنجومەنی پارێزەران دوای حوکمی سەید عەلی خامنەیی قەدەغەکردنی ھەندێک کەسی گۆڕیوە.[١٠]
سەرۆکایەتی ئەنجومەن
[دەستکاری]ئەحمەد جەننەتی لە ساڵی ١٩٩٣ەوە سەرۆکایەتی ئەنجومەنی پارێزەرانی کردووە، لە ساڵی ١٩٨٠ەوە ئەندامی ئەنجومەنەکە بووە، یەکێکە لە فەقێیەکانی شاری قوم، جگە لەوەی دەسەڵاتێکی کلاسیکە بۆ شیعە ئیمامییەکان، ھەروەھا بانگخوازی ڕۆژی ھەینییە لە شاری تاران.[١١]
ئەرکەکانی ئەنجومەن
[دەستکاری]- سەرپەرشتیکردنی ھەڵبژاردنەکان
- پەسەندکردنی کاندیدەکانی سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجومەنی شارەزایان و ئەنجومەنی شۆرای.[١٢]
- دڵنیابوون لە گونجان لە نێوان ئەو یاسایانەی کە پەرلەمان پەسەندی کردووە لەگەڵ پێوەرەکانی ئیسلام و دەستووردا.[١٣]
پێکھاتەی ئەنجومەنی پارێزەران
[دەستکاری]ئەنجومەنی گاردییەن یان پارێزەران، ١٢ ئەندامی ھەیە کە بۆ ماوەی شەش ساڵ ھەڵدەبژێردرێن. نیوەی ئەندامەکانی فەقێین و نیوەکەی تریش یاساناسانن.
یاساناسانی ئەنجومەن
[دەستکاری]مەرجەکانی پارێزەران
[دەستکاری]لە مادەی ٩١ لەسەر مەرجەکانی پارێزەری ئەنجومەنی پارێزەران بەم شێوەیە ھاتووە: “شەش فەقێ لە لقە جیاجیاکانی یاسا، لە نێو فەقێ موسڵمانەکان، لەلایەن سەرۆکی دەسەڵاتی دادوەرییەوە بۆ ئەنجومەنی شۆرای ئیسلامی کاندید دەکرێن و بە دەنگی پەرلەمان ھەڵدەبژێردرێن. ” مەرجەکانی شەش ئەندامەکەی دیکەی ئەنجومەنی پارێزەران بریتین لە:
- فەقێیەکان: ماف، بە مانایەک، زانستێکە کە یاسا و ڕێسای سەپێنراو شی دەکاتەوە و ھەڵدەسەنگێنێت و ئەوانەی ئەم زانستەیان ھەیە پێیان دەوترێت فەقێ.
- موسڵمانان: ئیسلام واتە داننان بە یەکییەتی خودا و پێغەمبەرایەتی پێغەمبەر محەممەد و زیندووبوونەوە و یەکێک لە پێویستییەکانی ئەم دانپێدانانە پابەندبوونی کردەیییە بە شەریعەتی ئیسلامی.[١٤]
ئەرکەکانی یاسادانان
[دەستکاری]ئەنجومەنی ئیسلامی (شورای اسلامی) بەبێ ئەنجومەنی پارێزەران ھیچ پێگەیەکی یاسایی نییە، ھەر پرۆژە یاسایەک کە ئەنجومەنی شۆرای پەسەندی کردبێت، پێویستە پێداچوونەوەی بۆ بکرێت و لەلایەن ئەنجومەنی پارێزەرانەوە پەسەند بکرێت بۆ ئەوەی ببێتە یاسا. بەپێی ماددەی ٩٦ی دەستوور، دەستنیشانکردنی دژایەتینەکردنی یاساکانی ئەنجومەنی شۆرای ئیسلامی لەگەڵ یاسا ئیسلامییەکان لە ئەستۆی فەقێیەکانی ئەنجومەنی پارێزەراندایە و دەبێت لەلایەن زۆرینەی فەقێیەکانەوە پەسەند بکرێت بۆ ئەوەی ببێتە یاسا، بۆ ئەوەی پەسەند بکرێت زۆرینەی ڕەھای ھەموو ئەندامانی فەقێ و پارێزەرانی دەوێت بۆ ئەوەی ببنە یاسا.[١٥] لە ئەگەری ڕەتکردنەوەی ھەر یاسایەک لەلایەن ئەنجومەنی پارێزەرانەوە بەھۆی ناکۆکی لەگەڵ یاسا ئیسلامییەکان یان دەستووری ئێران، دەگوازرێتەوە بۆ ئەنجومەنی شۆرای ئیسلامی بۆ ڕاستکردنەوە، ئەگەر ئەنجومەنی شۆرای و ئەنجومەنی پارێزەر نەتوانن بڕیار لەسەر ئەم بابەتە بدەن، ئەوا بابەتەکە دەگوازرێتەوە بۆ ئەنجومەنی دەستنیشانکردنی بەرژەوەندییەکانی سیستەم.[١٦][١٧]
