ئەلبێرتۆ سانتۆس-دومۆنت

Alberto Santos-Dumont

ئەلبێرتۆ سانتۆس-دومۆنت (بە ئینگلیزی Alberto Santos-Dumont) (١٨٧٣–١٩٣٢) فڕۆکەوانێکی بەڕازیلی بوو، وەرزشوان، داھێنەر، و یەکێک بوو لەو کەسە کەمانەی کە بەشدارییەکی بەرچاوی کردووە لە گەشەسەندنی سەرەتایی ھەردوو جۆری سووکتر لە ھەوا و فڕۆکەی قورستر لە ئاسمان. میراتگری خێزانێکی دەوڵەمەند بووە. خۆی تەرخان کردووە بۆ خوێندن و تاقیکردنەوەی فڕۆکەوانی لە پاریس، کە زۆربەی ژیانی گەورەیی لەوێ بەسەر بردووە. یەکەمین کەشتی ئاسمانی بەھێزی دیزاین و دروستکردن و فڕینی کرد و خەڵاتی دۆیچ ی لە ساڵی ١٩٠١ بەدەستھێنا، کاتێک بە کەشتی ئاسمانی ژمارە ٦ بە دەوری تاوەری ئیڤڵدا فڕی و لە سەرەتای بیستەمدا بوو بە یەکێک لە بەناوبانگترین کەسەکانی جیھان. پاشان سانتۆس-دومۆنت پێشکەوت بۆ ئامێری بەھێزتر لە ھەوا و لە ٢٣ی تشرینی یەکەمی ١٩٠٦ نزیکەی ٦٠ مەتر بە بەرزی دوو بۆ سێ مەتر بە فڕۆکەی باڵە جێگیرەکانی ١٤ بیس ناوی(ئۆیسۆ دی پرۆیە-"باڵندەی نێچیر"ی فڕی ") لە یاریگای یاری باگاتێل لە پاریس، بەبێ یارمەتی سیستەمی ھەڵدانی دەرەکی بەرز دەبێتەوە. ڕۆژی ١٢ی ئەم مانگە لەبەردەم قەرەباڵغییەکدا ٢٢٠ مەتر بە بەرزی شەش مەتر فڕیوە. ئەمانە یەکەم گەشتی قورس بوون لە ئاسمان کە لەلایەن ئایرۆکڵەبی فەرەنساوە بڕوانامەیان پێدرا، یەکەم گەشتی لەو جۆرە بوون کە بە فەرمی لەلایەن دەزگایەکی تۆمارکردنی فڕۆکەوانییەوە شایەتحاڵی بوون و یەکەم گەشت بوو کە لەلایەن فیدراسیۆنی ئایرۆنۆتیک ئینتەرناشناڵەوە ناسرا.

سانتۆس-دومۆنت پاڵەوانێکی نیشتمانییە لە بەرازیل، کە بە شێوەیەکی گشتی پێی وایە پێش برایانی ڕایت بووە لە نمایشکردنی فڕۆکەیەکی پراکتیکی.