لێکدانەوەی دەستوور
[دەستکاری]بابەتی سەرەکی: دەستووری کۆماری ئیسلامی ئێران
ئەرکێکی دیکەی ئەنجومەنی پارێزەرانیش لێکدانەوەی دەستوورە. واتای وشەیی لێکدانەوە بریتییە لە ئاشکراکردن و ڕوونکردنەوەی ئاڵۆزی و سەختییەکانی وشەیەک یان ڕستەیەک. کەواتە لەم دۆخەدا لێکدانەوە واتە پێناسەکردنی واتا و مەودای دروستی پەیڕەوی یاسایی پێی دەوترێت لێکدانەوەی ئەو یاسایە و مەبەستی لێکدانەوەش ڕوونکردنەوەی مەبەستی یاسادانەرە.[١٨]
سەرچاوەکان
[دەستکاری]
- ^ «Council of Guardians | Definition, Role, Selection, & History» (بە ئینگلیزی). Encyclopedia Britannica.
- ^ «خانە ملت». web.archive.org. ٥ی تەممووزی ٢٠٠٩. لە ڕەسەنەکە لە ١٨ی حوزەیرانی ٢٠٠٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٦ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
- ^ «Iranian Goverment Constitution, English Text». web.archive.org. ١٧ی حوزەیرانی ٢٠١١. لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە لە ۱۷ ژوئن ۲۰۱۱.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=(یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: bot: original URL status unknown (بەستەر) - ^ «اصول قانون اساسی جمھوری اسلامی ایران» (بە فارسی). fa. ۲۰ی ۰۱ی ۱۳۹۶.
{{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|ڕێکەوت=(یارمەتی) - ^ «The Guardian Council Expands Power: Election Monitoring Boards» (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی).
- ^ «Factbox: Iran's 2020 parliamentary elections» (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). Atlantic Council. ١٤ی شوباتی ٢٠٢٠.
- ^ «Iran: Voices Struggling To Be Heard» (بە ئینگلیزی). 2001-2009.state.gov. ٩ی نیسانی ٢٠٠٤.
- ^ «Iran's Revolutionary Guards» (بە ئینگلیزی). Council on Foreign Relations.
- ^ «Split hard-liners hold Iran parliament - USATODAY.com». usatoday30.usatoday.com.
- ^ «Iran reverses ban on reformist candidates» (بە ئینگلیزی). the Guardian. ٢٤ی ئایاری ٢٠٠٥.
- ^ https://www.bbc.com/arabic/middleeast/2016/05/160524_iran_jannati_profile
- ^ https://www.shora-gc.ir/fa/news/1796/اصل-نود-و-نهم
- ^ Articles 96 and 94 of the constitution
- ^ https://www.shora-gc.ir/fa/news/1802/اصل-نود-و-یکم
- ^ https://www.shora-gc.ir/fa/news/1799/اصل-نود-و-ششم
- ^ https://hawzah.net/fa/Article/View/5181/ساختار-و-وظایف-مجمع-تشخیص-مصلحت-نظام
- ^ https://www.shora-gc.ir/fa/news/1792/اصل-یکصد-و-دوازدهم
- ^ https://www.shora-gc.ir/fa/news/1973/آشنایی-با-شورای-نگهبان