منداڵی

ئەلبێرتۆ سانتۆس دومۆنت شەشەمین منداڵی ھێنریک دومۆنت بوو کە ئەندازیارێک بوو. ھەشت منداڵی ھەبووە، سێ کوڕ و پێنج کچ. لە ساڵی ١٨٧٣، خێزانەکە ڕوویان لە شارۆچکە بچووکەکەی کابانگو کرد، بۆ ھێنریکی دومۆنت کە کار لەسەر دروستکردنی ھێڵی ئاسنی دی پێدرۆی دووەم بکات. کارەکانی بیناسازی کاتێک تەواو بوو کە ئەلبێرتۆ تەمەنی ٦ ساڵ بوو، خێزانەکەی ڕوویان لە ساوپاولۆ کرد. لێرەدا دەستی کرد بە نیشاندانی نیشانەکانی ئارەزووی فڕۆکەوانی. بە گوتەی دایک و باوکی، لە تەمەنی یەک ساڵیدا باڵۆنە لاستیکییەکانی کون دەکرد بۆ ئەوەی بزانێت چی لەناودا ھەیە. لە ساڵی ١٨٧٩دا، خێزانی دومۆنت کێڵگەکەیان لە ڤالێنسا فرۆشت و لە سیتیۆ دوو کاسکاڤێل نیشتەجێ بوون، لەوێ کێڵگەی ئاریندێوڤایان کڕی. یەکەم فڕینی خۆی لە ساوپاولۆ بینی لە تەمەنی ١٥ ساڵیدا، دوای گەشتێکی خێزانی بۆ پاریس لە ساڵی ١٨٩١، حەزی لە میکانیک بوو، بەتایبەتی بزوێنەری سووتانی ناوەوە. لەو کاتەوە ھەرگیز لە گەڕان بەدوای بەدیلەکاندا نەوەستا، لە ساڵی ١٩٠٦ فڕۆکەکەی دروست کرد.

لە تەمەنی حەوت ساڵیدا سانتۆس-دومۆنت لە شەمەندەفەرەکانی کێڵگەکەی لێدەخوڕی و لە تەمەنی دوازدە ساڵیدا دەیتوانی بە تەنیا لوکۆمۆتیڤێک بەڕێوەببات، بەڵام ئەو خێرایییەی کە لەسەر وشکانی بەدەست دەھات بەس نەبوو بۆی. ئەو ژێردەریایی و باڵۆن و کەشتییە ئۆقیانوس و ئۆتۆمبێلانەی کە ڕۆماننووس لە بەرھەمەکانیدا خەیاڵی دەکرد، کاریگەرییەکی قووڵیان لەسەر مێشکی کوڕەکە دروست کرد.

تەکنەلۆژیا سەرسامی کرد، دەستی کرد بە دروستکردنی باڵندەی پەپوولە و فڕۆکەی بچووک کە بە پرۆپلەرێک کاردەکات کە بە ئیسپرینگی لاستیکیی پێچاوپێچەوە لێدەخوڕێت.

(سانتۆس-دومۆنت) ھەموو ساڵێک، لە ٢٤ی حوزەیران، تەواوی بەلەمەکانی باڵۆنی ئاوریشمی بچووکی بەسەر ئاگرەکانی سانت جۆن پڕ دەکرد، بۆ ئەوەی سەیری سەرکەوتنیان بۆ ئاسمان بکات.

کارەکانی

لە ساڵی ١٨٩١، کاتێک تەمەنی ١٨ ساڵ بوو، سانتۆس-دومۆنت سەردانی ئەورووپای کرد. لە ئینگلتەرا چەند مانگێکی بەسەر برد بۆ مەشقی ئینگلیزییەکەی، لە فەرەنساش سەرکەوتە سەر مۆنت بلان. ئەم سەرگەرمییە لە بەرزی نزیکەی ٥٠٠٠ مەتر بوو، ساڵی دواتر باوکی تووشی ڕووداوێکی سەخت بوو، لە ١٢ی شوباتی١٨٩٢ئامۆژگاری کرد کە سەرنجی لەسەر فێربوونی میکانیک، کیمیا و کارەبا بێت. بەم قسەیە، ئەلبێرتۆ قوتابخانەی ئەندازیاری کانزای ئۆرۆ پرێتۆی بەجێھێشت و گەڕایەوە بۆ فەرەنسا و لەوێ بەشداری لە پێشبڕکێی ماتۆڕ و پاسکیلسواریدا کرد. ھەروەھا دەستی کرد بە توێژینەوەی زانستی لەگەڵ پرۆفیسۆرێکی بەڕەچەڵەک ئیسپانی بە ناوی گارسیا. لە ساڵی ١٨٩٤ سانتۆس-دومۆنت گەشتێکی کرد بۆ ئەمریکا، سەردانی نیویۆرک، شیکاگۆ و بۆستنی کرد. لە دەوروبەری ئەم کاتەدا لە کۆلێژی تەکنیکی بازرگانانی ڤێنچەرز خوێندوویەتی، بەڵام ھەرگیز دەرنەچووە. ئەجینۆر باربۆسا لەم قۆناغەدا سانتۆس-دومۆنت بە "خوێندکارێکی کەم کۆشش، یان خراپ ناودەبات بۆ .'تیۆرییەکان'، بەڵام بەھرەی پراکتیکی و میکانیکی جێگەی ستایشە، لەو کاتەوە، خۆی لە ھەموو شتێکدا ئاشکرا دەکات، بەڵام کە دواتر لەلایەن ئەگنۆرەوە وەک کەسێک وەسفکرا کە سەرنجی لەسەر فڕۆکەوانی بوو لەو کاتەوە بزوێنەری تەقینەوە دەستی کرد بە سەرکەوتن.

لە ساڵی ١٨٩٧، سەربەخۆ و میراتگری سامانێکی بێئەندازە بوو کە وەبەرھێنانی لە پەرەپێدانی پڕۆژەکانیدا کرد، لە بازاڕی بۆرسەدا کاری پێکرد، لە تەمەنی ٢٤ ساڵیدا، سانتۆس-دومۆنت بەرەو فەرەنسا ڕۆیشت، لەوێ فڕۆکەوانی پیشەیی بەکرێ گرت بۆ ئەوەی فێری باڵۆنکردنی بکەن. لە ٢٣ی ئازاری ١٨٩٨، یەکەم سەرکەوتنی خۆی بە باڵۆنێکی لاچامبری و ماچورۆن ئەنجامدا بە تێچووی ٤٠٠ فرانک، دواتر وتی کە: "ھەرگیز چێژی ڕاستەقینەی یەکەم سەرکەوتنی باڵۆنەکەم لەبیر ناکەم.

لە ٣٠ی ئایاری ١٨٩٨ یەکەم سەرکەوتنی شەوانەی ئەنجامدا، ساڵ و مانگی دواتر دەستی بە کارکردن کرد وەک کاپتن، کۆمەڵێک سەرنشینی بە باڵۆنێکی بەکرێگیراودا بردە سەرەوە. تا ساڵی ١٩٠٠ نۆ باڵۆنی دروست کردبوو، کە دوو لەوانە بەناوبانگ بوون: بەڕازیل و ئەمێریک. بەرازیل بۆ یەکەمجار لە ٤ی تەممووزی ١٨٩٨ فڕی و بچووکترین فڕۆکە بوو کە لەو کاتەدا دروست کرابوو بە ھایدرۆجین ھەڵئاوساوە، ١١٣ مەتری لە زەرفێکی ئاوریشمی داپۆشیبوو کە تیرەکەی ٦ مەتر بوو، کێشی ٢٧٫٥ کیلۆگرام بوو بەبێ تیمی فڕۆکەوانی زیاتر لە ٢٠٠ گەشتی ئەنجامداوە.

باڵۆنی دووەم، ئەمریکی، ٥٠٠م٣ ھایدرۆجینی لەخۆگرتبوو و تیرەکەی ١٠ مەتر بوو، و توانای ھەبوو لە ھەڵگرتنی سەرنشین. باڵۆنی دووەم ڕووبەڕووی ھەموو شتێک بووەوە لە زریانەوە تا ڕووداو. لە یەکەم تاقیکردنەوەکانیدا خەڵاتێکی لەلایەن یانەی فڕۆکەوانی فەرەنسییەوە پێبەخشرا بەھۆی لێکۆڵینەوەکانی لە ڕەوتی بەرگەھەوا گەیشتە بەرزایییە بەرزەکان و زیاتر لە ٢٢ کاتژمێر لە ئاسماندا مایەوە.

وێنە

سەرچاوەکان

بەشداربووانی ویکیپیدیا، «Alberto Santos-Dumont»، ویکیپیدیای ئینگلیزی. سەردان لە ١٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣.